Lựa chọn sách giáo khoa theo cấp học, giải pháp hợp lý từ góc nhìn quản lý cơ sở giáo dục

Với góc nhìn từ một người trực tiếp quản lý cơ sở giáo dục, chịu trách nhiệm về chất lượng dạy và học, bài viết này xin đưa ra những quan điểm xuất phát từ thực tiễn giáo dục để làm sáng tỏ tính hợp lý và cấp thiết của phương án này.

Cô Phạm Phương Liên - Hiệu trưởng Trường Tiểu học Tô Hiến Thành, phường Vĩnh Tuy, Hà Nội

Tính kế thừa, hiệu quả, tiết kiệm và chống lãng phí: bài toán thực tế từ cơ sở giáo dục

Lý lẽ đầu tiên và cũng là lý lẽ hiển nhiên nhất, đó là tính kinh tế và hiệu quả. Sau nhiều năm thực hiện chủ trương “một chương trình, nhiều SGK”, bên cạnh những thành tựu bước đầu, không thể không nhìn nhận những hệ lụy về mặt lãng phí.

Đối với nhà trường và giáo viên, việc thay đổi SGK hàng năm theo một tiến trình lựa chọn phức tạp đã tạo ra một gánh nặng không hề nhỏ. Mỗi lần thay sách, toàn bộ giáo viên phải được tập huấn lại từ đầu. Khối lượng công việc này là khổng lồ. Nếu lựa chọn phương án biên soạn một bộ sách hoàn toàn mới, đồng nghĩa với việc toàn bộ hệ thống lại phải lao vào một đợt tập huấn quy mô lớn chưa từng có, với những phương pháp, cấu trúc hoàn toàn mới. Điều này sẽ tiêu tốn một lượng lớn thời gian, công sức và ngân sách. Trong khi đó, việc chọn một trong ba bộ sách hiện hành cho phép kế thừa trọn vẹn những thành quả tập huấn đã có. Giáo viên đã quen thuộc với ít nhất một bộ sách, việc chuyển sang một bộ khác trong cùng “hệ sinh thái” phương pháp hiện tại sẽ dễ dàng và ít tốn kém hơn rất nhiều so với việc bắt đầu lại từ con số không.

Đối với phụ huynh và học sinh, là đối tượng chịu ảnh hưởng trực tiếp nhất. Mỗi lần thay sách là một lần phụ huynh phải bỏ ra một khoản tiền không hề nhỏ để mua sách mới. Sách cũ không thể sử dụng lại cho những đứa con nhỏ hơn, hoặc cho năm học sau vì trường có thể chọn một bộ sách khác. Việc có một bộ sách thống nhất, ổn định lâu dài sẽ giúp phụ huynh yên tâm đầu tư, sách cũ có thể được tái sử dụng, góp phần giảm bớt gánh nặng kinh tế, đặc biệt đối với các gia đình có hoàn cảnh khó khăn. Tính nhân văn và tiết kiệm của phương án này là vô cùng rõ rệt.

Đối với xã hội, chúng ta đã có ba bộ SGK được đầu tư biên soạn công phu, đã qua thẩm định và sử dụng trong thực tế. Việc đột ngột loại bỏ hoàn toàn để làm mới một bộ sách khác là một sự lãng phí nguồn lực xã hội khủng khiếp. Phương án “mỗi cấp chọn một bộ” tận dụng được những tinh hoa, chất xám đã được đúc kết trong chính ba bộ sách này, biến chúng từ “cạnh tranh” thành “bổ sung” cho nhau ở các cấp học khác nhau. Điều này cũng bảo vệ được các doanh nghiệp, các nhà xuất bản đã dũng cảm đầu tư vào lĩnh vực “xã hội hóa SGK”, tránh được nguy cơ phá sản và những hệ lụy kinh tế - xã hội kèm theo.

Tính đồng bộ, thống nhất và chất lượng chuyên môn: đảm bảo mục tiêu giáo dục xuyên suốt

Từ góc độ quản lý chuyên môn, sự đồng bộ trong chương trình là yếu tố sống còn để đảm bảo chất lượng giáo dục. Việc sử dụng nhiều bộ SGK trong cùng một cấp học, mặc dù cùng bám sát một chương trình thống nhất, trên thực tế vẫn tạo ra những sự khác biệt nhất định về logic sắp xếp nội dung, phương pháp tiếp cận và thậm chí là một số ngữ liệu.

Khi mỗi cấp học sử dụng thống nhất một bộ SGK, một “hành trình học tập xuyên suốt” sẽ được thiết lập cho học sinh. Các em sẽ được học theo một hệ thống phương pháp, một mạch kiến thức được sắp xếp logic và nhất quán từ đầu cấp đến cuối cấp. Điều này đặc biệt quan trọng ở cấp Tiểu học, nơi hình thành nền tảng kiến thức và kỹ năng cốt lõi cho trẻ nhỏ. Việc chuyển tiếp giữa các lớp sẽ vô cùng thuận lợi, giáo viên lớp trên dễ dàng nắm bắt được học sinh đã được học những gì, học như thế nào ở lớp dưới để có sự kế thừa và phát triển phù hợp.

