Linh hoạt, gần gũi và bám sát đặc thù địa phương

Đổi mới phương thức trợ giúp pháp lý

Thực tiễn tại nhiều địa phương miền núi cho thấy, hoạt động trợ giúp pháp lý đã đạt nhiều kết quả tích cực, song vẫn còn những hạn chế nhất định. Các buổi truyền thông pháp luật lưu động được tổ chức thường xuyên, đưa cán bộ pháp lý đến tận thôn, bản để tư vấn miễn phí cho người dân. Tuy vậy, rào cản ngôn ngữ, trình độ học vấn không đồng đều và việc thiếu tài liệu song ngữ khiến nhiều người dân chỉ tiếp nhận được một phần nội dung.

Luật sư Hoàng Minh Hiển, Đoàn Luật sư TP. Hà Nội, cho rằng đây chính là thách thức lớn nhất trong công tác trợ giúp pháp lý cho đồng bào DTTS. Theo đó, nhiều người dân chưa nắm được quyền được trợ giúp pháp lý miễn phí, hoặc chưa tin tưởng mạnh dạn tìm đến luật sư do hạn chế về ngôn ngữ, phong tục và điều kiện sinh hoạt. Nếu không thay đổi cách truyền tải thông tin, chúng ta sẽ mãi không chạm tới nhu cầu thật sự của người dân.

Cán bộ Trung tâm Trợ giúp pháp lý Nhà nước số 1 tỉnh Quảng Ngãi tư vấn kiến thức trợ giúp pháp lý cho người dân vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Ảnh: Đ.H

Điều này đặt ra yêu cầu phải đổi mới mạnh mẽ phương thức truyền tải thông tin, như linh hoạt hơn, gần gũi hơn và bám sát đặc thù văn hóa của từng cộng đồng. Tài liệu minh họa dễ hiểu, video song ngữ, loa kéo truyền thông hoặc đội ngũ tuyên truyền viên là người địa phương… được xem là những hướng đi phù hợp để thu hẹp khoảng cách pháp lý giữa các vùng miền.

Bên cạnh đó, tiến trình chuyển đổi số trong ngành tư pháp, như tố tụng điện tử, số hóa hồ sơ, cung cấp dịch vụ pháp lý trực tuyến, vừa mở ra tiện ích mới, vừa đặt ra thách thức lớn đối với người DTTS. Nhiều hộ gia đình chưa có thiết bị thông minh, không quen sử dụng Internet hoặc chưa từng thao tác với biểu mẫu điện tử. Nếu không có hỗ trợ trực tiếp, họ rất dễ bị "bỏ lại phía sau".

Thực tế đó đòi hỏi đội ngũ cán bộ pháp lý cần được trang bị đồng thời kiến thức công nghệ và kỹ năng truyền đạt phù hợp. Mục tiêu không chỉ là cung cấp thông tin pháp luật mà là bảo đảm người dân hiểu đúng, nhớ lâu và có khả năng vận dụng vào thực tiễn.

Ông Lưu Văn Trường, Phó Chủ tịch xã Thung Nai (Phú Thọ) cho rằng, khi người dân hiểu rõ và tin tưởng vào chính sách trợ giúp pháp lý, họ sẽ mạnh dạn tìm đến để được tư vấn, được bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mình. Đó là cách để pháp luật đi vào đời sống một cách tự nhiên và bền vững.

Mở rộng theo hướng toàn diện, hiệu quả

Nhiều chuyên gia cho rằng, phạm vi trợ giúp pháp lý cho đồng bào DTTS cần được mở rộng theo hướng toàn diện hơn. Theo Luật sư Đào Ngọc Chuyền, Phó Chủ tịch Liên đoàn Luật sư Việt Nam, không chỉ giới hạn trong lĩnh vực dân sự hay hình sự, trợ giúp pháp lý cần vươn tới cả lĩnh vực sản xuất - kinh doanh, nhất là với các mô hình kinh tế hộ gia đình đang phát triển ở vùng cao. Khi nắm vững pháp luật trong hoạt động kinh tế, người dân sẽ giảm được rủi ro, xử lý sớm tranh chấp và tạo nền tảng thoát nghèo bền vững.

Trong khi đó, từ góc nhìn thực tiễn hành nghề, Luật sư Hoàng Minh Hiển bổ sung rằng, muốn nâng cao chất lượng trợ giúp pháp lý cho đồng bào DTTS thì trước hết phải giải quyết bài toán thiếu luật sư chuyên sâu tại vùng sâu, vùng xa.

"Hoạt động trợ giúp pháp lý sẽ khó đạt hiệu quả nếu đội ngũ luật sư không am hiểu phong tục, tập quán và văn hóa bản địa. Không chỉ cần kiến thức pháp luật, người luật sư phải nói được ngôn ngữ của người dân, phải tạo được niềm tin trước khi có thể tư vấn hoặc trợ giúp họ trong các vụ việc tranh chấp, tố tụng" - Luật sư Hoàng Minh Hiển nhấn mạnh.

Trên thực tế, các mô hình trợ giúp pháp lý lưu động mà các đoàn luật sư và Trung tâm Trợ giúp pháp lý Nhà nước triển khai tại các địa bàn như Y Tý (Lào Cai), Pò Hèn (Quảng Ninh) hay An Thới (Phú Quốc) mang lại hiệu quả cao. Nội dung trợ giúp pháp lý tập trung vào những vấn đề nóng thường phát sinh ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số, như tranh chấp đất đai; quan hệ hôn nhân gia đình; khiếu nại hành chính; các hành vi xâm hại bạo lực gia đình; hòa giải mâu thuẫn trong cộng đồng...

Tại những buổi tư vấn này, người dân được tiếp cận pháp luật qua kể chuyện pháp luật, tình huống trực quan hoặc các trò chơi đố vui. Nhờ vậy, nhiều tranh chấp được hóa giải ngay tại cơ sở; nhận thức pháp luật của đồng bào DTTS được nâng lên một cách bền vững.

Để trợ giúp pháp lý thật sự trở thành "điểm tựa" vững chắc cho đồng bào dân tộc thiểu số, theo các chuyên gia, các Trung tâm trợ giúp pháp lý cần tiếp tục nâng cao năng lực, trình độ của đội ngũ trợ giúp pháp lý, hiện đại hóa, tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số trong hoạt động trợ giúp pháp lý để giúp người dân, dễ dàng tiếp cận chính sách trợ giúp pháp lý, giúp nâng cao hiệu quả, tiết kiệm thời gian và nguồn lực…

Thanh Điểu