Liên hoan tại Đền Bảo Hà - nơi hội tụ, lan tỏa giá trị Đạo Mẫu Việt Nam

Sự kiện do Trung tâm Nghiên cứu Lịch sử và Bảo tồn Di sản Văn hóa Quốc gia, Viện Nghiên cứu Văn hóa và Phát triển phối hợp cùng với Ban Quản lý Di tích và Phát triển Du lịch, UBND xã Bảo Hà tổ chức, nằm trong khuôn khổ hoạt động thường niên Lễ hội đền Bảo Hà năm 2025 nhằm bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại - tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt.

Ban Tổ chức và các đại biểu tham dự Liên hoan “Thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt” tại Cung Đại Bái – Di tích Đền Bảo Hà. Ảnh: P.V

Trong không gian linh thiêng của Đền Bảo Hà, các nghi thức hầu đồng đã được tái hiện trọn vẹn, công phu. Tiếng nhạc rộn ràng của trống, phách, đàn nguyệt hòa cùng lời ca ngân nga của các cung văn, tạo nên một bầu không khí vừa thiêng liêng vừa gần gũi. Mỗi lần các thanh đồng khoác lên mình những bộ trang phục lộng lẫy, hóa thân vào các vị Thánh Mẫu, Quan Lớn, Chầu Bà, Cô, Cậu…, người xem như được dẫn dắt vào thế giới tâm linh giàu biểu tượng, nơi đức tin hòa quyện với nghệ thuật dân gian, nơi con người gửi gắm ước vọng về tài lộc, sức khỏe, quốc thái dân an, mùa màng bội thu, gia đạo an lành.

Phát biểu tại lễ bế mạc, ông Nguyễn Danh Hòa, Phó Chủ tịch HĐQL, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Văn hóa và Phát triển, nhấn mạnh rằng liên hoan đã đạt được mục tiêu đề ra, quy tụ đông đảo nghệ nhân, thanh đồng từ khắp các tỉnh, thành phố về tham dự. Ông đánh giá cao tinh thần nghiêm túc, sự chuẩn bị công phu của các đoàn và nhấn mạnh vai trò của liên hoan trong việc khẳng định sức sống bền vững của tín ngưỡng thờ Mẫu trong đời sống đương đại. Đặc biệt, trong không gian linh thiêng của Đền Bảo Hà, khi các thanh đồng hóa thân thành Mẫu Thượng Ngàn, tiếng hát văn và điệu chầu vang lên, mọi người đều cảm nhận được sự uy nghi, thanh cao và công đức của Thánh Mẫu, đồng thời thấm thía những lời nhắc nhở về đạo lý làm người, lòng thiện tâm và tình yêu quê hương, đất nước.

Mỗi giá hầu không chỉ đơn thuần là một nghi lễ tâm linh mà còn là sự kết tinh của nhiều loại hình nghệ thuật: từ âm nhạc chầu văn với tiết tấu phong phú, giai điệu ngân vang; đến những điệu múa uyển chuyển, khi thì dứt khoát mạnh mẽ, lúc lại mềm mại, uyển chuyển; từ trang phục rực rỡ sắc màu được thiết kế cầu kỳ, giàu tính biểu tượng; đến nghệ thuật hóa thân và biểu đạt giàu cảm xúc của các thanh đồng. Tất cả đã cùng nhau tạo nên một bức tranh toàn diện về chiều sâu văn hóa dân tộc, đồng thời khẳng định sức sống trường tồn của tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ trong tâm thức người Việt.

Liên hoan năm nay quy tụ 50 nghệ nhân, đồng thầy, thanh đồng đến từ nhiều địa phương trên cả nước như Hà Nội, Hải Phòng, Thanh Hóa, Nghệ An, TP Hồ Chí Minh, Ninh Bình, Bắc Ninh, Tuyên Quang… Mỗi đoàn mang đến những nét đặc trưng riêng trong thực hành tín ngưỡng của vùng mình, tạo nên sự đa dạng và phong phú. Có đoàn nổi bật với nghệ thuật hát chầu văn tinh tế, có đoàn gây ấn tượng bởi vũ điệu múa uyển chuyển hay trang phục rực rỡ, cũng có đoàn chú trọng vào nghi lễ chuẩn mực và sự linh thiêng trong từng động tác. Chính sự hội tụ ấy đã biến Liên hoan trở thành một không gian văn hóa chung, nơi các nghệ nhân vừa trình diễn, vừa học hỏi, giao lưu, trao đổi kinh nghiệm để cùng nhau bảo tồn và phát huy di sản.

Trong suốt bốn ngày diễn ra, đông đảo người dân địa phương và du khách thập phương đã về Đền Bảo Hà để chiêm bái, dự lễ, thưởng thức các giá hầu đồng. Không ít du khách lần đầu được tận mắt chứng kiến nghi thức hầu đồng đã bày tỏ sự ngạc nhiên, thích thú và xúc động trước vẻ đẹp nghệ thuật cũng như sức mạnh tâm linh mà các giá hầu mang lại. Với nhiều người, đây không chỉ là một trải nghiệm văn hóa đặc sắc mà còn là một hành trình tinh thần, giúp họ hiểu hơn về tín ngưỡng dân gian đặc thù của người Việt, đồng thời nuôi dưỡng niềm tin vào những giá trị truyền thống bền vững.