Cả ba bộ SGK hiện hành (Kết nối tri thức với cuộc sống, Chân trời sáng tạo, Cánh Diều) đều là sản phẩm của những hội đồng biên soạn uy tín, đã trải qua quá trình thẩm định nghiêm ngặt. Chúng đều có những ưu điểm riêng, phù hợp với những đối tượng và vùng miền khác nhau. Thay vì mạo hiểm với một bộ sách mới hoàn toàn, chưa được kiểm chứng trong thực tế, việc lựa chọn một trong ba bộ sách “đã qua sàng lọc” này là một quyết định an toàn và có trách nhiệm. Sự lựa chọn này dựa trên cơ sở kế thừa những gì tinh túy nhất, chứ không phải bắt đầu bằng một ẩn số.

Một quan ngại cần được giải tỏa là liệu một bộ sách thống nhất có triệt tiêu sự sáng tạo của giáo viên hay không. Thực tế cho thấy điều ngược lại. Bản thân chương trình GDPT 2018 đã được xây dựng theo hướng mở, và các bộ SGK hiện nay cũng được thiết kế theo hướng đó. SGK chỉ là phương tiện, còn người dạy mới là chủ thể sáng tạo. Khi đã có một bộ sách ổn định, giáo viên sẽ có nhiều thời gian hơn để nghiên cứu sâu, sáng tạo trong phương pháp giảng dạy, xây dựng các học liệu bổ trợ, chứ không phải loay hoay làm quen với những bộ sách mới mỗi năm. Sự ổn định chính là nền tảng cho sự sáng tạo bền vững và có chiều sâu.

Tính công bằng và khả thi trong quản lý, chỉ đạo: góc nhìn từ người trong cuộc

Từ vị trí của một nhà quản lý giáo dục trực tiếp tại cơ sở, nhận thấy phương án này mang lại sự công bằng và khả thi cao trong công tác quản lý, chỉ đạo từ Trung Ương đến địa phương.

Phương án “mỗi cấp chọn một bộ”" tạo ra sự công bằng cho cả ba nhà xuất bản. Mỗi đơn vị đều có cơ hội đóng góp ít nhất một bộ sách cho một cấp học trên toàn quốc. Điều này vừa ghi nhận những đóng góp của họ, vừa tránh được những tranh cãi, khiếu nại có thể xảy ra nếu chỉ chọn một bộ duy nhất cho tất cả các cấp học và loại bỏ hoàn toàn hai bộ còn lại. Đây là một giải pháp hài hòa, thể hiện sự tôn trọng đối với các tổ chức, cá nhân đã tham gia vào quá trình xã hội hóa SGK.

Có thể thấy rằng, nếu Bộ GD&ĐT phải tổ chức biên soạn một bộ sách mới hoàn toàn, khối lượng công việc sẽ khổng lồ và áp lực thời gian là rất lớn. Nguy cơ “chạy đua với thời gian” có thể ảnh hưởng đến chất lượng bộ sách. Trong khi đó, việc lựa chọn từ ba bộ sách có sẵn sẽ giúp rút ngắn đáng kể quy trình, tập trung vào việc đánh giá, so sánh để chọn ra bộ sách tối ưu nhất cho từng cấp học.

Đối với ngành GD&ĐT, công tác chỉ đạo, tập huấn giáo viên sẽ trở nên đơn giản và thống nhất hơn rất nhiều. Thay vì phải quản lý, tập huấn cho nhiều bộ sách khác nhau trong cùng một địa bàn, các cấp quản lý chỉ phải tập trung vào một bộ sách duy nhất cho mỗi cấp học. Điều này giúp nâng cao hiệu quả của các đợt tập huấn, đảm bảo tất cả giáo viên đều được trang bị kiến thức và kỹ năng giảng dạy một cách bài bản, thống nhất.

Đồng thời, các nhà trường sẽ dễ dàng hơn trong việc xây dựng kế hoạch giáo dục, tổ chức sinh hoạt chuyên môn, và trao đổi kinh nghiệm giảng dạy. Khi cả khối, cả trường cùng sử dụng một bộ sách, việc dự giờ, thao giảng, đánh giá hiệu quả giờ dạy sẽ có một “thước đo” chung, tạo điều kiện cho sự chia sẻ và cùng tiến bộ trong đội ngũ giáo viên.

Từ những phân tích trên, với trách nhiệm của một người làm công tác quản lý giáo dục ở cơ sở, người viết tin rằng phương án lựa chọn bộ SGK thống nhất theo cấp học trên cơ sở ba bộ SGK hiện hành là phương án hợp lý, khả thi và có trách nhiệm nhất trong bối cảnh hiện nay. Phương án này dung hòa được các yếu tố: kế thừa và đổi mới, hiệu quả kinh tế và chất lượng giáo dục, tính thống nhất và sự sáng tạo, yêu cầu quản lý và quyền lợi của người học.

Mục tiêu cao đẹp ban đầu của chủ trương nhiều bộ SGK là không thể phủ nhận, nhưng thực tiễn triển khai đã bộc lộ những bất cập cần được điều chỉnh kịp thời. Sự điều chỉnh này là một bước tiến đúng đắn, cần thiết để củng cố nền tảng, ổn định hệ thống, hướng tới một nền giáo dục chất lượng, hiệu quả và nhân văn hơn. Với sự lựa chọn sáng suốt này, ngành giáo dục sẽ vững vàng hơn trên chặng đường đổi mới, và con em chúng ta sẽ thực sự là những người được hưởng lợi nhiều nhất.

Phạm Phương LiênHiệu trưởng Trường Tiểu học Tô Hiến Thành, phường Vĩnh Tuy, Hà Nội