Luật Chuyển đổi số: Trụ cột thể chế mới cho quốc gia số, kiến tạo đột phá trong chính phủ số – kinh tế số – xã hội số

Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan điều hành phiên họp

Làm rõ cấu trúc luật, thống nhất không gian pháp lý cho chuyển đổi số quốc gia

Không khí thảo luận tại hội trường cho thấy sự thống nhất cao về sự cần thiết ban hành Luật Chuyển đổi số, song đi kèm là nhiều góp ý nhằm đảm bảo dự thảo thực sự trở thành đạo luật khung điều phối tổng thể hoạt động chuyển đổi số quốc gia. Các đại biểu thảo luận theo hướng bóc tách các khoảng trống, rủi ro chồng lấn, yêu cầu hoàn thiện nội dung, đồng thời nhấn mạnh vai trò của luật trong định hình không gian số thống nhất của quốc gia.

Đại biểu Thạch Phước Bình (Vĩnh Long) phân tích hệ thống ở Điều 5 về hoạt động chuyển đổi số đã bao quát hầu hết nhiệm vụ trọng tâm của chuyển đổi số, từ chiến lược, hạ tầng, nền tảng dữ liệu đến đào tạo kỹ năng số và đổi mới sáng tạo. Tuy nhiên, đại biểu chỉ rõ tình trạng trùng lặp nội dung, dàn trải nhiệm vụ và thiếu các khái niệm quan trọng của thời đại số như sandbox công nghệ, quản trị dữ liệu theo mô hình chủ sở hữu – quản lý – bảo vệ dữ liệu, chính sách Cloud First, giám sát an ninh mạng 24/7 hay định danh điện tử. Từ đó, đề nghị tái cấu trúc điều luật theo nguyên tắc khoa học hơn, gộp các khoản trùng lặp và bổ sung các cơ chế còn thiếu để bảo đảm tính khả thi và tính hiện đại trong triển khai.

Đại biểu Nguyễn Thị Diệt Nga (Hải Phòng) tiếp tục nhấn mạnh yêu cầu thống nhất áp dụng pháp luật. Trong bối cảnh dự thảo có liên quan đến Luật Giao dịch điện tử, Luật Dữ liệu, Luật Viễn thông, Luật An ninh mạng, Luật Công nghiệp công nghệ số, đại biểu cho rằng Luật Chuyển đổi số phải đóng vai trò luật khung về nguyên tắc và chính sách, song cần quy định rõ cơ chế giải quyết xung đột pháp luật: khi mâu thuẫn về nguyên tắc thì ưu tiên Luật Chuyển đổi số, còn quy định kỹ thuật chi tiết do luật chuyên ngành quyết định. Đại biểu cũng đề nghị bổ sung chế định bảo vệ quyền dữ liệu cá nhân, quyền được quên, bồi thường khi hệ thống số ra quyết định sai và cơ chế bảo vệ trẻ em trên không gian mạng. Bên cạnh đó, đề nghị hoàn thiện quy định về nguồn lực bằng việc ban hành bộ chỉ số đánh giá chuyển đổi số cấp quốc gia và báo cáo thường niên trước Quốc hội.

Ở góc nhìn cấu trúc tổng thể, đại biểu Phạm Trọng Nhân (TP.HCM) đặt vấn đề chiến lược về nhận diện vai trò của Luật Chuyển đổi số trong hệ sinh thái pháp lý số. Đại biểu khẳng định chuyển đổi số không chỉ là công nghệ mà tái cấu trúc quyền lực nhà nước, mô hình sản xuất kinh doanh và phương thức người dân tiếp cận dịch vụ thiết yếu. Từ đó, đề nghị luật mở rộng phạm vi theo hướng thiết kế kiến trúc số quốc gia, khẳng định nguyên tắc một chuẩn – một nền tảng – nhiều dịch vụ cho hạ tầng số công cộng, thúc đẩy kinh tế dữ liệu thông qua API mở và chia sẻ dữ liệu có kiểm soát, bảo đảm công dân số có bộ công cụ tối thiểu như căn cước điện tử, chữ ký số, tài khoản dịch vụ công và tài khoản thanh toán số. Đại biểu đồng thời nhấn mạnh nguyên tắc chống khóa chặt dữ liệu để bảo vệ chủ quyền số và năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp Việt.

