Luật Báo chí (sửa đổi) cần tháo gỡ các điểm nghẽn, đặc biệt về kinh tế báo chí

Phát biểu khai mạc Hội thảo, ông Phan Xuân Thủy, Phó Trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương cho rằng, việc sửa đổi, bổ sung Luật Báo chí là hết sức cần thiết nhằm hoàn thiện quy định pháp luật để thể chế hóa chủ trương, chính sách của Đảng về báo chí; khắc phục những hạn chế, bất cập trong quy định pháp luật về báo chí hiện hành.

Toàn cảnh hội thảo

Việc sửa đổi, bổ sung Luật Báo chí nhằm điều chỉnh, quản lý hoạt động báo chí phù hợp trong bối cảnh sự phát triển mạnh mẽ, nhanh chóng của khoa học, công nghệ, truyền thông hiện đại, tạo hành lang pháp lý cho hoạt động báo chí phát triển trong kỷ nguyên số.

Ông Phan Xuân Thủy, Phó Trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương

Cũng theo ông Thủy, báo chí đang phải cạnh tranh ngày càng khốc liệt với mạng xã hội, các nền tảng xuyên biên giới về tốc độ và mức độ lan tỏa thông tin. Trong khi các nền tảng mạng xã hội không chịu sự điều chỉnh như báo chí chính thống, làm thế nào để báo chí có thể cạnh tranh thông tin trên nền tảng mạng xã hội?

Hội thảo nhằm lấy ý kiến đóng góp hoàn thiện hệ thống pháp luật, đề xuất các quy định cụ thể, góp ý xây dựng dự thảo Luật Báo chí (sửa đổi) trước khi trình Chính phủ, Quốc hội xem xét, thông qua. Hội thảo diễn ra trong bối cảnh đặc biệt nhân kỷ niệm 100 năm ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925 - 21/6/2025).

Phát triển mô hình tổ hợp báo chí: Kinh nghiệm từ Trung Quốc

Trình bày tham luận với chủ đề: “Phát triển mô hình tổ hợp báo chí, kinh nghiệm từ Trung Quốc” - TS. Lê Hải, Ủy viên Ban Biên tập, Trưởng Ban Tạp chí Cộng sản điện tử - Tạp chí Cộng sản nêu rõ, Trung Quốc coi báo chí là đơn vị sự nghiệp nhưng hoạt động và quản lý theo mô hình doanh nghiệp. Đây là quan điểm mới mang tính đột phá về doanh nghiệp báo chí, có tính đặc thù của Trung Quốc.

Cùng với sự lớn mạnh tự thân, việc hình thành các tập đoàn truyền thông của Trung Quốc còn được thành lập từ sự sáp nhập mang tính mệnh lệnh hành chính. Trung Quốc sử dụng khái niệm Tập đoàn truyền thông, nhằm chỉ tổ hợp bao gồm các công ty hoạt động ở một hoặc nhiều ngành thuộc lĩnh vực truyền thông, trong đó thường có ngành báo chí làm nòng cốt.

Từ thực tiễn hình thành và phát triển các tập đoàn truyền thông của nước ngoài, TS Lê Hải cho rằng, việc hình thành các tổ hợp truyền thông hoạt động tương tự như các tập đoàn truyền thông của nước ngoài, là nhu cầu phát triển khách quan nội tại của báo chí Việt Nam. Việc tổ chức các tổ hợp truyền thông tại Việt Nam hiện nay là hết sức cần thiết.

TS. Lê Hải, Ủy viên Ban Biên tập, Trưởng Ban Tạp chí Cộng sản điện tử - Tạp chí Cộng sản

Đối với nền báo chí Việt Nam, mặc dù có những bước phát triển lớn, song so với khu vực và thế giới, nền truyền thông của Việt Nam hiện quy mô, tiềm lực, sức cạnh tranh còn hạn chế. Chúng ta rất cần những tập đoàn truyền thông lớn, những đầu tàu kéo kích thích cả nền truyền thông phát triển, đồng thời có khả năng cạnh tranh với bên ngoài.

Tổ hợp truyền thông ra đời là nhân tố góp phần hoàn thiện những vấn đề đang còn khuyết thiếu và yếu của nền truyền thông nước ta, như về thể chế, điều kiện, môi trường báo chí, mô hình tổ chức cơ quan báo chí, chiến lược quy hoạch...

Phân tích về thực tế hiện nay của các cơ quan báo chí Việt Nam, TS. Lê Hải cho rằng, lực lượng sản xuất của các cơ quan, kể cả những cơ quan truyền thông hàng đầu còn hạn chế so với khu vực và thế giới. Hầu hết các cơ quan báo chí của Việt Nam chưa tiếp cận mô hình tổ chức hiện đại, giữ mô hình tổ chức cũ với phương thức quản trị hiệu quả không cao. Khi phát triển tới một trình độ nhất định, mô hình tổ chức cũ sẽ mâu thuẫn với trình độ lực lượng sản xuất mới, cản trở phát triển.

