Luật Dân số: Duy trì vững chắc mức sinh thay thế trên phạm vi cả nước

Trìnhbày nội dung dự án Luật Dân số, đại diện Cục Dân số, Bộ Y tế chobiết, dưới sự lãnh đạo của Đảng và Nhà nước, sự vào cuộc, tích cực tham gia,phối hợp, nỗ lực triển khai công tác dân số của các cấp, các ngành và cả hệ thốngchính trị, sự đồng thuận của các tầng lớp Nhân dân, các tổ chức quốc tế, côngtác dân số nước ta trong những năm qua đã đạt được những kết quả quan trọng.Chính sách, pháp luật về dân số từng bước được hoàn thiện. Từ năm 2006 đến năm2021, nước ta đã đạt và duy trì mức sinh thay thế; duy trì mức độ gia tăng dânsố phù hợp; quy mô dân số năm 2024 đạt hơn 101 triệu người.

Tuynhiên, qua rà soát các văn bản pháp luật có liên quan, Bộ Y tế nhận thấy, nhiêùquy định có liên quan đến công tác dân số chưa đảm bảo tính đồng bộ, thống nhấtvới hệ thống pháp luật hiện hành và không đáp ứng được yêu cầu của thực tiễn. Thực trạng dân số Việt Nam đã phát sinh nhữngvấn đề nghiêm trọng phải kịp thời giải quyết. Cụ thể, mức sinh trên toàn quốcđang có xu hướng giảm thấp dưới mức sinh thay thế, từ 2,11 con/phụ nữ (2021) xuống1,91 con/phụ nữ (2024) - thấp nhất trong lịch sử và được dự báo là sẽ tiếp tụcxuống thấp trong các năm tiếp theo, nếu mức sinh tiếp tục giảm, đến năm 2039 ViệtNam sẽ kết thúc thời kỳ dân số vàng, năm 2042 quy mô dân số trong độ tuổi lao độngđạt đỉnh và sau năm 2054 dân số sẽ bắt đầu tăng trưởng âm.

Thứ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Thị Liên Hương phát biểu.

Bêncạnh đó, mất cân bằng giới tính khi sinh trở thành thách thức, năm 2006, tỷ sốgiới tính khi sinh ở mức 109,8 bé trai/100 bé gái sinh ra sống - vượt ngưỡngcân bằng tự nhiên (103-107), năm 2024 là 111,4. Như vậy, tỷ số giới tính khisinh luôn ở mức cao. Dự báo, nếu tỷ số giới tính khi sinh vẫn giữ nguyên như hiệnnay, Việt Nam sẽ dư thừa 1,5 triệu nam giới 15-49 tuổi vào năm 2039 và tăng lên2,5 triệu vào năm 2059. Điều đó sẽ dẫn tới nguy cơ phá vỡ cấu trúc gia đình, mộtbộ phận nam giới sẽ phải kết hôn muộn, không có khả năng kết hôn, gia tăng tìnhtrạng buôn bán phụ nữ, trẻ em gái, mại dâm, bạo hành giới, tội phạm xuyên quốcgia...

Dođó, Luật Dân số được ban hành nhằm tạo cơ sở pháp lý thống nhất, đồng bộ,góp phần thể chế hóa chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng về vấn đề dân sốvà công tác dân số; có các biện pháp giải quyết các vấn đề nảy sinh về dân sốvà được đặt trong mối quan hệ hữu cơ với các yếu tố kinh tế, xã hội, quốcphòng, an ninh, góp phần phát triển đất nước nhanh, bền vững; khắc phục các hạnchế, tồn tại; đáp ứng yêu cầu công tác dân số phát triển trong tình hình mới.

