Lợi ích kép từ tăng thuế thuốc lá

Quang cảnh buổi tọa đàm "Tăng thuế thuốc lá - Lợi ích kép cho ngân sách và sức khỏe".

Trao đổi ý kiến tại tọa đàm, các khách mời đều khẳng định những tác hại của thuốc lá là rất lớn, không chỉ gây hại cho người hút (người hút chủ động và người hút thụ động) mà còn gây thiệt hại về kinh tế, ảnh hưởng môi trường.

Các báo cáo thống kê cho thấy vẫn còn khá cao. Việt Nam cũng nằm trong top 15 quốc gia và vùng lãnh thổ có tỷ lệ người hút thuốc lá ở người trưởng thành cao nhất. Nếu so với các nước trong khu vực ASEAN, tỷ lệ người trưởng thành hút thuốc Việt Nam xếp thứ ba, chỉ thấp hơn Indonesia và Lào.

Đáng chú ý, mặc là tỷ lệ hút thuốc lá có giảm nhưng số người tuyệt đối sử dụng thuốc lá lại tăng nhẹ. Ngoài ra sản lượng thuốc lá sản xuất ở Việt Nam vẫn tăng. Mỗi năm, hơn 100.000 người Việt tử vong vì các bệnh liên quan đến thuốc lá, trong đó gần 19.000 trường hợp chết do phơi nhiễm khói thuốc thụ động.

Theo ước tính, việc sử dụng thuốc lá khiến Việt Nam thiệt hại hơn 108.000 tỷ đồng mỗi năm, tương đương 1,14% GDP. Tổng thiệt hại kinh tế này cao gấp 5 lần số thu ngân sách từ . Điều đó cho thấy khi thuế suất còn thấp, ngân sách nhà nước không thu được nhiều trong khi xã hội phải gánh hậu quả tài chính nặng nề.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới và Ngân hàng Thế giới, chính sách giá và thuế là công cụ hữu hiệu nhất để giảm tiêu thụ thuốc lá, chiếm đến 60% hiệu quả trong việc kéo giảm tỷ lệ hút, nhất là ở thanh thiếu niên. Tuy vậy, thuế tiêu thụ đặc biệt với thuốc lá tại Việt Nam hiện vẫn ở mức thấp.

Tiến sĩ Nguyễn Huy Quang trao đổi tại tọa đàm.

Theo Tiến sĩ Nguyễn Huy Quang, Trưởng ban Tư vấn, Phản biện và Giám định xã hội (Tổng hội Y học Việt Nam), Việt Nam đánh thuế trên giá bán lẻ của nhà sản xuất và nhà nhập khẩu, gọi là thuế tương đối (hay thuế tỷ lệ). Thế giới có thêm thuế tuyệt đối, được gọi là thuế hỗn hợp.

Việt Nam bắt đầu đánh thuế tiêu thụ đặc biệt từ năm 1990 và đã trải qua các lần sửa đổi, bổ sung, tăng dần theo các năm: 60%, 65%, 70%, và hiện nay là 75% trên giá xuất xưởng. Mỗi lần điều chỉnh tăng 5%, nhưng tỷ lệ lạm phát hàng năm cũng như thu nhập đầu người tăng lên, do vậy thuế thuốc lá về tuyệt đối không tăng nhiều so với thu nhập và lạm phát, nên giá thuốc lá vẫn rất rẻ.

Tổ chức Y tế thế giới chỉ rõ, mức thuế đã 75% nhưng đó là giá xuất xưởng, nhưng chỉ đạt khoảng 38% mức giá bán lẻ. So với các nước ASEAN, tỷ lệ và giá bán lẻ của Việt Nam cũng rất thấp. Nếu tính theo sức mua tương đương, giá một bao thuốc lá cao cấp tại Việt Nam là khoảng 2,8 USD, trong khi thế giới trung bình là gần 6 USD. Với giá rẻ như vậy, thuốc lá rất dễ tiếp cận, đặc biệt là với thiếu niên và người nghèo.

Giáo sư Nguyễn Anh Trí (bên phải) trao đổi tại tọa đàm.

Để đạt lợi ích kép, các khách mời đều cho rằng cần tăng thuế thuốc lá đến mức đủ cao để điều chỉnh hành vi của người tiêu dùng. Với các phương án mà dự thảo Luật thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) đưa ra đến năm 2031 tăng đến 10.000 đồng/bao thì chưa đạt kỳ vọng và khó đạt mục tiêu giảm tỷ lệ người hút thuốc lá mà Chiến lược quốc gia phòng, chống tác hại thuốc lá đưa ra. Việc tăng thuế thuốc lá chậm bao nhiêu thì tỷ lệ hút thuốc lá của người mới bắt đầu hút càng nhanh, tác hại với kinh tế, xã hội càng tăng.

Giáo sư Nguyễn Anh Trí, Đại biểu Quốc hội thành phố Hà Nội cho rằng, bên cạnh mức thuế tương đối là 75% mức giá bán lẻ thì mức thuế tuyệt đối đến năm 2031 cần đạt 15.000 đồng/bao thì chúng ta sẽ đạt được các mục tiêu đề ra. Đặc biệt, sẽ đạt được lợi ích kép: ngân sách nhà nước tăng lên khá nhiều, và phần ngân sách đó lại được chi trả cho các hoạt động chăm sóc sức khỏe người dân. "Đây là xung đột giữa lợi ích kinh tế và sức khỏe. Tuy nhiên, Đảng và Nhà nước ta đã có quan điểm nhất quán không đánh đổi sức khỏe lấy lợi ích kinh tế"-Giáo sư Nguyễn Anh Trí nhấn mạnh.

MINH HOÀNG