Việc tận dụng ưu thế mô hình tổ chức hiện đại, tránh cả các điểm bất lợi của mô hình trên - là cơ hội cho các cơ quan báo chí của Việt Nam, với ưu thế đi sau, có thể học hỏi để phát triển.

“Quy trình cấp thẻ phải nhanh, khi vi phạm cũng thu hồi nhanh”

Đóng góp ý kiến tại hội thảo, nhà báo Phạm Mạnh Hùng, Phó Tổng Giám đốc Đài Tiếng nói Việt Nam cho rằng, Luật Báo chí mở ra kỷ nguyên phát triển mới của báo chí, do đó nên tư duy về thiết kế, hoàn thiện pháp luật - bám sát theo định hướng đó. Ngoài ra, khi xây dựng luật, phải nghiên cứu tham khảo từ quốc tế để so sánh, cần nghiên cứu một cách khách quan để thấy được báo chí Việt Nam đang đứng trước những thách thức gì.

Thực tế hiện nay, báo chí phương Tây và các nền báo chí lớn như Mỹ cũng đang lao đao, thậm chí nhiều tờ báo không thể sống nổi. Tại Việt Nam, mô hình báo chí có nhiều điểm khá tương đồng với Trung Quốc, đây là mô hình có thể tham khảo thêm. Để báo chí Việt Nam phát triển cần bám vào bối cảnh kỷ nguyên mới, kèm theo đó là các chính sách để phát triển. Báo chí Việt Nam có những điểm tương đồng nhưng không giống hoàn toàn các nước khác, do vậy cần có chính sách đặc thù để các cơ quan báo chí, nhất là các cơ quan báo chí chủ lực ( VOV, VTV, TTX, Nhân dân, QDND, CAND…)có điều kiện phát triển, xứng đáng với vai trò nhiệm vụ trong kỷ nguyên phát triển mới của đất nước.

Ông Phạm Mạnh Hùng cũng rất nhất trí với mô hình xây dựng các tổ hợp báo chí chủ lực mạnh ở cả trung ương và các tỉnh thành phố, phát triển theo mô hình đa phương tiện. Mô hình tổ hợp là khái niệm phù hợp vì báo chí ở Việt Nam phát triển các loại hình kinh doanh dịch vụ không phải vì mục tiêu lợi nhuận, mà cuối cùng là nhằm phục vụ nhiệm vụ chính trị của đội ngũ báo chí cách mạng. Ông Hùng cũng đề nghị dự thảo luật mở rộng hơn khả năng liên doanh liên kết để sản xuất các nhóm nội dung không phải là nội dung thời sự chính trị xã hội của các tổ hợp báo chí.

Nhà báo Phạm Mạnh Hùng, Phó Tổng Giám đốc VOV phát biểu đóng góp ý kiến tại hội thảo

Đóng góp thêm đề xuất tại dự thảo Luật Báo chí, Phó Tổng Giám đốc VOV kiến nghị, quy trình cấp thẻ nhà báo cần có quy định ràng buộc trách nhiệm, để làm sao cấp thẻ nhanh nhưng khi vi phạm cũng thu hồi nhanh hoặc khi chuyển đơn vị công tác thì phải cấp thẻ luôn, bởi đây là điều kiện hoạt động cần có của phóng viên.

Tương tự như vậy, việc cấp phép cho các cơ quan báo chí, mô hình quản trị của các tổ hợp báo chí chủ lực đa phương tiện cũng phải thiết kế sao cho tạo được điều kiện phát triển tốt nhất, thông thoáng nhất, nhanh nhất có thể, giúp các cơ quan báo chí tranh thủ được thời cơ để đầu tư phát triển.

Ngoài ra, nhà báo Phạm Mạnh Hùng cũng đề xuất cụ thể hóa hơn cơ quan chủ quản báo chí, điều kiện hoạt động báo chí…

Cần có quy định, cơ sở để cơ quan báo chí phát triển kinh doanh

Nêu ý kiến tại hội thảo, ông Lê Quốc Vinh - Chủ tịch Le Group cho rằng, dự thảo đưa ra điều kiện cho các cơ quan báo chí phát triển mô hình tổ hợp truyền thông thì nên cho họ quyền phát hệ sinh thái đó theo nhu cầu của mình. Cần có quy định, cơ sở để các cơ quan báo chí sau này phát triển tự do kinh doanh, tự do liên kết.

Theo ông Lê Quốc Vinh, báo chí hiện có 4 nguồn thu chính. Một là: Nguồn thu từ doanh nghiệp như quảng cáo, phi quảng cáo. Chẳng hạn, doanh nghiệp có nhu cầu rất lớn trong việc hợp tác với các cơ quan báo chí để hỗ trợ họ phát triển thương hiệu. Các cơ quan báo chí có thể tận dụng phát triển thế mạnh, nếu đưa ra sản phẩm chiến lược tốt, bán được giá trị đặc trưng của mình thì đây sẽ là nguồn thu rất lớn.

