Tinh thần Ngày Pháp luật lan tỏa trong lĩnh vực văn hóa

Định hình hành vi ứng xử trong văn hóa - nghệ thuật

Văn hóa là cách thức con người sống, giao tiếp, ứng xử với nhau và với cộng đồng. Pháp luật giúp định hình chuẩn mực ứng xử: từ nghĩa vụ tôn trọng giá trị văn hóa truyền thống, quyền sở hữu trí tuệ trong nghệ thuật đến xử lý các hành vi xâm phạm quyền tác giả, làm giả di tích, phát tán nội dung văn hóa vi phạm chuẩn mực xã hội. Khi nhà sản xuất phim, người làm nghệ thuật, người sử dụng mạng xã hội ý thức được rằng hành vi có thể bị điều chỉnh bởi luật và trách nhiệm pháp lý, thì bản thân họ cũng có xu hướng tự điều chỉnh ứng xử - đó chính là biểu hiện của “văn hóa pháp lý”.

Với mạng xã hội, livestream, tiktok, tiktok, clip ngắn, nghệ thuật trải nghiệm… rất nhiều hiện tượng nghệ thuật mới nảy sinh nhanh, đôi khi vượt ra khỏi khuôn khổ quản lý truyền thống. Mặc dù có các chương trình tuyên truyền, nhưng nhiều cá nhân, đặc biệt trong giới nghệ sĩ tự do, sáng tạo cá nhân hoặc cộng đồng vẫn chưa thực sự nắm vững quyền và nghĩa vụ pháp luật trong văn hóa - nghệ thuật.

Không ít văn nghệ sĩ, người nổi tiếng hay những người sáng tạo nội dung trên mạng xã hội bị xử phạt về hành vi sáng tác, biểu diễn các ca khúc, các clip ngắn, hay phát ngôn phản cảm, sai sự thật, hành vi lệch chuẩn văn hóa, vi phạm pháp luật, vi phạm thuần phong mỹ tục của Việt Nam.

Ngày 24/10/2025, Ban Tuyên giáo và Dân vận Thành ủy TP Hồ Chí Minh (Ban Tuyên giáo và Dân vận Thành ủy) đã có Công văn số 69-CV/BTGDVTU gửi các cơ quan quản lý liên quan và báo chí trên địa bàn về việc đề nghị định hướng, chấn chỉnh hoạt động âm nhạc có biểu hiện lệch chuẩn văn hóa.

Theo công văn, thời gian gần đây xuất hiện nhiều biểu hiện đáng lo ngại trong đời sống âm nhạc, nhất là trong giới ca sĩ, rapper trẻ. Nhiều ca khúc phát hành, biểu diễn và lan tỏa trên mạng xã hội sử dụng ngôn ngữ phản cảm, dung tục, thiếu chuẩn mực, làm sai lệch giá trị thẩm mỹ, đi ngược lại thuần phong mỹ tục. Một số tác phẩm bị chỉ rõ có phô trương lối sống buông thả, thậm chí thể hiện thái độ ngạo mạn, công kích cá nhân, làm xấu hình ảnh người nghệ sĩ trong mắt công chúng.

Công văn cũng nêu cụ thể một số bài hát không phù hợp như: Ca sĩ J97 (Trịnh Trần Phương Tuấn) với ca khúc biểu diễn ngày 16/10/2025 và bài “Chưa bao giờ”; Ca sĩ Pháo với bài “Sự nghiệp chướng”; Gducky với bài “Miền mộng mị”; Andree với bài “Kẹo”; Bray - Đạt G với “Cao ốc 20”; Hiếu Thứ Hai (Trần Minh Hiếu) với “Trình”. Những biểu hiện âm nhạc như trên làm ảnh hưởng đến thuần phong mỹ tục, thẩm mỹ nghệ thuật, chuẩn mực ứng xử văn hóa, ảnh hưởng đến suy nghĩ, hành động lệch chuẩn, nhất là trong giới trẻ và cái nhìn của công chúng về hình ảnh người nghệ sĩ.

Cần thanh lọc những ca từ lệch chuẩn trong âm nhạc.

Ông Nguyễn Xuân Bắc - Cục trưởng Cục Nghệ thuật biểu diễn (Bộ VH,TT&DL) cho hay: "Một tác phẩm nghệ thuật phải đáp ứng chức năng thẩm mỹ, giáo dục, truyền tải giá trị nhân văn tích cực. Những biểu hiện phản cảm trong ca từ, trang phục, ngôn ngữ... đi ngược thuần phong mỹ tục đều phải bị xử lý nghiêm khắc".

Trong thời gian tới, Cục Nghệ thuật biểu diễn sẽ tiếp tục phối hợp chặt chẽ với các cơ quan liên quan để vừa tạo hành lang pháp lý khích lệ sự sáng tạo, phát triển công nghiệp văn hóa, công nghiệp giải trí, vừa bảo đảm việc quản lý nhà nước để nghệ thuật phát triển theo đúng định hướng và tuân thủ các quy định.

Di sản rất dễ bị tổn thương

Chỉ trong vòng chưa đầy 1 tháng, liên tiếp 2 vụ việc liên quan di sản văn hóa bị xâm hại khiến dư luận bức xúc. Đầu tháng 5, Lăng mộ Vua Lê Túc Tông - Di tích lịch sử cấp quốc gia tại Thanh Hóa bị đào bới, phá vỡ bia đá. Mới đây, ngày 24/5, ngai vua triều Nguyễn tại Di tích Cố đô Huế bị xâm hại. Di sản là “linh hồn” của văn hóa dân tộc, rất dễ bị tổn thương trước làn sóng phát triển và áp lực thương mại hóa. Từ sự thiếu hiểu biết, bất cẩn đến hành vi phá hoại có chủ đích, di sản luôn đứng trước những rủi ro hiện hữu.

