Lo phá sản, hàng chục nhà đầu tư năng lượng tái tạo gửi kiến nghị khẩn

Vướng mắc vì vận hành thương mại khi chưa có văn bản chấp thuận nghiệm thu

Câu chuyện xuất phát từ Kết luận số 1027/KL-TTCP của Thanh tra Chính phủ liên quan đến các dự án năng lượng tái tạo là điện mặt trời và điện gió có Ngày vận hành thương mại (COD), nhưng chưa có văn bản Chấp thuận kết quả kiểm tra nghiệm thu của cơ quan chức năng (Chấp thuận nghiệm thu) tại thời điểm COD cũng như tại trong thời gian được hưởng các mức giá mua điện ưu đãi theo Quyết định 17/2019/QĐ-TTg (giá FIT1) và Quyết định 13/2020/QĐ-TTG (giá FIT2).

Các kết luận cho rằng, việc không có văn bản Chấp thuận nghiệm thu tại thời điểm dự án năng lượng tái tạo COD và được trả tiền từ phía Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) đã gây ra thiệt hại cho nhà nước. Ở đây cụ thể cho EVN - đơn vị 100% vốn Nhà nước.

Để khắc phục các tồn tại mà kết luận thanh tra đưa ra, Bộ trưởng Bộ Công thương đề xuất, các dự án đang được hưởng giá FIT có vi phạm theo kết luận của cơ quan có thẩm quyền do không đáp ứng đầy đủ các điều kiện được hưởng giá FIT thì không được hưởng giá FIT ưu đãi, mà phải xác định lại giá mua bán điện theo quy định; thu hồi lại các khoản giá FIT ưu đãi đã được hưởng không đúng thông qua bù trừ thanh toán tiền mua điện.

Theo báo cáo của Bộ Công thương, có 173 nhà máy/phần nhà máy điện mặt trời, điện gió nối lưới gặp tình huống này.

Việc các nhà máy điện mặt trời đã COD phải đối mặt với thực tế sẽ không còn được hưởng các mức giá bán điện như đang hưởng là 9,35 UScent/kWh của FIT1 hay 7,09 UScent/kWh của FIT2 để xuống hưởng các mức thấp hơn, thậm chí là không quá giá trần 1.184,9 đồng/kWh theo Quyết định 21/QĐ-BCT ban hành đầu năm 2023 cho các dự án chuyển tiếp đã khiến các doanh nghiệp rất hoảng hốt.

Cho rằng, Văn bản Chấp thuận nghiệm thu hoàn thành xây dựng công trình của Bộ Công thương hoặc cơ quan có thẩm quyền cấp tỉnh không phải là yêu cầu tiên quyết được quy định để đạt COD tại thời điểm FIT1 và FIT2 có hiệu lực, 13 nhà đầu tư nước ngoài cùng 14 doanh nghiệp trong nước và 1 hiệp hội ngành năng lượng đồng thanh ký đơn kiến nghị tập thể vào ngày 5/3/2025 để gửi tới lãnh đạo cấp cao và các cơ quan chức năng.

Hiện có gần 150 dự án điện mặt trời tập trung đang hoạt động trên hệ thống điện quốc gia.

Theo kiến nghị này, dù đã tuân thủ các quy định về năng lượng tái tạo có hiệu lực tại thời điểm đó, kể từ tháng 9/2023, nhiều dự án đã bị trì hoãn thanh toán vô thời hạn hoặc chỉ nhận được thanh toán một phần theo các Hợp đồng Mua bán điện (PPA) đã ký với EVN, mà không có thông báo về căn cứ pháp lý rõ ràng nào ngoài việc được đề cập trong Kết luận Thanh tra số 1027/KL-TTCP.

Tác động tài chính của tình trạng này là rất nghiêm trọng, với một số dự án đã và đang đối mặt với việc phải vi phạm nghĩa vụ trả nợ với các tổ chức cho vay trong nước và quốc tế. Nếu sự việc này tiếp tục hoặc xấu đi, nó có thể đe dọa sự ổn định của thị trường tài chính trong nước và làm suy giảm niềm tin vào khung pháp lý của Việt Nam.

Hơn nữa, đề xuất gần đây về việc áp dụng hồi tố ngày COD, bằng cách xác định điều kiện hưởng FIT dựa trên ngày cấp Văn bản Chấp thuận nghiệm thu thay vì ngày COD ban đầu, đã gây lo ngại sâu sắc trong cộng đồng nhà đầu tư.

