Lợi ích kép khi phân cấp thủ tục đất đai về cấp xã

Bước tiến trong cải cách hành chính

Căn cứ theo Quyết định 3380/2025/QĐ-BNNMT sửa đổi, bổ sung lĩnh vực Đất đai thuộc phạm vi chức năng quản lý Nhà nước của Bộ NN&MT (có hiệu lực từ ngày 25/8/2025), hai thủ tục được bổ sung và thực hiện trực tiếp tại cấp xã gồm: tổ chức kinh tế nhận chuyển nhượng, thuê quyền sử dụng đất, nhận góp vốn để thực hiện dự án; giao đất, cho thuê đất, giao khu vực biển để thực hiện hoạt động lấn biển. Trước đây, cả hai thủ tục này đều thuộc thẩm quyền giải quyết của UBND cấp tỉnh, việc phân cấp xuống cấp xã không chỉ giúp rút ngắn quy trình, giảm áp lực cho cấp tỉnh mà còn đem lại lợi ích rõ rệt cho DN và người dân.

Người dân làm thủ tục hành chính lĩnh vực đất đai tại xã Ứng Hòa, Hà Nội. Ảnh: Phạm Hùng

“Việc đưa hai thủ tục này về cấp xã là bước đi nhằm hiện thực hóa chủ trương phân cấp, phân quyền, đồng thời nâng cao tính minh bạch, công khai trong quá trình giải quyết hồ sơ. Người dân và DN có thể tiếp cận dịch vụ hành chính công ngay tại địa bàn sinh sống, thay vì phải lên cơ quan cấp tỉnh như trước” - ông Phan Tuấn Hùng, Vụ trưởng Vụ Pháp chế (Bộ NN&MT) cho hay.

Thực tiễn nhiều năm qua cho thấy, việc triển khai các dự án kinh tế – xã hội thường gặp vướng mắc lớn ở khâu đất đai. Thời gian kéo dài, thủ tục phức tạp, nhiều vòng, nhiều cấp là nguyên nhân khiến chi phí dự án đội lên, thậm chí có trường hợp nhà đầu tư bỏ cuộc giữa chừng. Khi hai thủ tục này được giải quyết ngay tại cấp xã, DN sẽ tiết kiệm đáng kể thời gian đi lại, chi phí hành chính và được hỗ trợ trực tiếp từ cán bộ địa phương. Điều này có thể tạo động lực lớn để thu hút các dự án đầu tư quy mô vừa và nhỏ, đặc biệt trong lĩnh vực nông nghiệp, thủy sản, hạ tầng ven biển.

Phó Chủ tịch Câu lạc bộ BĐS Hà Nội Nguyễn Thế Điệp cho rằng, việc phân quyền thêm cho cấp xã xử lý 2 thủ tục hành chính mới về đất đai sẽ mang lại nhiều lợi ích cho người dân và DN, trong đó quan trọng nhất là giúp rút ngắn thời gian, giảm chi phí bởi việc cho phép UBND xã tham gia quyết định các bước trước đây phải qua cấp tỉnh giúp giảm số bước, rút ngắn thời gian xử lý hồ sơ cho tổ chức kinh tế khi nhận chuyển nhượng/thuê/góp vốn. “Điều này cũng giúp tăng tính hiệu lực, kịp thời trong quản lý địa phương, vì cấp xã nắm rõ thực tế địa phương (công tác quy hoạch, tình trạng tranh chấp, sử dụng đất…), nên có thể xử lý các yêu cầu mang tính địa phương nhanh hơn nếu được phân quyền phù hợp. Đồng thời thúc đẩy cải cách hành chính, minh bạch nếu đi cùng số hóa, khi phân quyền kèm theo dữ liệu đất đai tập trung và dịch vụ công trực tuyến, thủ tục sẽ minh bạch hơn, giảm tiếp xúc trực tiếp và tiêu cực” – ông Nguyễn Thế Điệp đánh giá.

Tăng cường giám sát, tránh lạm quyền

Theo đánh giá, việc đơn giản hóa và phân cấp thủ tục đất đai có thể tạo tác động tích cực đến thị trường BĐS. Nhà đầu tư sẽ yên tâm hơn khi thủ tục được rút ngắn, tính minh bạch cao, từ đó khuyến khích các dự án quy mô vừa và nhỏ ở nông thôn, ven đô. Đối với người dân, việc giao đất, cho thuê đất phục vụ dự án lấn biển hoặc sản xuất nông nghiệp quy mô hộ gia đình sẽ thuận lợi hơn, giảm đáng kể tình trạng chậm trễ kéo dài.

Việc phân cấp hai thủ tục đất đai xuống cấp xã mở ra nhiều cơ hội, nhưng cũng đặt ra không ít thách thức. Cơ hội lớn nhất là đưa chính quyền cơ sở gần dân hơn, trực tiếp nắm bắt nhu cầu và nguyện vọng để giải quyết kịp thời; cán bộ xã sẽ chủ động hơn trong công tác quản lý đất đai, đồng thời nâng cao tính trách nhiệm và sự minh bạch trong thực thi công vụ. Trong khi đó, thách thức không nhỏ là năng lực chuyên môn và điều kiện kỹ thuật của nhiều xã hiện nay còn hạn chế; đặc biệt một số địa phương vùng sâu, vùng xa thiếu nhân sự chuyên trách về đất đai, cơ sở dữ liệu đất đai còn rời rạc, hệ thống công nghệ thông tin chưa đồng bộ.

