Liên kết văn hóa, du lịch thành sức mạnh nội sinh

Văn hóa là nền tảng, du lịch là nhịp cầu kết nối

Trong chương trình Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV, Bộ trưởng Bộ VH,TT&DL Nguyễn Văn Hùng cho biết, nhìn lại năm 2025 cũng như cả nhiệm kỳ vừa qua, lĩnh vực văn hóa đã nhận được sự quan tâm đặc biệt của Đảng, Nhà nước và sự đồng tình, ủng hộ của Nhân dân. Từ quan điểm phát triển văn hóa phải đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng, sự quản lý của Nhà nước, với Nhân dân là chủ thể sáng tạo và đội ngũ trí thức, văn nghệ sĩ giữ vai trò quan trọng, lĩnh vực văn hóa đã có những bước phát triển rõ rệt, chuyển biến tích cực cả về nhận thức và đạt được nhiều kết quả nổi bật.

Cùng với đó, du lịch tiếp tục phát triển, trở thành điểm sáng trong bức tranh kinh tế - xã hội; thể thao ghi dấu ấn trên đấu trường quốc tế; báo chí phát huy tốt vai trò là mạch dẫn thông tin, cầu nối giữa Đảng, Nhà nước và Nhân dân. Quan điểm “Văn hóa là nền tảng - Thông tin là mạch dẫn - Thể thao là sức mạnh - Du lịch là nhịp cầu kết nối” đã trở thành định hướng nhất quán, xuyên suốt trong công tác lãnh đạo, chỉ đạo của Bộ VH,TT&DL và sẽ tiếp tục được toàn ngành triển khai trong thời gian tới.

Nếu trước đây văn hóa thường chỉ được xem như đời sống tinh thần, tách biệt với lĩnh vực kinh tế - xã hội, thì nay nhận thức này đã thay đổi căn bản. Văn hóa không chỉ là phần “hồn”, phần bản sắc của dân tộc, mà còn trở thành nguồn lực “mềm”, là động lực trực tiếp thúc đẩy phát triển. Một ví dụ tiêu biểu là tại Hội nghị Thế giới Mondiacult 2025 do UNESCO và Chính phủ Tây Ban Nha đồng tổ chức, Việt Nam đã đề xuất sáng kiến “Thập kỷ văn hóa vì sự phát triển bền vững”. Đây không chỉ là một đề xuất mang tính khẩu hiệu, mà là thông điệp chiến lược khẳng định vai trò trung tâm của văn hóa trong phát triển toàn cầu.

Sáng kiến đã nhận được sự đồng thuận của UNESCO và đang được trình lên Đại hội đồng Liên hợp quốc để xem xét. Nếu được thông qua, đây sẽ là lần đầu tiên một sáng kiến toàn cầu về văn hóa mang dấu ấn Việt Nam, đóng góp vào việc định hình tư duy phát triển mới trên thế giới - nơi văn hóa không còn là “phần tinh thần” mà trở thành nền tảng của hòa bình, sáng tạo và phát triển bền vững. Điều đó cho thấy Việt Nam không chỉ tham gia hội nhập, mà đang tích cực đề xuất, dẫn dắt và đóng góp vào các vấn đề chung của nhân loại bằng chính sức mạnh văn hóa của mình.

Theo đó, mối quan hệ giữa văn hóa và du lịch là hữu cơ và tất yếu như Bộ trưởng Nguyễn Văn Hùng đã khẳng định “văn hóa có tác động rất lớn và luôn gắn bó chặt chẽ với phát triển du lịch”. Trước hết, du lịch văn hóa được xác định là một trong 12 ngành của công nghiệp văn hóa Việt Nam. Cùng với đó, 5 loại hình du lịch trọng tâm đã được triển khai hiệu quả tại nhiều địa phương, gồm: du lịch sinh thái, du lịch biển đảo, du lịch cộng đồng, du lịch văn hóa và du lịch nghỉ dưỡng - chăm sóc sức khỏe.

Khi các đơn vị hành chính được sắp xếp lại, không gian phát triển được mở rộng, Bộ VH,TT&DL đã đề nghị các địa phương rà soát lại quy hoạch, xây dựng sản phẩm đặc trưng sâu sắc hơn. Đơn cử, Biển Hồ T’Nưng trước đây chỉ được biết đến như điểm nhấn du lịch của vùng Tây Nguyên. Sau khi tỉnh Gia Lai (cũ) sáp nhập với Bình Định, Biển Hồ có thể được kết nối với Ghềnh Ráng hình thành tuyến sản phẩm liên vùng giữa rừng và biển, mang giá trị trải nghiệm hoàn chỉnh hơn.

Bên cạnh đó, việc khai thác di tích - di sản không chỉ để bảo tồn mà cần được nhìn nhận như “tài sản văn hóa”, đóng góp hiệu quả cho du lịch và kinh tế địa phương. Điển hình như di tích Nhà tù Hỏa Lò (Hà Nội), quần thể Tràng An (Ninh Bình)… đã phát huy được cả hai giá trị bảo tồn di sản và khai thác du lịch, không chỉ tạo nên hình ảnh đẹp với bạn bè quốc tế, mà còn đóng góp lớn cho nguồn thu và kinh tế địa phương.

