Liên hiệp HTX vận tải: Từ mô hình 'lạ mà quen' đến động lực xây dựng nông thôn mới

Bắt đầu từ cuối năm 2015, sau nhiều cuộc thảo luận về hướng đi mới cho kinh tế tập thể, ông Lưu Viết Dũng, Chủ tịch HĐQT Liên hiệp HTX Liên minh quốc gia, cùng khoảng 10 HTX đã khởi xướng mô hình Liên hiệp HTX vận tải, kết nối Liên hiệp HTX Liên minh quốc gia (xã Thượng Phúc, TP Hà Nội), với Liên hiệp HTX Liên minh Kinh tế miền Nam (phường An Khánh, TP HCM) và Liên hiệp HTX Liên minh Kinh tế miền Trung (phường Cẩm Lệ, TP Đà Nẵng) tạo thành chuỗi ba vùng Bắc - Trung - Nam.

Đến cuối năm 2017, mô hình được hoàn thiện và vận hành mạnh mẽ, tạo ra một bước ngoặt trong tổ chức sản xuất theo chuỗi giá trị, đúng theo tinh thần tiêu chí số 13 của Bộ tiêu chí quốc gia nông thôn mới (NTM).

Khởi nguồn từ sự thay đổi tư duy

Thay vì vận hành theo mô hình công ty nơi tài xế là nhân viên nhận lương cố định, Liên hiệp HTX vận tải xây dựng mô hình “tự làm chủ - tự quản lý tài sản”. Mỗi tài xế là một thành viên HTX, góp vốn mua xe, chủ động điều hành hoạt động kinh doanh. Đây là một hình thức đa sở hữu - tự chủ - liên kết, phù hợp với yêu cầu phát triển kinh tế nông thôn trong giai đoạn mới.

Từ vài chục HTX ban đầu, đến nay Liên hiệp đã quy tụ gần 300 HTX thành viên với khoảng 100.000 tài xế trên cả nước. Mức thu nhập trung bình của thành viên đạt từ 50-60 triệu đồng/tháng, giúp xóa bỏ định kiến về kinh tế tập thể yếu kém, đồng thời góp phần trực tiếp vào tiêu chí “thu nhập” và “giảm nghèo” trong chương trình NTM.

Chia sẻ với VnBusiness, ông Dũng nhận định khó khăn lớn nhất giai đoạn đầu chính là thay đổi tư duy. “Anh em tài xế quen nhận lương hàng tháng, giờ phải đầu tư xe, phải tính toán như một nhà kinh doanh thực thụ. Nhiều người lo lắng, e ngại rủi ro. Ban quản trị phải tổ chức các hội thảo, tập huấn, cam kết hỗ trợ vay vốn, bảo hiểm và thậm chí ứng tiền để đảm bảo đời sống giai đoạn khởi đầu”, ông bộc bạch.

Những nỗ lực đó nhanh chóng phát huy tác dụng: sau gần một năm hoạt động, số lượng thành viên tăng mạnh, lan tỏa sức hút mô hình HTX liên kết.

Liên hiệp HTX thường xuyên tổ chức các buổi tập huấn đổi mới tư duy kinh doanh, chuyển đổi số cho thành viên.

Ngay từ năm 2016, khi làn sóng kinh tế chia sẻ bùng nổ, Liên hiệp HTX vận tải đã chủ động liên kết với các nền tảng như Grab, Be, Xanh SM, đưa ứng dụng số vào điều phối vận hành. Từ đó, thay thế hoàn toàn phương thức gọi xe qua tổng đài truyền thống vốn thủ công và tốn kém. Hệ thống quản trị qua phần mềm giúp minh bạch hóa thu nhập, nâng cao hiệu quả điều hành và tạo nền tảng số hóa toàn diện, một trong những trọng tâm của NTM nâng cao.

Nếu trước đây tài xế chỉ nhận lương cố định hàng tháng, thì nay có thể theo dõi thu nhập thường xuyên trên hệ thống, không còn bị giới hạn “trần” lương. Thay vì tốn kém cho quảng bá truyền thống, ứng dụng công nghệ giúp tiết kiệm chi phí, đồng thời mang lại cho khách hàng dịch vụ đặt xe nhanh chóng, giá cước rõ ràng và hạn chế gian lận. Điều này góp phần hiện thực hóa tiêu chí “hạ tầng thông tin” và “dịch vụ công cộng” trong bộ tiêu chí NTM.

Đặc biệt, việc đưa xe điện vào khai thác sau khi hợp tác với Xanh SM đã đưa các HTX thành viên vào hàng ngũ tiên phong trong chuyển đổi xanh, phù hợp với định hướng của Chính phủ về giảm phát thải khí nhà kính tại các đô thị.

Hiệu quả mang lại thể hiện trên nhiều khía cạnh. Về kinh tế, chi phí nhiên liệu được cắt giảm đáng kể: nếu một chiếc xe xăng cần khoảng hơn 200.000 đồng trên mỗi 100km, thì chi phí xe điện chỉ bằng 20% con số đó. Đặc biệt, với chính sách hỗ trợ năng lượng từ Xanh SM, nhiều tài xế gần như không phải bỏ ra chi phí nhiên liệu.