“DN BĐS rất quan tâm tới tốc độ giải quyết thủ tục, nhưng nếu phân quyền xuống xã nhưng thiếu hướng dẫn cụ thể và công cụ giám sát thì có thể dẫn tới tình trạng “mỗi xã làm một kiểu”, tạo rủi ro pháp lý cho dự án. Thị trường cần một cơ chế vừa nhanh gọn vừa thống nhất, tránh phát sinh chi phí không chính thức” – TS Nguyễn Văn Đính, Phó Chủ tịch Hiệp hội BĐS Việt Nam đánh giá.

Các chuyên gia đều chung nhận định, chủ trương phân cấp thủ tục đất đai về cấp xã là đúng đắn và cần thiết. Song để cải cách đi vào thực chất, ngoài việc ban hành quy định, Nhà nước cần tập trung vào một số vấn đề then chốt, gồm: đào tạo, bồi dưỡng cán bộ cấp xã, đặc biệt về kỹ năng nghiệp vụ đất đai, công nghệ thông tin và đạo đức công vụ; đầu tư hạ tầng số, cơ sở dữ liệu đất đai đồng bộ, kết nối từ xã đến T.Ư; tăng cường cơ chế giám sát, công khai minh bạch, gắn trách nhiệm cá nhân và tập thể khi giải quyết thủ tục.

Nếu thực hiện đồng bộ, việc phân cấp này sẽ góp phần nâng cao hiệu quả quản lý đất đai, thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương và cải thiện môi trường đầu tư, kinh doanh. Nhưng nếu không đi kèm đào tạo cán bộ, hoàn thiện cơ sở dữ liệu, hạ tầng số, việc phân cấp có thể khiến phát sinh thêm thủ tục chồng chéo, thậm chí nảy sinh tiêu cực ở cấp cơ sở. Do đó, cần có cơ chế giám sát chặt chẽ, gắn trách nhiệm của chính quyền xã với hiệu quả thực hiện.

“Một trong những lo ngại khi phân cấp thủ tục đất đai về cấp xã là nguy cơ lạm quyền hoặc tình trạng “xin – cho” trong quá trình giải quyết hồ sơ. Chúng ta cần hiểu rằng đất đai là tài sản đặc biệt, liên quan trực tiếp đến lợi ích kinh tế và xã hội. Việc giao cho cấp xã quyền quyết định trong một số thủ tục quan trọng có thể tạo điều kiện cho sự linh hoạt, nhưng cũng cần song hành với cơ chế giám sát đa chiều: từ cơ quan cấp trên, từ HĐND và đặc biệt là sự giám sát của người dân” – luật sư Trịnh Hữu Đức, Hội Luật gia Việt Nam nêu quan điểm.

Đồng quan điểm, chuyên gia về quy hoạch đô thị ThS. KTS Trần Tuấn Anh cho rằng, cùng với việc phân cấp, cần đẩy mạnh công khai minh bạch hồ sơ, quy trình và kết quả giải quyết trên cổng thông tin điện tử; người dân phải có quyền tiếp cận và giám sát, qua đó hạn chế rủi ro tham nhũng vặt. Bộ NN&MT đặt mục tiêu đến năm 2030 sẽ hoàn thiện cơ sở dữ liệu đất đai quốc gia, đồng bộ từ T.Ư đến xã, khi đó cấp xã sẽ được trang bị phần mềm quản lý đất đai, kết nối trực tiếp với hệ thống dữ liệu tỉnh và quốc gia; việc giải quyết thủ tục không chỉ nhanh hơn mà còn giảm tối đa sai sót, trùng lặp và gian lận. Đây cũng là xu thế tất yếu để hiện đại hóa nền hành chính, hướng tới xây dựng Chính phủ số, nền kinh tế số và xã hội số.

“Việc Bộ NN&MT công bố hai thủ tục đất đai mới thực hiện tại cấp xã cùng 28 thủ tục hành chính được sửa đổi, bổ sung là bước tiến quan trọng trong cải cách hành chính. Đây không chỉ là sự chuyển giao thẩm quyền từ cấp tỉnh xuống cấp xã, mà còn thể hiện tư duy quản lý hiện đại: lấy người dân và DN làm trung tâm, gắn cải cách thủ tục với chuyển đổi số và phát triển bền vững. Trong bối cảnh đất đai ngày càng trở thành nguồn lực chiến lược, việc cải cách thủ tục hành chính sẽ là chìa khóa để giải phóng nguồn lực, thúc đẩy tăng trưởng, đồng thời củng cố niềm tin của người dân vào sự minh bạch, hiệu quả của bộ máy công quyền” – chuyên gia Trần Tuấn Anh đánh giá.

Doãn Thành