Điểm nhấn của liên hoan là các màn trình diễn đầy đủ hệ thống giá Quan, giá Chầu, giá Cô, giá Cậu…, phản ánh trọn vẹn tinh thần của tín ngưỡng thờ Mẫu. Những động tác múa uyển chuyển, lời hát văn giàu cảm xúc, nhịp điệu chầu văn rộn ràng kết hợp với trang phục lộng lẫy đã khắc họa sinh động hình ảnh các vị thánh thần. Không chỉ tái hiện công lao, đức hạnh và vai trò chở che của các vị Thánh, những nghi thức ấy còn gửi gắm ước vọng bình an, thịnh vượng, hạnh phúc của muôn dân.

Ban tổ chức đánh giá cao phần trình diễn hát chầu văn - một loại hình nghệ thuật gắn bó mật thiết với nghi lễ hầu đồng. Các cung văn với giọng hát truyền cảm, lúc ngân nga da diết, lúc hào sảng mạnh mẽ, đã góp phần tạo nên linh hồn cho mỗi giá hầu. Bên cạnh đó, sự đầu tư tỉ mỉ, công phu trong phục trang của các nghệ nhân cũng được ghi nhận, khi mỗi bộ áo dài, khăn phủ, mũ mão, đạo cụ đều được lựa chọn kỹ lưỡng, mang tính biểu tượng cao, vừa thể hiện sự tôn nghiêm vừa khơi gợi vẻ đẹp mỹ thuật truyền thống.

Đông đảo nghệ nhân, đồng thầy, thanh đồng tham gia liên hoan cho thấy sức sống mạnh mẽ của di sản trong đời sống đương đại. Dù xã hội hiện đại có nhiều thay đổi, tín ngưỡng thờ Mẫu vẫn được nhân dân trân trọng, duy trì và phát triển. Có thể nói, di sản này được hình thành từ lòng dân tộc, bắt nguồn từ nhu cầu tâm linh của nhân dân, và chính nhân dân - đặc biệt là các nghệ nhân, đồng thầy, thanh đồng - đã, đang và sẽ tiếp tục giữ gìn, trao truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác.

Kết thúc liên hoan, Ban tổ chức đã trao Giấy khen cho các nghệ nhân, thanh đồng tiêu biểu, ghi nhận công lao và sự đóng góp của họ trong việc bảo tồn, phát huy tín ngưỡng thờ Mẫu. Những phần thưởng ấy không chỉ mang ý nghĩa động viên tinh thần mà còn là sự tôn vinh dành cho những con người đã dành nhiều tâm huyết, công sức để giữ gìn một di sản văn hóa vô giá của dân tộc.

Liên hoan năm nay không chỉ để lại nhiều ấn tượng sâu sắc mà còn mở ra cơ hội giao lưu, học hỏi, trao đổi kinh nghiệm giữa các đoàn nghệ nhân. Đây là dịp để mọi người cùng nhau chia sẻ tri thức, kỹ năng, đồng thời củng cố niềm tin và niềm tự hào về một di sản văn hóa phi vật thể đã được UNESCO vinh danh là đại diện của nhân loại. Thông qua đó, những giá trị cốt lõi của tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ được quảng bá rộng rãi đến đông đảo nhân dân và bạn bè quốc tế, góp phần nâng cao ý thức bảo tồn và phát huy giá trị di sản.

Trước đó, chương trình nghệ thuật chào mừng Lễ hội Đền Bảo Hà cũng đã diễn ra thành công, tạo bầu không khí vui tươi, rộn ràng, khởi đầu cho chuỗi hoạt động văn hóa tâm linh. Những tiết mục múa, hát, trình diễn nghệ thuật dân gian đã mang đến cho khán giả nhiều cảm xúc, góp phần tôn vinh vẻ đẹp đa dạng, phong phú của văn hóa Việt Nam.

Ban tổ chức Liên hoan đã gửi lời cảm ơn đến UBND xã Bảo Hà, Ban Quản lý Di tích Đền Bảo Hà cùng các cơ quan, đơn vị đã tạo điều kiện để chương trình diễn ra thuận lợi, thành công tốt đẹp. Sự phối hợp chặt chẽ giữa các đơn vị đã góp phần không nhỏ trong việc tổ chức một sự kiện quy mô, ý nghĩa, thu hút đông đảo sự quan tâm, tham gia của nhân dân và du khách.

Liên hoan “Thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt” tại Đền Bảo Hà năm nay đã chứng minh sức hút đặc biệt của một loại hình di sản văn hóa phi vật thể, nơi hội tụ niềm tin tâm linh, nghệ thuật dân gian và giá trị nhân văn cao đẹp. Đây không chỉ là một sự kiện văn hóa - tâm linh đơn thuần, mà còn là minh chứng cho sự trường tồn của tín ngưỡng thờ Mẫu trong đời sống tinh thần người Việt, là dịp để thế hệ hôm nay nhìn lại, trân trọng và tự hào về di sản mà cha ông đã để lại. Từ đó, mỗi người càng ý thức hơn trong việc bảo tồn, phát huy và lan tỏa những giá trị truyền thống, để tín ngưỡng thờ Mẫu tiếp tục được nuôi dưỡng, phát triển, đồng hành cùng dân tộc trên con đường hội nhập và phát triển.

Ngọc Lan