Như vậy, từ các định hướng này, ngành Du lịch không chỉ là ngành dịch vụ đơn thuần, mà còn là “sức mạnh mềm” quốc gia, góp phần quảng bá bản sắc Việt Nam, thu hút đầu tư, kết nối quốc tế. Bộ trưởng Nguyễn Văn Hùng khẳng định khả năng du lịch đóng góp lớn hơn mức 8% GDP mà Chính phủ đã báo cáo, nếu thực hiện tốt các giải pháp.

Hoàn thiện thể chế để phát triển bền vững du lịch - văn hóa

Mặc dù đã đạt được nhiều kết quả tích cực, phát triển văn hóa gắn với du lịch vẫn là quá trình lâu dài, đòi hỏi tầm nhìn chiến lược, nguồn lực đồng bộ, cũng như quyết tâm và sự kiên trì với các mục tiêu đặt ra. Thành công không chỉ nằm ở việc khai thác di sản, mà ở khả năng biến văn hóa thành giá trị sống động, tạo sức hút bền vững cho điểm đến.

Để hiện thực hóa điều đó, trước hết, các yêu cầu về một môi trường du lịch lành mạnh là yếu tố nền tảng. Cụ thể, trên tinh thần Quyết định 82 của Chính phủ, “môi trường điểm đến” lành mạnh có nghĩa là sản phẩm phải đặc sắc, dịch vụ chuyên nghiệp, thủ tục đơn giản, giá cả cạnh tranh, môi trường sạch đẹp, điểm đến an toàn và văn minh. Theo đó, sự liên kết giữa văn hóa và du lịch không chỉ trên lý thuyết mà đã được hoạch định cụ thể với sản phẩm, vùng miền, khai thác di sản và nâng cao chất lượng dịch vụ, từ đó tạo ra giá trị mới cho phát triển kinh tế - xã hội.

Tuy nhiên, thách thức cũng hiện hữu trên nhiều phương diện khác. Về chất lượng, nếu sản phẩm du lịch và dịch vụ văn hóa không được nâng cấp theo chuẩn quốc tế, sẽ khó cạnh tranh với các điểm đến trong khu vực. Về bản sắc, quá trình hội nhập đặt ra nguy cơ “pha loãng” văn hóa địa phương nếu chỉ chạy theo thương mại hóa, biến lễ hội hay di tích thành hoạt động trình diễn, đánh mất chiều sâu văn hóa.

Về cộng đồng, phát triển du lịch cần bảo đảm người dân - chủ thể sáng tạo - được tham gia và hưởng lợi, thay vì chỉ “đứng bên lề”. Về môi trường, điểm đến chỉ có thể phát triển lâu dài khi giữ được không gian sạch đẹp, an toàn và thân thiện. Vì vậy, liên kết văn hóa - du lịch chỉ thực sự bền vững khi đi cùng quản trị hiệu quả, tôn trọng di sản, nâng cao chất lượng sản phẩm và đặt con người - cộng đồng địa phương - vào vị trí trung tâm.

Đáng chú ý, việc hoàn thiện thể chế đóng vai trò tiên quyết trong việc biến văn hóa từ nhận thức thành hành động và từ giá trị tinh thần thành sức mạnh phát triển quốc gia. Bộ trưởng Nguyễn Văn Hùng cho biết, theo kế hoạch, Chính phủ đang đề xuất Quốc hội xây dựng Luật Công nghiệp văn hóa theo hướng kiến tạo sự phát triển, nhằm thể chế hóa và thúc đẩy phát triển thực chất lĩnh vực công nghiệp văn hóa.

Bên cạnh đó, Bộ VH,TT&DL cũng đang được giao xây dựng Nghị quyết của Bộ Chính trị về “Chấn hưng và phát triển văn hóa Việt Nam trong kỷ nguyên mới”. Nghị quyết khi được ban hành kỳ vọng sẽ giúp văn hóa thực sự trở thành sức mạnh nội sinh, là hệ điều tiết cho phát triển bền vững của đất nước, phù hợp với xu thế phát triển chung của nhân loại.

Trong bối cảnh văn hóa ngày càng được nhìn nhận là nguồn lực phát triển, Nghị quyết về “Chấn hưng và phát triển văn hóa Việt Nam trong kỷ nguyên mới” được kỳ vọng sẽ định hình chiến lược phát triển, giúp khơi dậy sức mạnh nội sinh, củng cố bản sắc dân tộc trong thời đại hội nhập và chuyển đổi số. Khi được triển khai đồng bộ, Nghị quyết sẽ là “kim chỉ nam”, dẫn dắt toàn ngành trong hoạch định chính sách, giáo dục, quảng bá di sản và gắn kết văn hóa với du lịch, kinh tế sáng tạo.

Cùng với đó, Luật Công nghiệp văn hóa khi được ban hành sẽ định hình rõ cơ chế hoạt động, quyền lợi và nghĩa vụ của các chủ thể tham gia hệ sinh thái sáng tạo - từ nghệ sĩ, doanh nghiệp, nhà đầu tư cho đến cộng đồng. Luật sẽ tạo môi trường minh bạch, khuyến khích đầu tư, bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ và mở đường cho các sản phẩm văn hóa - du lịch phát triển theo hướng công nghiệp, chuyên nghiệp và hội nhập quốc tế. Đây được xem là hành lang pháp lý quan trọng để văn hóa không chỉ “tồn tại” mà tạo ra giá trị kinh tế, góp phần tăng tỷ trọng của công nghiệp văn hóa trong GDP quốc gia.

Đỗ Trang