Liên kết chuỗi giá trị xanh: Nâng tầm nông sản Việt

Tại Hội nghị sơ kết 6 năm triển khai Nghị định 98/2018/NĐ-CP tổ chức sáng nay (11/11), Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) ghi nhận hơn 2.900 dự án liên kết sản xuất - tiêu thụ nông sản đã được phê duyệt, kết nối hơn 200.000 hộ nông dân với doanh nghiệp, hợp tác xã và tổ hợp tác trên toàn quốc.

Toàn cảnh hội nghị sơ kết 6 năm triển khai Nghị định 98/2018/NĐ-CP. (Ảnh: Báo Nông nghiệp Môi trường)

Tổng nguồn vốn huy động cho các dự án đạt hơn 15.200 tỷ đồng, trong đó ngân sách Nhà nước chỉ chiếm 21%, phần còn lại từ doanh nghiệp và người dân đối ứng. Mỗi đồng ngân sách đã thu hút được 4,6 đồng vốn xã hội đầu tư vào chuỗi liên kết, thể hiện rõ tinh thần đồng đầu tư và cùng hưởng lợi.

Nếu trước đây hợp đồng liên kết chủ yếu dừng ở mức mua - bán nông sản, thì nay nhiều mô hình đã tiến tới quản trị chuỗi giá trị toàn diện. Hợp tác xã Long Thành Phát (Đồng Nai) là một ví dụ điển hình: các hộ chăn nuôi gà ký hợp đồng với Công ty KOYU & UNITEK, đồng thời chủ động đàm phán với nhà cung cấp thức ăn, thuốc thú y, dịch vụ vận chuyển, giúp giảm chi phí trung gian, đảm bảo đầu ra ổn định và nâng cao năng lực đàm phán của nông dân.

Trong 2.938 dự án được phê duyệt, 79% do hợp tác xã làm chủ trì, còn lại do doanh nghiệp dẫn dắt. Các hình thức liên kết tập trung nhiều nhất ở lĩnh vực trồng trọt (chiếm 67%), tiếp theo là chăn nuôi (24%) và lâm nghiệp (6%). Các ngành hàng chủ lực quốc gia như lúa gạo, rau quả, cà phê, cao su, hồ tiêu đều đã hình thành chuỗi liên kết chặt chẽ, góp phần chuẩn hóa quy trình sản xuất, truy xuất nguồn gốc và tăng khả năng cạnh tranh trên thị trường xuất khẩu.

Hợp tác xã được xem là xương sống của mô hình liên kết, đóng vai trò trung gian quan trọng giữa doanh nghiệp và nông dân, đảm bảo tổ chức vùng nguyên liệu tập trung, thống nhất quy trình kỹ thuật, kiểm soát chất lượng và thực hiện hợp đồng. Khi tham gia chuỗi, khoảng 60% hợp tác xã mở rộng sản xuất kinh doanh, tăng năng lực quản trị và cải thiện thu nhập của thành viên. Theo Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn, nhiều địa phương như Đồng Tháp, Sơn La, Lâm Đồng đã xây dựng mạng lưới tư vấn và tổ khuyến nông cộng đồng để hỗ trợ hợp tác xã lập dự án liên kết khả thi, hình thành vùng nguyên liệu quy mô lớn phục vụ doanh nghiệp chế biến xuất khẩu.

Tỷ lệ giá trị sản phẩm nông nghiệp được sản xuất dưới hình thức hợp tác và liên kết tăng gấp 3 lần so với năm 2016, đạt hơn 32% vào cuối năm 2025. Riêng các sản phẩm chủ lực như điều đạt mức liên kết từ 40% đến 50%, hồ tiêu và cà phê từ 50% đến gần 65%.

Dù đạt nhiều thành tựu, quá trình triển khai Nghị định 98 vẫn tồn tại một số hạn chế khi nhiều địa phương chỉ chú trọng ký hợp đồng tiêu thụ, chưa hình thành chuỗi giá trị toàn diện. Chính sách hỗ trợ mang tính dự án, thiếu cơ chế khuyến khích đổi mới sáng tạo, công nghệ xanh và kinh tế sinh thái. Một số quy định về thời hạn liên kết, điều kiện thụ hưởng hỗ trợ còn cứng nhắc, khiến doanh nghiệp nhỏ và hợp tác xã khó tiếp cận.