Từ thực tiễn triển khai, đại biểu Nguyễn Tâm Hùng (TP.HCM) đề nghị làm rõ khái niệm bản sao số, bảo đảm phạm vi không mở rộng quá mức; bổ sung nguyên tắc quản trị trí tuệ nhân tạo có trách nhiệm và kiểm soát rủi ro; quy định minh bạch giá dịch vụ hạ tầng số công cộng theo cơ chế phòng ngừa độc quyền; xác lập trách nhiệm bồi thường và giải trình khi hồ sơ số bị lỗi hệ thống; bổ sung tiêu chí doanh thu hoặc số lượng người dùng để quản lý các nền tảng xuyên biên giới; và quy định cơ chế đánh giá rủi ro thuật toán nhằm bảo vệ người tiêu dùng.

Đại biểu Trịnh Thị Tú Anh (Lâm Đồng) đi sâu phân tích Điều 18 về kết nối – liên thông dữ liệu, nhấn mạnh tính quyết định của việc luật hóa khung kiến trúc số quốc gia, chuẩn kết nối và nguyên tắc không tạo rào cản kỹ thuật. Đại biểu cho rằng thách thức không nằm ở công nghệ mà ở kỷ luật phối hợp và giám sát tuân thủ. Vì vậy, đề nghị công khai lộ trình thực thi, xếp hạng mức độ tuân thủ và áp dụng chế tài với hệ thống cố tình ngăn cản kết nối.

Ở góc độ thể chế tài chính, đại biểu Trần Thị Thu Phước (Quảng Ngãi) đánh giá cao dự thảo khi mạnh dạn chuyển từ tư duy đầu tư sở hữu sang mô hình thuê dịch vụ số, kiểm soát kết quả đầu ra và thanh toán linh hoạt. Tuy nhiên, đại biểu đề nghị bổ sung chính sách an sinh đối với lực lượng lao động bị ảnh hưởng bởi tự động hóa và chuyển đổi số; đồng thời yêu cầu đo lường hiệu quả chuyển đổi số dựa trên đánh giá độc lập và mức độ hài lòng của người dân – doanh nghiệp thay vì chỉ dựa vào báo cáo hành chính.

Luật khung cho quốc gia số: Nền tảng cải cách và động lực tăng trưởng mới

Phát biểu giải trình, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng làm rõ định hướng thiết kế Luật Chuyển đổi số theo mô hình luật khung – ngắn – nguyên tắc, nhằm tạo sự thống nhất cho mọi hoạt động chuyển đổi số toàn quốc, đồng thời bảo đảm tính linh hoạt cho Chính phủ trong triển khai. Dự thảo tích hợp ba cấu phần trọng tâm chính phủ số – kinh tế số – xã hội số, đồng thời luật hóa các khái niệm quan trọng nhất của chuyển đổi số, từ nền tảng số, dữ liệu số, môi trường số đến khung kiến trúc số quốc gia, khung quản trị dữ liệu, khung năng lực số và bộ chỉ số đo lường chuyển đổi số quốc gia.

Bộ trưởng nhấn mạnh, chuyển đổi số không chỉ là ứng dụng công nghệ, mà là cải cách, đổi mới và tạo động lực tăng trưởng mới. Luật Chuyển đổi số được thiết kế nhằm giải quyết triệt để những điểm nghẽn kéo dài như cát cứ số, dữ liệu phân mảnh, nền tảng đóng, chồng chéo pháp lý và vướng mắc trong cơ chế tài chính. Đây cũng là đạo luật giúp xác lập cấu trúc quản trị quốc gia thống nhất cho chuyển đổi số, bảo đảm vận hành thông suốt, an toàn, minh bạch và đồng bộ.

Kết luận phiên họp, Phó chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan khẳng định, việc ban hành Luật Chuyển đổi số là cần thiết để kiến tạo trục kết nối giữa thế giới thực và thế giới số, giữa các ngành – lĩnh vực để tạo ra một quốc gia số bao trùm, nơi mọi người dân và doanh nghiệp đều được tiếp cận và hưởng lợi. Tinh thần xuyên suốt là lấy người dân và doanh nghiệp làm trung tâm, phát huy giá trị dữ liệu, hạ tầng và tư duy mở để hình thành một chính phủ số liêm chính – kiến tạo – phục vụ, một nền kinh tế số năng động và một xã hội số nhân văn.

Trần Hương