Ông Lê Quốc Vinh - Chủ tịch Le Group đóng góp ý kiến tại hội thảo

Hai là, doanh thu từ dự án xã hội gồm các hợp tác mang tính chiến lược, đa dạng nhằm thúc đẩy tác động kinh tế xã hội, môi trường, chính trị, văn hóa. Nhiều doanh nghiệp muốn hợp tác với các cơ quan báo chí phát triển các dự án bảo vệ môi trường, chuyển đổi xanh, dự án giáo dục mở ra những mô hình kinh doanh mới, thay đổi nhận thức của xã hội, thay đổi thói quen người tiêu dùng…

Ba là, doanh thu từ độc giả - các nguồn thu từ “bán” nội dung cho người đọc, thông qua các nền tảng truyền thống và nền tảng số. Một số cơ quan báo chí đã phát triển mô hình thu phí nhưng khó thực hiện vì độc giả quen đọc miễn phí lâu nay, xu hướng này chỉ thành công khi các cơ quan báo chí đồng lòng chuyển hướng.

Bốn là, doanh thu từ hoạt động tự doanh gồm hoạt động kinh doanh sản phẩm và dịch vụ của cơ quan báo chí, dựa trên hệ sinh thái báo chí. Nguồn này ngày càng quan trọng với các cơ quan báo chí. Về hoạt động tự doanh, có thể phát triển nhưng kiểm soát để không xa rời hoạt động cốt lõi.

“Tôi xin đề xuất đưa vào dự thảo Luật làm sao mở điều kiện cho các cơ quan báo chí chủ động phát triển hệ sinh thái báo chí, khai thác các nguồn lực dữ liệu riêng, tạo ra nguồn lực phát triển riêng”, ông Vinh nêu ý kiến.

Luật Báo chí (sửa đổi) cần tháo gỡ các điểm nghẽn, đặc biệt là kinh tế báo chí

Phát biểu tại Hội thảo, nhà báo Phùng Công Sưởng - Tổng Biên tập Báo Tiền Phong cho biết, Việt Nam hiện chưa có một tổng quy hoạch rõ ràng cho báo chí hướng ra toàn cầu.

Chúng ta cần đặt câu hỏi: Đã có tờ báo nào của Việt Nam mang tính toàn cầu hay chưa? Có bao nhiêu cơ quan báo chí đặt văn phòng thường trú ở nước ngoài, hay hiện mới có 4-5 cơ quan lớn sử dụng ngân sách Nhà nước đảm nhiệm vai trò đó?

Nhà báo Phùng Công Sưởng góp ý 3 nội dung dự thảo: Thứ nhất, về hành lang pháp lý và cơ quan chủ quản báo chí, cần nghiên cứu lại mô hình cơ quan chủ quản báo chí sao cho phù hợp. Trong luật nên có quy định rõ, cơ quan chủ quản là ai, trách nhiệm đến đâu…để báo chí phát triển độc lập và chuyên nghiệp hơn.

Nhà báo Phùng Công Sưởng, Tổng Biên tập Báo Tiền Phong

Thứ hai, về tôn chỉ, mục đích. Theo Tổng Biên tập Báo Tiền Phong, tại TP.HCM vừa qua diễn ra Lễ Kỷ niệm 50 năm Ngày Giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước, báo chí đều phản ánh sự kiện đó và đây là trách nhiệm của cơ quan báo chí. Ông Sưởng đề nghị nên xem xét lại tôn chỉ mục đích của báo chí.

Thứ ba, về kinh tế báo chí và nguồn thu. Báo chí hoạt động hiện nay được định nghĩa là cơ quan sự nghiệp có thu nhưng đang hoạt động theo mô hình doanh nghiệp. Nếu không giải quyết được bài toán kinh tế báo chí thì báo chí không thể phát triển.

“Câu hỏi đặt ra ở đây, báo chí đang sống bằng gì và phát triển bằng gì? Muốn báo chí phát triển thì phải định hướng kinh tế báo chí, không có thực lực không phát triển được, nếu không có nguồn nhân lực tốt. Có quy định nào bán nội dung trên báo điện tử không để tất cả các tờ báo phải bán”, ông Sưởng nêu quan điểm và cho rằng, nếu không có cơ chế phù hợp, sẽ không thể phát triển nền kinh tế báo chí vững mạnh.

Luật Báo chí (sửa đổi) lần này cần tháo gỡ các điểm nghẽn, đặc biệt là ở kinh tế báo chí, mô hình tổ chức, cơ chế hoạt động và quyền tự chủ của cơ quan báo chí, để thực sự mở đường cho báo chí Việt Nam phát triển chuyên nghiệp, hiện đại và hội nhập.

Chung Thủy/VOV.VN