Về hình ảnh, việc gắn liền với thông điệp “xanh - hiện đại - bền vững” giúp các HTX nâng cao uy tín, tạo lợi thế trong mắt đối tác và cộng đồng. Đây cũng là minh chứng rõ nét cho việc đáp ứng phù hợp với tiêu chí “môi trường” trong xây dựng nông thôn mới xanh - sạch - bền vững.

Năm 2024, Liên hiệp HTX Liên minh Kinh tế miền Nam đã đại diện cho khoảng 30.000 thành viên trên địa bàn đứng ra đàm phán với Vingroup, ký hợp đồng mua 5.000 xe điện. “Với đơn hàng lớn, chúng tôi có thể nhận được chiết khấu lên tới 15-20%, số tiền ưu đãi này sau đó chính thành viên sẽ là người được hưởng khi góp vốn mua phương tiện kinh doanh. Đây là điều mà các HTX nhỏ lẻ khó có thể đạt được nếu tự thương thảo”, Chủ tịch Liên hiệp HTX Liên minh Kinh tế miền Nam Trần Thanh Tuấn chia sẻ với phóng viên VnBusiness.

Như vậy, số tiền tiết kiệm này quay trở lại cộng đồng thành viên, minh chứng cho sức mạnh liên kết và vai trò đại diện quyền lợi kinh tế tập thể, phù hợp với định hướng phát triển nông thôn mới kiểu mẫu: có hợp tác, có liên kết, có hiệu quả.

Không dừng ở đó, Liên hiệp còn đóng vai trò là “cầu nối” giữa thành viên với cơ quan ban ngành, bảo đảm tiếng nói của kinh tế tập thể được lắng nghe trong các chính sách về chuyển đổi số, bảo hiểm xã hội và an sinh. Đây là tiền đề để mở rộng các thiết chế hỗ trợ tại nông thôn, đúng theo tiêu chí “hệ thống chính trị, tiếp cận pháp luật” và “dịch vụ công” trong chương trình NTM.

Trách nhiệm cộng đồng

Không chỉ dừng lại ở vận tải hành khách, Liên hiệp HTX vận tải đang mở rộng vai trò trong chương trình xây dựng nông thôn mới bằng việc phát triển nền tảng số hỗ trợ HTX nông nghiệp và làng nghề truyền thống, một minh chứng sống động cho việc kinh tế hợp tác có thể trở thành trụ cột trong kiến tạo nông thôn mới hiện đại, xanh, và nhân văn.

Đến nay, hệ thống Liên hiệp HTX đã quy tụ gần 300 HTX vừa và nhỏ với khoảng 100.000 tài xế trên cả nước.

Khi được hỏi về nguồn cảm hứng cho dự án HTX điện tử, ông Lưu Viết Dũng, chia sẻ: “Tôi đã đi nhiều vùng đất, gặp nhiều bà con ở các làng nghề truyền thống và thấy rất tiếc. Tiếc vì sản vật của địa phương Việt Nam nếu ra được thế giới sẽ trở thành nét văn hóa đặc sắc không thể trộn lẫn.

Có lần về một làng tranh truyền thần, sản phẩm tinh xảo đến mức chỉ cần khách gửi một bức ảnh, nghệ nhân có thể tái hiện gần như hoàn hảo. Nhiều doanh nghiệp muốn đặt làm quà biếu đối tác, nhưng do quản lý thủ công, thiếu chứng từ pháp lý nên không thể xuất hàng”. Đây là vấn đề mà nhiều xã đạt chuẩn nông thôn mới nhưng chưa có sản phẩm OCOP cũng đang gặp phải.

Từ thực tế đó, Liên hiệp HTX đã phát triển nền tảng số hỗ trợ các HTX và làng nghề, đặc biệt trong truy xuất nguồn gốc sản phẩm theo tiêu chuẩn VietGAP, GlobalGAP, USDA, giúp sản phẩm địa phương đáp ứng yêu cầu của thị trường trong nước và quốc tế. Đây là điểm nhấn quan trọng trong việc nâng cao giá trị gia tăng và phát triển sản phẩm OCOP, tiêu chí then chốt của Chương trình NTM nâng cao.

Không dừng lại ở công nghệ, Liên hiệp HTX còn hỗ trợ tư vấn pháp lý, thủ tục chứng nhận OCOP, và kết nối tiêu thụ, giúp các HTX tiết kiệm thời gian, chi phí và nâng cao tính minh bạch, điều kiện cần để chuyển đổi sang mô hình kinh doanh hiện đại và bền vững.

Xác định “tri thức là động lực phát triển”, Liên hiệp HTX thường xuyên tổ chức các lớp tập huấn, bồi dưỡng kỹ năng kinh doanh, công nghệ thông tin và chuyển đổi số cho các thành viên HTX. Việc này không chỉ giúp nâng cao năng lực quản trị cho người lao động mà còn đóng vai trò quan trọng trong thực hiện tiêu chí “giáo dục, đào tạo” và “chuyển đổi số” trong chương trình NTM, đặc biệt ở các xã đăng ký đạt chuẩn nâng cao và kiểu mẫu.