Nếu được áp dụng, đề xuất này có thể dẫn đến thiệt hại tương ứng với gần 100% vốn chủ sở hữu của các dự án bị ảnh hưởng, đe dọa hơn 13 tỷ USD đầu tư và tạo ra tín hiệu tiêu cực không chỉ đối với các nhà đầu tư hiện tại mà còn ảnh hưởng đến các nhà đầu tư tiềm năng trong tương lai tại Việt Nam.

Đề nghị tiếp tục hưởng giá điện như khi COD lúc đầu

Kiến nghị của các nhà đầu tư cho hay, tại thời điểm các dự án này được chấp thuận COD, các quy định hiện hành không yêu cầu Văn bản Chấp thuận nghiệm thu là điều kiện để được COD.

Theo Quyết định số 39/2018/QĐ-TTg với các dự án điện gió và Quyết định số 13/2020/QĐ-TTg với các dự án điện mặt trời, điều kiện để được công nhận COD chỉ bao gồm 3 yêu cầu là Hoàn thành thử nghiệm ban đầu của nhà máy điện và các trang thiết bị đấu nối; Được cấp giấy phép hoạt động điện lực và Thống nhất về chỉ số công tơ để bắt đầu thanh toán.

Thậm chí, các quy định về giấy phép hoạt động điện lực vào thời điểm đó cũng không yêu cầu có văn bản Chấp thuận nghiệm thu là điều kiện để được cấp giấy phép hoạt động điện lực.

Tới tận ngày 9/6/2023, Thông tư số 10/2023/TT-BCT mới đưa yêu cầu phải có Văn bản Chấp thuận nghiệm thu trước khi xin cấp giấy phép hoạt động điện lực. Vì vậy, các nhà đầu tư cho rằng, việc áp dụng hồi tố yêu cầu mới này đối với các dự án đã đạt COD từ nhiều năm trước đi ngược với nguyên tắc không được áp dụng hồi tố của Điều 13 của Luật Đầu Tư số 61/2020/QH14.

Các nhà đầu tư cũng cho rằng, dù có vi phạm nào về Chấp thuận nghiệm thu theo pháp luật xây dựng cũng chỉ dẫn đến xử phạt hành chính và yêu cầu khắc phục hậu quả (nếu áp dụng), chứ không làm thay đổi thực tế rằng dự án đã đáp ứng các điều kiện COD theo quy định có hiệu lực vào thời điểm đó và đã có được chấp thuận COD của EVN.

“Theo các hợp đồng PPA đã ký kết, EVN có nghĩa vụ thực hiện mua điện từ các dự án này với mức giá FIT đã thỏa thuận kể từ ngày COD đã được EVN chấp thuận trước đó. Việc trì hoãn thanh toán tạo ra những lo ngại nghiêm trọng về sự tuân thủ các cam kết của EVN đối với các hợp đồng PPA đã ký này”, kiến nghị nhắc tới.

Kiến nghị cũng cho rằng, theo các hiệp định quốc tế này, Việt Nam đã cam kết đảm bảo quy trình pháp lý công bằng, bảo vệ và bảo đảm an toàn cho các khoản đầu tư, đồng thời tránh các hành vi trưng thu hoặc trưng dụng trực tiếp hay gián tiếp.

Vì vậy, nếu thực hiện theo cách mà Bộ Công thương đưa ra thì có thể gây ra tình trạng vỡ nợ trên diện rộng và làm bất ổn thị trường tài chính, qua đó ảnh hưởng nghiêm trọng đến tính nhất quán trong điều tiết pháp lý tại Việt Nam.

Sự bất ổn này có thể khiến dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài vào ngành điện bị đình trệ, gây tổn hại đến uy tín của Việt Nam với tư cách là một điểm đầu tư hấp dẫn và đáng tin cậy.

Hơn nữa, điều này có thể làm suy giảm niềm tin của nhà đầu tư vào lĩnh vực năng lượng tái tạo của Việt Nam và đặt ra quan ngại về mức độ cam kết của Việt Nam đối với mục tiêu phát thải ròng bằng 0.

Kiến nghị của các nhà đầu tư:
- Xác nhận và thi hành ngày COD đã chấp thuận ban đầu của các dự án bị ảnh hưởng;
- Đảm bảo EVN thực hiện đầy đủ các nghĩa vụ hợp đồng theo các PPA đã ký với việc thanh toán đầy đủ và đúng hạn cho các dự án bị ảnh hưởng, tránh dẫn đến kiệt quệ tài chính cho dự án.
- Không áp dụng hồi tố Thông tư 10/2023/TT-BCT đối với các dự án đã có COD trước thời điểm Thông tư này có hiệu lực.

Thanh Hương