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Võ Văn Hưng. (Ảnh: Báo Nông nghiệp Môi trường)

Phát biểu chỉ đạo tại hội nghị, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Võ Văn Hưng nhấn mạnh: “Liên kết chuỗi giá trị là chìa khóa thể chế cho nền nông nghiệp hiện đại, thích ứng biến đổi khí hậu và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia. Đây không chỉ là chỉ đạo, mà còn là định hướng chiến lược cho tương lai ngành nông nghiệp Việt Nam”.

Ông đánh giá cao thành tựu sau 6 năm: gạo ST25, cà phê Buôn Ma Thuột, điều Bình Phước, trái cây Nam bộ đã hình thành vùng nguyên liệu lớn, đạt chuẩn quốc tế, nâng tầm thương hiệu nông sản Việt.

Theo Thứ trưởng, thành công đến từ niềm tin hợp tác của “3 nhà” – Nhà nước, Doanh nghiệp, Nhà nông – cùng chia sẻ lợi ích, cùng gánh rủi ro, tạo nên chuỗi giá trị bền vững và sức mạnh cộng hưởng.

Thứ trưởng khẳng định: “Ngày nay, chuỗi liên kết không chỉ là hợp đồng mua bán. Trong thời đại kinh tế số và cam kết Net Zero vào năm 2050, chuỗi giá trị nông nghiệp xanh, phát thải thấp, truy xuất nguồn gốc và thương mại carbon sẽ trở thành động lực kinh tế mới cho nông dân và doanh nghiệp Việt Nam”.

Tuy nhiên, ông cũng thẳng thắn chỉ ra hạn chế: nhiều chuỗi thiếu bền vững, chưa khép kín chu trình giá trị; hỗ trợ còn rườm rà; liên kết số và liên kết xanh chưa được quan tâm đúng mức; năng lực của nhiều hợp tác xã còn yếu, chưa đủ sức trở thành trung tâm của liên kết; tổ chức sản xuất chưa gắn chặt với xây dựng vùng nguyên liệu chuẩn hóa.

Sự hợp tác của “3 nhà”: Nhà nước, Doanh nghiệp, Nhà nông cùng chia sẻ lợi ích, cùng gánh rủi ro tạo nên chuỗi giá trị bền vững và sức mạnh cộng hưởng.

Để khắc phục, Thứ trưởng Võ Văn Hưng đề xuất 4 định hướng chiến lược: cải cách mạnh mẽ thủ tục và cơ chế hỗ trợ, tạo môi trường minh bạch, thuận lợi, lấy hiệu quả chuỗi giá trị làm trọng tâm; phát triển chuỗi giá trị số và chuỗi giá trị xanh, thúc đẩy truy xuất nguồn gốc, quản trị số, giảm phát thải và tín chỉ carbon; tổ chức lại sản xuất gắn với vùng nguyên liệu đạt chuẩn, công khai, minh bạch, có hệ thống mã số vùng trồng và bản đồ số; xây dựng hệ sinh thái tư vấn liên kết chuyên nghiệp, kết nối chặt chẽ giữa sản xuất - thị trường - hợp đồng - vận hành chuỗi.

Ông coi đây là bước chuyển từ “hỗ trợ hành chính” sang “kiến tạo môi trường phát triển”, lấy văn hóa hợp tác làm nền tảng: “Liên kết chuỗi giá trị không chỉ là phương thức sản xuất, mà còn là niềm tin và bản lĩnh hội nhập của nông dân, hợp tác xã và doanh nghiệp Việt Nam”.

Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang hoàn thiện dự thảo nghị định thay thế Nghị định 98, bổ sung cơ chế khuyến khích phát triển chuỗi giá trị xanh và vùng nguyên liệu đạt chuẩn phục vụ xuất khẩu, gắn kết với các chương trình lớn như Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao và phát thải thấp vùng Đồng bằng sông Cửu Long, cùng các mô hình nông nghiệp tuần hoàn, giảm phát thải.

Với những định hướng này, liên kết chuỗi giá trị xanh không chỉ là giải pháp trước mắt mà còn là động lực chiến lược đưa nông sản Việt Nam vươn tầm thế giới, hướng tới mục tiêu Net Zero 2050 và phát triển nông nghiệp bền vững.

Bảo Loan