Theo ông Dũng, đây cũng là quá trình chuyển hóa tư duy, khi mỗi thành viên không còn chỉ đơn thuần là lao động, mà là một người chủ, tự quyết định và tự chịu trách nhiệm với hoạt động kinh doanh của mình. “Giá trị lớn nhất mà Liên hiệp HTX mang lại không chỉ là thu nhập, mà là tinh thần đoàn kết - hợp tác - cùng phát triển”, ông Dũng nhấn mạnh.

Liên hiệp HTX vận tải còn là đơn vị tiên phong trong hoạt động an sinh xã hội, khẳng định vai trò gắn bó mật thiết với cộng đồng nông thôn. Hằng năm, Liên hiệp đều phối hợp với chính quyền địa phương để trao quà cho các hộ nghèo ở vùng sâu, vùng xa, đồng hành cùng học sinh nghèo vượt khó vào mùa khai giảng và trong dịp Tết Nguyên đán.

Đặc biệt trong năm 2024, trước ảnh hưởng nặng nề của bão Yagi, Liên hiệp HTX vận tải khu vực miền Bắc đã huy động hơn 1 tỷ đồng từ các HTX thành viên để kịp thời hỗ trợ người dân tại các tỉnh bị thiệt hại. Hàng trăm suất quà, mỗi suất trị giá 50-100 triệu đồng, đã được chuyển đến tận tay các xã khó khăn.

Những hoạt động này cho thấy HTX không chỉ là chủ thể sản xuất, mà còn là “trụ đỡ” an sinh xã hội trong chương trình NTM. Đây là điểm sáng giúp hiện thực hóa tiêu chí “giảm nghèo đa chiều” và “phát triển cộng đồng”, những trụ cột ngày càng được ưu tiên trong bộ tiêu chí mới giai đoạn 2026–2030.

Hành trình lan tỏa sức mạnh tập thể

Từ một ý tưởng khởi phát năm 2015, Liên hiệp HTX vận tải đã vươn lên trở thành tổ chức quy mô với hàng trăm nghìn thành viên, ghi dấu ấn như một trong những mô hình tiêu biểu của kinh tế tập thể thời kỳ hội nhập.

Không chỉ giúp thành viên nâng cao thu nhập, tạo thêm cơ hội kinh doanh và việc làm tại địa phương, Liên hiệp còn góp phần thay đổi tư duy quản trị trong cộng đồng HTX vận tải. Ông Lưu Viết Dũng, ông Trần Thanh Tuấn cùng các thành viên HTX thường xuyên tham gia các khóa tập huấn, hội thảo do Liên minh HTX các cấp tổ chức, qua đó tiếp cận kiến thức mới, học hỏi kinh nghiệm quản trị và mở rộng hợp tác.

“Chúng tôi xác định phát triển kinh tế phải đi đôi với phục vụ cộng đồng, bảo vệ môi trường và hướng tới một tương lai bền vững,” Chủ tịch Liên hiệp HTX Liên minh Kinh tế miền Nam Trần Thanh Tuấn nhấn mạnh.

Tuyên bố này không phải là khẩu hiệu mà được cụ thể hóa bằng hành động thiết thực: từ vận tải hành khách xanh, sạch, an toàn đến hỗ trợ các địa phương ứng phó với thiên tai, chăm lo hộ nghèo, và tham gia các sáng kiến vì môi trường nông thôn.

Điều này đặc biệt ý nghĩa khi theo ông Ngô Trường Sơn, Chánh Văn phòng Điều phối nông thôn mới Trung ương, các tiêu chí về môi trường, giảm nghèo đa chiều, thu nhập… vẫn còn là thách thức lớn. Giai đoạn 2026-2030, Bộ tiêu chí quốc gia về nông thôn mới sẽ bổ sung nhiều nội dung mới, trong đó có tiêu chí về xã nông thôn mới hiện đại, phát triển bền vững và phân nhóm xã để áp dụng linh hoạt.

Một số tiêu chí nông thôn mới như “quy hoạch, hạ tầng, điện, thông tin truyền thông” đã đạt trên 95% số xã (tính đến tháng 7/2025). Tuy nhiên, thu nhập, môi trường, việc làm ổn định, chuyển đổi số và giảm nghèo bền vững vẫn là “điểm nghẽn”.

Trong bối cảnh đó, mô hình Liên hiệp HTX vận tải nổi lên như một giải pháp thiết thực để thúc đẩy các tiêu chí khó, nhờ khả năng huy động các thành viên cùng tham gia các chuỗi hoạt động kinh tế xã hội, từ tạo việc làm, nâng thu nhập, xây dựng thương hiệu, cải thiện môi trường cho đến chăm lo đời sống người dân.

Với định hướng gắn kết công nghệ, kinh tế xanh và trách nhiệm cộng đồng, Liên hiệp HTX vận tải đang dần khẳng định vị thế một mô hình kiểu mẫu để triển khai ở các xã đang chuyển mình từ “đạt chuẩn” sang “nâng chuẩn” nông thôn mới.

Vũ Hương