Loay hoay tìm cách bảo vệ môi trường làng nghề

Công trình thu gom, xử lý nước thải trong tái chế chì tại Công ty TNHH Làng nghề Đông Mai (xã Chỉ Đạo, huyện Văn Lâm)

Một trong những "điểm nóng" về ô nhiễm môi trường làng nghề là làng nghề tái chế nhựa Minh Khai, thị trấn Như Quỳnh (Văn Lâm). Tại đây, khoảng 900 cơ sở, hộ gia đình tham gia vào chuỗi hoạt động thu mua, phân loại, sơ chế, tái chế phế liệu nhựa. Dù đã có hơn 450 cơ sở đưa vào hoạt động trong các cụm công nghiệp làng nghề, số còn lại vẫn sản xuất xen kẽ trong khu dân cư. Quá trình tái chế phát sinh một lượng lớn khí thải, nước thải và chất thải rắn, cùng với phế thải không thể tái chế được bị tập kết tùy tiện, gây ô nhiễm nghiêm trọng môi trường không khí, nước và đất. Chị Nguyễn Thị Ðông, một lao động làm thuê tại cơ sở tái chế nhựa, cho biết: “Dù đeo mấy lớp khẩu trang nhưng tôi vẫn không tránh khỏi cảm giác đau đầu, mệt mỏi vì không khí toàn mùi nhựa”. Theo các chuyên gia môi trường, việc nghiền, băm nhựa thải tiềm ẩn nguy cơ tạo ra bụi chứa vi nhựa. Khi hít phải, các hạt vi nhựa có thể xâm nhập vào máu và não người, ảnh hưởng nghiêm trọng tới sức khỏe lao động và cư dân quanh vùng.

Tại một số làng nghề sản xuất hoa, cây cảnh ở các huyện Văn Giang, Khoái Châu, tình trạng sử dụng tràn lan thuốc bảo vệ thực vật cũng là vấn đề đáng lo ngại. Vỏ chai, lọ thuốc bị vứt bừa bãi, thậm chí đốt tự phát, khiến môi trường đất, nước và không khí bị ô nhiễm, ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng và cản trở phát triển du lịch sinh thái - hướng đi tiềm năng của nhiều địa phương.

Nguyên nhân dẫn đến ô nhiễm làng nghề xuất phát từ nhiều yếu tố, trong đó nổi bật là sản xuất nhỏ lẻ, thiếu vốn đầu tư, công nghệ lạc hậu và thiếu hệ thống xử lý chất thải đồng bộ. Nhiều làng nghề chưa có hệ thống thu gom nước thải riêng biệt, chưa có điểm tập kết chất thải rắn đạt yêu cầu. Việc di dời, tập trung các cơ sở sản xuất vào các cụm công nghiệp làng nghề gặp khó khăn do thiếu quỹ đất, kinh phí và sự đồng thuận của người dân.

Tuy nhiên, không thể phủ nhận những tín hiệu tích cực trong công tác BVMT tại một số làng nghề. Tại xã Chỉ Ðạo (Văn Lâm), các hộ làm nghề tái chế bình ắc quy đã được tập hợp về khu vực sản xuất riêng của Công ty TNHH Làng nghề Ðông Mai. Tại đây, công ty đầu tư hệ thống xử lý nước thải, khói bụi đạt chuẩn, kiểm soát tốt ô nhiễm môi trường. Các hộ tái chế chì thực hiện sản xuất khép kín, 100% nước thải được thu hồi xử lý, 80% lượng nước đã xử lý được tái sử dụng, bụi chì cũng được thu gom triệt để nhờ hệ thống đầu tư gần 5 tỷ đồng. Mô hình này cho thấy khi có sự quyết tâm đồng bộ từ doanh nghiệp, người dân đến chính quyền, BVMT làng nghề hoàn toàn khả thi.

Theo tổng hợp của Sở Nông nghiệp và Môi trường, toàn tỉnh có 5 làng nghề đã xây dựng và vận hành hệ thống thu gom, xử lý nước thải tập trung; 33 làng nghề có điểm tập kết chất thải rắn và phương án vận chuyển ra ngoài địa bàn để xử lý. Tuy nhiên, việc đầu tư cho hạ tầng bảo vệ môi trường tại các làng nghề trong thực tế chưa đáp ứng yêu cầu đặt ra. Vẫn còn nhiều khu vực sản xuất tiểu thủ công nghiệp phát tán nước thải chưa qua xử lý, phát tán bụi và khí thải ra môi trường, ảnh hưởng trực tiếp tới sinh hoạt, đời sống của người dân.

Ðể tiếp tục cải thiện vệ sinh môi trường làng nghề, cần sự chung tay của cả hệ thống chính trị và cộng đồng. Các cấp chính quyền cần có cơ chế hỗ trợ đầu tư hệ thống xử lý chất thải tại các làng nghề ô nhiễm cao; tăng cường xã hội hóa đầu tư, hướng dẫn các cơ sở sản xuất áp dụng công nghệ hiện đại, kiểm soát tiếng ồn, khí độc và sử dụng hóa chất an toàn. Các huyện, thị xã, thành phố đẩy mạnh lập, thực hiện phương án BVMT làng nghề; hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận vốn vay ưu đãi để đổi mới thiết bị, công nghệ thân thiện môi trường. Cùng với đó, công tác kiểm tra, xử lý vi phạm về môi trường phải được thực hiện thường xuyên, minh bạch. Cần tạo cơ chế khuyến khích cộng đồng tham gia giám sát, cảnh báo, phòng ngừa và ngăn chặn các hành vi xâm hại môi trường làng nghề.

Làng nghề là nơi lưu giữ truyền thống, tạo dựng sinh kế bền vững. Nhưng nếu không chú trọng bảo vệ môi trường, chính làng nghề sẽ tự làm mất đi lợi thế phát triển, gây hại cho sức khỏe cộng đồng. Bởi vậy, bảo đảm vệ sinh môi trường làng nghề không chỉ là một yêu cầu cấp bách, mà còn là trách nhiệm chung của toàn xã hội để hướng đến một tương lai phát triển hài hòa, bền vững.