Luật Dân số: Định hướng duy trì bền vững mức sinh thay thế

Việc hướng tới duy trì mức sinh thay thế không chỉ nhằm bảo đảm quy mô dân số hợp lý, mà còn góp phần ổn định cơ cấu dân số, tạo nền tảng cho phát triển kinh tế – xã hội bền vững trong dài hạn.
Bước chuyển trong tư duy chính sách dân số

Quốc hội thông qua Luật Dân số, trong đó bãi bỏ quy định “mỗi cặp vợ chồng chỉ nên có từ một đến hai con” đánh dấu sự chuyển đổi quan trọng trong tư duy và cách tiếp cận chính sách dân số. Thay vì áp đặt giới hạn hành chính về số con, Luật đã đề cao quyền tự quyết của các cặp vợ chồng trong việc lựa chọn thời điểm sinh con, số con và khoảng cách giữa các lần sinh, trên cơ sở phù hợp với điều kiện kinh tế, sức khỏe và hoàn cảnh gia đình.

Việc xây dựng dự án Luật Dân số nhằm thể chế hóa các quan điểm của Đảng về công tác dân số. Ảnh: YT

Cách tiếp cận này không chỉ góp phần tháo gỡ những rào cản tâm lý và xã hội đối với việc sinh đủ hai con, mà còn tạo điều kiện để Nhà nước triển khai đồng bộ các chính sách hỗ trợ về y tế, giáo dục, an sinh xã hội và chăm sóc trẻ em. Qua đó, chính sách dân số từng bước chuyển trọng tâm từ kiểm soát mức sinh sang nâng cao chất lượng dân số, bảo đảm hài hòa giữa quyền, lợi ích của người dân và yêu cầu phát triển bền vững của đất nước.

Cùng với đó, Luật quy định lao động nữ sinh con thứ hai được hưởng chế độ nghỉ thai sản với thời gian 7 tháng; các gia đình sinh đủ hai con được ưu tiên trong chính sách mua nhà ở xã hội. Đồng thời, Nhà nước thực hiện các chính sách hỗ trợ tài chính đối với phụ nữ thuộc dân tộc thiểu số rất ít người; phụ nữ tại các địa phương có mức sinh thấp hơn mức sinh thay thế; và phụ nữ sinh đủ hai con trước 35 tuổi, qua đó góp phần khuyến khích sinh đủ hai con và duy trì mức sinh thay thế một cách bền vững.

Luật Dân số đánh dấu bước chuyển quan trọng trong tư duy và định hướng chính sách dân số, từ trọng tâm kế hoạch hóa gia đình sang cách tiếp cận dân số và phát triển, hướng tới mục tiêu duy trì mức sinh thay thế. Trong bối cảnh hiện nay, tỷ suất sinh của cả nước đang có xu hướng giảm rõ rệt. Theo số liệu thống kê, mức sinh của Việt Nam hiện đạt 1,91 con/phụ nữ, thấp hơn mức sinh thay thế là 2,1 con/phụ nữ. Đáng chú ý, cả nước có 13/34 tỉnh thành có mức sinh thấp hơn mức sinh thay thế, trong đó một số địa phương ghi nhận mức sinh rất thấp, chỉ khoảng 1,43 con/phụ nữ.

Thách thức hiện hữu và đòi hỏi nguồn lực chiến lược

Trong bối cảnh xã hội hiện nay, xu hướng kết hôn và sinh con muộn ngày càng gia tăng, nhiều cặp vợ chồng không còn mặn mà với việc sinh nhiều con. Nguyên nhân chủ yếu xuất phát từ áp lực kinh tế, chi phí nuôi dạy con ngày càng lớn, cùng những khó khăn về nhà ở, giáo dục và chăm sóc y tế. Bên cạnh đó, sự thay đổi trong quan niệm sống và các giá trị gia đình cũng góp phần làm gia tăng tâm lý ngại kết hôn, sinh con trong một bộ phận giới trẻ.

Nguyên Viện trưởng Viện Xã hội học, PGS.TS Nguyễn Đức Vinh cho rằng mức sinh giảm sẽ đẩy nhanh quá trình già hóa dân số, kéo theo nhiều hệ lụy như thiếu hụt lực lượng lao động, từ đó tác động tiêu cực đến tăng trưởng kinh tế – xã hội. Thực tiễn cho thấy, tình trạng mức sinh thấp và già hóa dân số đã diễn ra ở nhiều quốc gia trên thế giới, song phần lớn là các nước phát triển, có nền kinh tế và mức sống cao. Trong khi đó, Việt Nam vẫn đang trong quá trình phát triển và đặt mục tiêu trở thành nước công nghiệp phát triển vào năm 2045. Do vậy, nếu để mức sinh giảm sâu, dân số già hóa quá nhanh sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến việc thực hiện mục tiêu này.

Theo PGS.TS Nguyễn Đức Vinh, việc ban hành Luật Dân số là bước tiến quan trọng trong xây dựng và triển khai chính sách dân số theo hướng ổn định, bền vững. Các quy định của Luật về tạo điều kiện, hỗ trợ và khuyến khích các cặp vợ chồng sinh đủ hai con mang tính nhân văn, có ý nghĩa thiết thực trong việc hạn chế xu hướng mức sinh giảm quá thấp. Tuy nhiên, để duy trì mức sinh thay thế một cách bền vững trong dài hạn, cần tiếp tục triển khai đồng bộ nhiều giải pháp, với nguồn lực đủ mạnh và cách tiếp cận phù hợp, đáp ứng yêu cầu phát triển của đất nước trong giai đoạn mới.

Cần nhận thức đầy đủ và thống nhất về ý nghĩa đặc biệt quan trọng của việc duy trì mức sinh thay thế đối với mục tiêu phát triển bền vững của đất nước trong tương lai. Đồng thời, xác định rõ các mục tiêu và chiến lược cụ thể. Việc thực hiện mục tiêu này đòi hỏi phải huy động nguồn lực đủ mạnh, tương xứng với các lĩnh vực trọng yếu của quốc gia như: giáo dục – đào tạo, quốc phòng, an ninh, bảo vệ môi trường.

Bên cạnh đó, cần triển khai đồng bộ các giải pháp tổng thể, từ công tác tuyên truyền, vận động, định hướng giá trị và lối sống, đến chính sách về việc làm, giáo dục, đào tạo và các cơ chế hỗ trợ thiết thực đối với các gia đình sinh đủ hai con, qua đó mới có thể duy trì mức sinh thay thế một cách vững chắc và bền lâu.

Linh Cao