Lời nói buột miệng báo hiệu 'mùa đông dài' cho quan hệ Trung - Nhật

Thủ tướng Nhật Bản Takaichi gặp Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tại Hàn Quốc, ngày 31/10. (Ảnh: Reuters)

Trong phiên chất vấn đầu tiên tại Quốc hội kể từ khi lên nắm quyền, bà Takaichi khi trả lời câu hỏi của một nghị sĩ đối lập đã nói rằng Tokyo có thể can thiệp quân sự nếu Trung Quốc đại lục tấn công đảo Đài Loan. Các quan chức Nhật Bản cho biết đây là lời nói buột miệng, không nằm trong kịch bản.

Bắc Kinh thể hiện cơn giận dữ bằng một loạt biện pháp nhằm gây sức ép lên nền kinh tế lớn thứ 4 thế giới. Các hành động đáp trả bao gồm tẩy chay du lịch, ngừng nhập khẩu hải sản Nhật Bản, và hủy các cuộc họp cũng như sự kiện văn hóa.

Dù Tokyo đã có một số bước đi làm dịu tình hình, các quan chức cho biết bà Takaichi không thể đáp ứng yêu cầu cốt lõi của Bắc Kinh: Rút lại phát biểu trên.

“Mọi chuyện sẽ tốt hơn nếu bà ấy không nói ra, nhưng nó không sai. Chúng tôi không thể rút lại phát ngôn đó”, một quan chức giấu tên của Nhật Bản nói với Reuters.

Các cuộc thăm dò cho thấy phát biểu này không làm giảm sự ủng hộ của dư luận trong nước dành cho Thủ tướng Takaichi.

“Những phát biểu đó không làm thay đổi lập trường hiện tại của chính phủ. Nhật Bản vẫn sẵn sàng đối thoại dưới nhiều hình thức với Trung Quốc”, người phát ngôn văn phòng thủ tướng cho biết.

Bộ Ngoại giao Trung Quốc chưa phản hồi đề nghị bình luận.

Các lãnh đạo Nhật Bản trước đây luôn tránh nhắc công khai đến Đài Loan (Trung Quốc), giống như chính sách mơ hồ chiến lược của Mỹ.

“Bà Takaichi đang rơi vào thế bí và hiện tại chưa có lối thoát”, Jeremy Chan, chuyên gia phân tích khu vực Đông Bắc Á tại Eurasia Group, nhận định.

Chuyên gia từng là nhà ngoại giao Mỹ công tác tại cả Nhật Bản và Trung Quốc cho rằng quan hệ giữa hai nền kinh tế hàng đầu châu Á có thể trải qua “mùa đông dài” trong suốt nhiệm kỳ của bà Takaichi.

Bắc Kinh bác khả năng tổ chức một cuộc gặp giữa Thủ tướng Takaichi và Thủ tướng Trung Quốc Lý Cường bên lề Hội nghị thượng đỉnh G20 tại Nam Phi vào cuối tuần này.

Bộ trang phục đầy ẩn ý

Một số chuyên gia cho rằng rạn nứt hiện tại giống cuộc khủng hoảng năm 2012, khi Tokyo quyết định quốc hữu hóa quần đảo tranh chấp, dẫn đến các cuộc biểu tình chống Nhật rầm rộ khắp Trung Quốc. Sau đó, lãnh đạo hai nước không gặp nhau trong 2 năm rưỡi.

“Nếu sự suy giảm hiện nay kéo dài như vậy, Nhật Bản sẽ chịu nhiều thiệt hại lớn về kinh tế”, ông Takahide Kiuchi, chuyên gia kinh tế điều hành tại Viện Nghiên cứu Nomura, cảnh báo.

Theo ước tính của chuyên gia này, chỉ riêng chuyện Trung Quốc tẩy chay du lịch có thể khiến Nhật Bản mất hơn 14 tỷ USD mỗi năm.

Mối lo lớn hơn là Trung Quốc siết nguồn cung khoáng sản chiến lược dùng trong nhiều sản phẩm, từ thiết bị điện tử đến ô tô.

Dù Tokyo đã nỗ lực đa dạng hóa nguồn cung, Trung Quốc vẫn cung cấp khoảng 60% lượng đất hiếm mà Nhật Bản nhập khẩu, theo số liệu của Capital Economics.

Ông Marcel Thieliant, Giám đốc khu vực châu Á của Capital Economics, ước tính rằng một cuộc tẩy chay rộng hơn đối với hàng hóa Nhật Bản tại Trung Quốc giống như hồi năm 2012 có thể khiến doanh số sụt giảm tương đương 1% GDP của Nhật và giáng đòn nặng vào ngành ô tô.

Nỗ lực của Tokyo nhằm giảm căng thẳng cho thấy rạn nứt giữa hai nước sâu sắc đến mức nào.

Ông Liu Jinsong - quan chức cấp cao Trung Quốc tiếp đón người đồng cấp Nhật tại Bắc Kinh hôm 18/11, mô tả cuộc gặp là “nghiêm túc”. Cả hai bên đều nhắc lại quan điểm bất bình.

Theo truyền thông nhà nước, trang phục của ông Liu cũng thể hiện thông điệp cứng rắn. Bộ trang phục có năm hàng khuy và không cổ, gợi nhớ đến phong trào sinh viên năm 1919 chống chủ nghĩa đế quốc Nhật Bản.

Hình ảnh trên truyền hình Trung Quốc cho thấy ông Liu đứng cách xa người đồng cấp Nhật và đút hai tay vào túi quần.

Hai quan chức Nhật Bản thừa nhận hiện chưa có phương án rõ ràng để phá thế bế tắc.

“Tôi hoài nghi về khả năng sớm hạ nhiệt, ít nhất cho đến khi quan hệ của Trung Quốc với Mỹ xấu đi và cần kéo Tokyo ra xa Washington”, một nhà ngoại giao cấp cao giấu tên của Mỹ tại châu Á nhận định.

Bình Giang