Việc bảo vật quốc gia này bị xâm hại bất kể với động cơ nào đều là hành vi vi phạm nghiêm trọng pháp luật và xúc phạm đạo lý văn hóa. Các sự cố liên tiếp xảy ra trong thời gian ngắn, ở nhiều loại hình di sản khác nhau, từ bảo vật quốc gia đến nơi thờ tự tâm linh một lần nữa cho thấy những lỗ hổng đáng lo ngại trong công tác bảo tồn di sản.

Sự việc ngai vàng bị xâm hại, đình cổ bị cháy rụi, chùa cổ bị “trùng tu sai” hay nạn mất cắp cổ vật tại các đình chùa, di tích lịch sử tại các địa phương không thể coi là cá biệt. Đó là hồi chuông báo động về công tác bảo tồn trước tốc độ phát triển và áp lực du lịch hóa.

Chùa Phổ Quang (xã Xuân Lũng, huyện Lâm Thao, tỉnh Phú Thọ) có niên đại hơn 800 năm tuổi bị thiêu rụi. (Nguồn: Người dân cung cấp)

Giữ gìn di sản là gìn giữ ký ức, bản sắc, niềm tự hào và tinh thần của dân tộc trong hành trình hội nhập. Để bản sắc ấy không bị mài mòn theo thời gian, di sản cần được nhìn nhận và hành xử đúng như vốn có, thiêng liêng, sống động và xứng đáng với sự trân quý cao nhất. Nếu không có hành động quyết liệt, những bảo vật quốc gia sẽ không chỉ nằm trong viện bảo tàng mà sẽ dần mờ nhạt trong tâm thức dân tộc.

Để khái niệm “tuân thủ pháp luật” gần gũi hơn với văn hóa

Theo các chuyên gia văn hóa, pháp luật được lan tỏa qua hình thức văn hóa - nghệ thuật - truyền thông, chứ không chỉ qua các buổi tọa đàm, hội thảo khô khan, đặc biệt chú ý tới vùng sâu, vùng xa, các dân tộc thiểu số - nơi có giá trị văn hóa rất phong phú nhưng điều kiện tiếp cận pháp luật còn nhiều hạn chế. Đây chính là cách kết nối pháp luật với văn hóa, giúp khái niệm “tuân thủ pháp luật” trở nên gần gũi hơn với đời sống hằng ngày - đặc biệt là với giới trẻ; khuyến khích các sinh viên làm đề án, dự án về “văn hóa pháp luật trong sáng tạo nghệ thuật”, “Gìn giữ di sản trong kỷ nguyên mới”…

Các nhà nghiên cứu văn hóa cho rằng cần có sự chủ động hơn từ nghệ sĩ, nhà sản xuất, đơn vị biểu diễn chứ không chỉ trông chờ vào cơ quan chức năng. Khi họ hiểu và chủ động thực thi pháp luật thì việc xây dựng văn hóa ứng xử, văn hóa sáng tạo sẽ bền vững hơn.

Ngày 9/11 hàng năm hoặc trong tháng hưởng ứng Ngày Pháp luật, Bộ VH,TT&DL tổ chức nhiều hơn nữa các liên hoan nghệ thuật - di sản - sáng tác trẻ kết hợp với chủ đề “Tuân thủ pháp luật - sáng tạo văn hóa”. Ví dụ: cuộc thi phim ngắn nêu vấn đề bản quyền, di sản, ứng xử văn hóa số; triển lãm nghệ thuật với chủ đề “văn hóa pháp luật - người nghệ sĩ và trách nhiệm”; Phát huy hình thức truyền thông hiện đại: dùng mạng xã hội, livestream, tiktok, podcast để tuyên truyền các quy định pháp luật về văn hóa - nghệ thuật, tạo minigame, quiz kiến thức pháp luật văn hóa.

Các cơ quan chức năng cần đẩy mạnh kiểm tra, giám sát, biểu dương gương tốt - nghệ sĩ, tổ chức văn hóa, doanh nghiệp văn hóa chấp hành tốt pháp luật. Đồng thời xử lý nghiêm các hành vi vi phạm để tạo sức răn đe; đưa thông tin về di sản văn hóa, nghệ thuật địa phương gắn với pháp luật vào các hoạt động hưởng ứng: ví dụ, cơ sở văn hóa - di tích, nơi lưu giữ nghệ thuật dân gian tổ chức ngày hội pháp luật - di sản, giải thích giá trị văn hóa kết hợp với cam kết pháp luật về bảo vệ.

Trong kỷ nguyên mà văn hóa - nghệ thuật liên tục biến đổi, giao thoa với công nghệ số, toàn cầu hóa, thì việc xây dựng một văn hóa pháp luật - tức là văn hóa tuân thủ pháp luật, văn hóa ứng xử theo chuẩn mực pháp luật - càng trở nên thiết yếu. Tinh thần của Ngày Pháp luật Việt Nam không chỉ là một ngày kỷ niệm, mà là lời nhắc nhở thường xuyên: pháp luật là nền tảng để văn hóa phát triển lành mạnh; văn hóa là môi trường để pháp luật được sống động, được lan tỏa vào từng hành vi, từng ứng xử, từng sáng tạo.

Trong lĩnh vực văn hóa - nghệ thuật - di sản, chúng ta không thể chỉ trông chờ quản lý “một chiều” từ Nhà nước; cần có sự tham gia tích cực của người làm văn hóa, nghệ sĩ, doanh nghiệp văn hóa, cộng đồng và mỗi người dân.

Thùy Dương