Loài người đang khiến 'vương quốc nấm' bên bờ sụp đổ

Nấm đóng vai trò tối quan trọng trong hệ sinh thái trên Trái đất

Theo bản cập nhật mới nhất của "Danh sách đỏ các loài bị đe dọa" của IUCN, 170.000 loài bị đe dọa, trong đó hơn 47.000 loài bị đe dọa tuyệt chủng. Riêng trong số 1.300 loài nấm được theo dõi tình trạng bảo tồn, ít nhất 411 loài nấm đang phải đối mặt với nguy cơ tuyệt chủng.

Vai trò của nấm trên Trái đất

Tổng giám đốc IUCN Grethel Aguilar cho biết: "Nấm là những người hùng thầm lặng của sự sống trên Trái đất, tạo nên nền tảng của các hệ sinh thái lành mạnh -– nhưng chúng đã bị bỏ qua từ lâu. Bây giờ đã đến lúc biến kiến thức này thành hành động và bảo vệ vương quốc nấm kỳ diệu, nơi có mạng lưới ngầm rộng lớn duy trì môi trường thiên nhiên và sự sống như chúng ta có lâu nay".

Đánh giá này do cơ quan có thẩm quyền toàn cầu về tình trạng của thế giới tự nhiên đưa ra. Đáng chú ý, nó chỉ liên quan đến một phần nhỏ trong số khoảng 150.000 loài nấm được ghi nhận cho đến nay. Ngay cả 150.000 loài được biết đến cũng là con số rất ít so với sự phong phú của thế giới nấm. Người ta ước tính có khoảng 2,5 triệu loài nấm trên Trái đất. Dù đánh giá chỉ dựa trên một lát cắt nhỏ nhưng nó minh họa cho những căng thẳng mà thế giới nấm phải chịu do hoạt động của con người gây ra.

Giáo sư Anders Dahlberg, người điều phối đánh giá mới nhất này, cho biết: "Mặc dù nấm chủ yếu sống ẩn dưới lòng đất và bên trong gỗ, nhưng sự mất mát của chúng sẽ ảnh hưởng đến sự sống trên mặt đất vốn phụ thuộc mật thiết vào chúng. Nấm giống như hệ vi sinh vật trong dạ dày của chúng ta đóng vai trò quan trọng đối với sức khỏe của chúng ta", đồng thời nhà nghiên cứu nấm người Thụy Điển mô tả nấm có quan hệ "cộng sinh rất, rất lâu đời, hơn 400 triệu năm" làm nền tảng cho mọi hệ sinh thái.

Giáo sư Anders Dahlberg cảnh báo: "Khi chúng ta để nấm biến mất, chúng ta làm suy yếu các chức năng trong hệ sinh thái và khả năng phục hồi mà nấm đóng vai trò quan trọng, từ khả năng chống hạn hán và khả năng kháng bệnh ở cây trồng cho đến việc lưu trữ carbon trong đất".

IUCN cho biết nhiều loại nấm "có thể ăn được, được sử dụng trong sản xuất thực phẩm và đồ uống bao gồm cả quá trình lên men" và tạo nguyên liệu cho ngành dược phẩm. Tuy nhiên, nấm thông, nấm mỡ hay các loại nấm khác được thưởng thức trên bàn ăn nằm trong nằm số các loài bị đe dọa nhất.

Dahlberg cho biết hầu hết các loài nấm bị đe dọa đều là những giống rất cụ thể và không chiếm ưu thế trong bất kỳ cộng đồng nấm cụ thể nào. Mặc dù vậy, danh sách đỏ cũng có một số loài khá phổ biến.

'Mối đe dọa nghiêm trọng'

Theo IUCN, gần 300 loài nấm bị đe dọa đã bị đẩy đến giới hạn do "sự phát triển nhanh chóng của các khu vực nông nghiệp và đô thị. Nitơ và amoniac thải ra từ phân bón và ô nhiễm động cơ cũng đe dọa 91 loài". IUCN cho biết thêm điều này đặc biệt gây ra "mối đe dọa nghiêm trọng" đối với các loài phổ biến ở châu Âu như nấm mũ sáp xơ - Hygrocybe intermedia - một loại nấm màu vàng cam không phổ biến được tìm thấy ở các đồng cỏ từ Scandinavia đến miền nam nước Ý.

Theo IUCN, nạn phá rừng, để lấy gỗ hoặc để trồng trọt, là mối đe dọa hiện hữu chính đối với ít nhất 198 loài nấm. IUCN cho biết "Việc chặt phá rừng già đặc biệt gây hại, tiêu diệt các loại nấm không có thời gian để tái sinh do chịu tác động từ luân canh lâm nghiệp".

Các loài mang tính biểu tượng như hiệp sĩ khổng lồ – Tricholoma colossus – đã được phân loại là loài dễ bị tổn thương do mất 30% rừng thông cổ thụ trên khắp Phần Lan, Thụy Điển và Nga kể từ giữa những năm 1970.

Sự nóng lên toàn cầu cũng là một yếu tố, với hơn 50 loài nấm có nguy cơ tuyệt chủng do những thay đổi vì cháy rừng ở Bắc Mỹ. IUCN cho biết cây linh sam đã thống trị các khu rừng trên núi cao Sierra Nevada, làm giảm môi trường sống của loài Gastroboletus citrinobrunneus đang có nguy cơ tuyệt chủng.

Anh Tú