Lời ru nơi xứ Mường

Đồng bào Mường Thanh Hóa luôn xem trọng việc gìn giữ và phát huy bản sắc văn hóa truyền thống.

Hàng nghìn năm nay, trong cộng đồng người Mường, mỗi đứa trẻ khi sinh ra và lớn lên đều được các bà, các mẹ hát ru với lời ca ngọt ngào, trong sáng, thiết tha. Lời ru êm ái, sâu lắng là sợi dây gắn bó yêu thương giữa người lớn và con trẻ, nó không chỉ đưa trẻ đi vào giấc ngủ nồng say, mà còn như mạch nguồn tình cảm, nuôi dưỡng tâm hồn và hình thành nhân cách cho trẻ thơ.

Lêu lêu làng làng, ngủ đi con ơi!

Ngủ đi cho mẹ nói chuyện nàng Ờm, nàng Nga.

Ngủ đi cho mẹ bắc niếng đồ cơm.

Gặp con ong lớn, trèo đến bến bai,

Cho con nhà ngài lên rừng thấy mệt xuống tắm,

Tắm cạn hết nước mó khuông...

Có thể nói, hát ru dân tộc Mường tỉnh Thanh Hóa diễn ra khá phổ biến trong không gian thân thuộc dưới mái nhà sàn truyền thống. Người diễn xướng hát ru là mẹ hoặc bà bên cạnh chiếc võng, chiếc nôi. Trong khi hát ru, người hát tay vừa đung đưa nhịp võng cho trẻ ngủ ngon giấc, vừa làm công việc nhà như giã gạo, sàng sảy, nấu cơm hoặc may vá, thêu thùa... Trong hát ru, mỗi người đều có cách hát riêng, nhưng thông qua lời ru để gửi gắm tình cảm yêu thương tới con trẻ.

Hình ảnh những người bà ru cháu đã trở nên quen thuộc trong mỗi nếp nhà sàn đồng bào Mường.

Ngủ cho ngoan, cho lâu cháu ơi!

Mặt trời đã xuống núi rồi

Ngủ cho bà chăm cho đàn lợn,

Ngủ cho bà lo cho đàn gà

Ngủ ngon, ngủ say cháu nhé!

Hông sôi đồ còn đang đỏ lửa

Cá nướng còn chưa chín vàng

Cháu ngủ cho ngoan...

Theo chia sẻ của bà con, hát ru của dân tộc Mường được chia làm hai loại, đó là hát ru ban ngày và hát ru ban đêm. Người Mường ru con ban ngày một làn điệu khác và ru đêm bằng một làn điệu khác. Các làn điệu ru đều nhẹ nhàng, trữ tình, khoan thai, trìu mến và được thể hiện bằng những giai điệu mượt mà, uyển chuyển. Lời ca trong hát ru mộc mạc, ngôn ngữ gần với đời thường, thể hiện ước mơ, mong muốn, hy vọng đứa con khi lớn lên sẽ có ích cho xã hội, cho cộng đồng. Tuy nhiên, có một điều đặc biệt, đó là các bài hát ru ban ngày thì không được hát ru đêm, nhưng các bài ru đêm thì có thể hát ru ngày.

Có thể nói, nội dung trong các bài hát ru của người Mường tỉnh Thanh Hóa ngoài nói về tình thương yêu giữa cha mẹ đối với con cái, răn dạy con cái phải biết kính trọng mọi người, hiếu lễ với cha mẹ, không được làm những điều trái với luân thường, đạo lý, thì nó còn thể hiện tình yêu quê hương, đất nước, bản làng, lòng biết ơn Đảng, Bác Hồ, tự hào về sự đổi thay của đất Mường trong thời kỳ đổi mới. Dù nội dung các bài ru có khác nhau nhưng giai điệu của nó thường êm êm, đều đều. Lời ru chủ yếu là ngôn ngữ dễ liên tưởng vốn đã hàng ngày quen thuộc trong cuộc sống các em, dễ nhận biết, dễ hiểu. Điều này phù hợp với tâm, sinh lý của trẻ, nên các bé dễ thả hồn mình vào giai điệu hát miên man đó, dần dần các em sẽ chìm vào giấc ngủ lúc nào không hay.

Những người mẹ thường địu con trên lưng để đi làm ruộng nương.

Con ơi, ngủ đi cho bố lên rừng bắn chim

Bố bắt được con chim cu gáy

Bố đem về nhốt vào chiếc lồng tre

Khi bố đi rẫy, mẹ đi nương

Chim sẽ là người bạn nhỏ bên con sớm tối

Ngủ ngoan con nhé!

Hát ru của dân tộc Mường độc đáo là vậy, hay là vậy nhưng việc lưu truyền ở đây chủ yếu bằng truyền miệng nên hát ru đã dần bị mai một. Hiện nay, số người biết hát ru còn rất ít, chủ yếu là những người già, còn giới trẻ hầu như không biết hát ru.

Nhằm bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa của đồng bào Mường, đặc biệt là các làn điệu dân ca, dân vũ truyền thống, những năm qua, các địa phương đã đẩy mạnh tuyên truyền, nâng cao nhận thức cộng đồng về các giá trị văn hóa dân tộc; tăng cường sưu tầm, bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống, trong đó chú trọng việc gìn giữ những làn điệu hát ru; khuyến khích cơ sở tổ chức các hội thi hát dân ca, hát giao duyên; vận động các nghệ nhân còn biết hát ru tích cực tham gia giao lưu văn hóa - văn nghệ trong các ngày lễ, tết... Đồng thời, các địa phương cũng phát động Nhân dân tham gia biểu diễn các tiết mục hát ru trong các chương trình giao lưu văn nghệ. Từ đó góp phần khơi dậy cho thế hệ trẻ lòng tự hào dân tộc, sự tìm tòi và say mê đối với các làn điệu hát ru.

Hội Phụ nữ luôn là lực lượng đi tiên phong trong công tác gìn giữ văn hóa truyền thống của dân tộc.

Hát ru là những thanh âm ngọt ngào, êm ái. Hát ru ngân lên từ trái tim và tình yêu thương của bà, của mẹ, nuôi lớn thể chất và tâm hồn con trẻ. Đồng thời giáo dục, bồi dưỡng nhân cách con người, hướng con người tới những điều tốt đẹp hơn trong cuộc sống. Bởi lẽ đó, những bài hát ru dân tộc Mường không chỉ dành cho trẻ thơ, mà còn dành cho tất cả mọi người, trong ngày hôm nay và mãi về sau.

Ái Vân