Dựthảo Luật gồm 7 Chương, 21 Điều, tập trung về các nội dung cụ thểnhư:

Vềbiện pháp duy trì mức sinh thay thế: Ưu đãi về chế độ nghỉ thai sản, nghỉ thêm01 tháng ngoài thời gian nghỉ việc hưởng chế độ thai sản, nghỉ thêm 05 ngày làmviệc ngoài thời gian nghỉ việc hưởng chế độ thai sản khi vợ sinh con. Ưu đãi vềtài chính, chi hỗ trợ bằng tiền mặt hoặc hiện vật khi phụ nữ sinh con, sinh đủ02 con và sinh đủ 02 con trước 35 tuổi; chi hỗ trợ sinh hoạt phí; mua hoặc thuênhà ở xã hội theo quy định của pháp luật về nhà ở. Hỗ trợ chi phí ăn đối với treẻm học mầm non. Hỗ trợ cho phụ nữ mang thai, sinh con trong sàng lọc, chẩnđoán, điều trị trước sinh và sơ sinh.

Vềbiện pháp giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh và đưa tỉ số giới tính khisinh về mức cân bằng tự nhiên: Đưa nội dung không trọng nam hơn nữ, không lưạchọn giới tính khi sinh vào hương ước, quy ước của cộng đồng dân cư; đình chỉcó thời hạn đối với người hành nghề y có hành vi công bố, thông báo, tiết lộthông tin về giới tính thai nhi cho khách hàng trừ trường hợp xác định giơítính phục vụ chẩn đoán và điều trị các bệnh di truyền liên quan đến giới tínhtheo quy định của Bộ Y tế; ưu đãi tài chính về hỗ trợ bằng tiền hoặc hiện vậtcho những gia đình chỉ sinh hai con gái.

Gópý tại buổi thẩm định, ông Nguyễn Xuân Mai, Bộ Công an rà soát, bảođảm thống nhất, đồng bộ trong nội dung quy định về hỗ trợ cho phụ nữmang thai, sinh con trong sàng lọc trước sinh và sơ sinh quy định tại khoản 2Điều 17 của Luật này và việc sàng lọc bệnh, tật bẩm sinh trước sinh và sơ sinhthuộc gói dịch vụ cơ bản do Ngân sách nhà nước bảo đảm. Đồng thời, đại diệnBộ Công an nêu rõ, tại khoản 2 Điều 17 của Luật quy định việc sàng lọc bệnh,tật bẩm sinh trước sinh và sơ sinh thuộc gói dịch vụ cơ bản do Ngân sách nhà nướcbảo đảm do đó, không thể giao cho chính quyền địa phương cấp tỉnh quyết địnháp dụng ưu đãi về tài chính trong biện pháp duy trì mức sinh thay thế theo quyđịnh tại Khoản 6 Điều 11.

Bên cạnh đó, về quy định “ưu đãi tài chínhhỗ trợ bằng tiền mặt hoặc hiện vật với gia đình sinh con một bề, có hai con gái”mang lại nhiều cách hiểu khác nhau về “sinh con một bề” dễ gây nhầmlẫn trong quá trình triển khai, do đó cần nghiên cứu, quy định rõràng hơn.

Tạibuổi thẩm định, các thành viên Hội đồng thẩm định góp ý các nôịdung về nội dung xây dựng và phát triển cơ sở hỗ trợ, chăm sóc người cao tuôỉtại cộng đồng, hỗ trợ chăm sóc người cao tuổi; bổ sung định nghĩa về giàhóa dân số, dân số già; bổ sung nguyên tắc về lồng giép, thúc đẩy ứngdụng khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo theo quy định của LuậtKhoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo bảo đảm đồng bộ, thống nhất;nghiêncứu, bổ sung các điều kiện bảo đảm thực hiện công tác dânsố ngoài nguồn lực tài chính; cân nhắc, nghiên cứu, bổ sung nội dungvề vô sinh, hiếm muộn...

Phátbiểu kết luận buổi thẩm định, Thứ trưởng Đặng Hoàng Oanh nhất trívới sự cần thiết sửa đổi Luật Dân số để tạo cơ sở thống nhất,đồng bộ, cụ thể hóa chủ trương, đường lối của Đảng.

Vềdự thảo tờ trình, Thứ trưởng đề nghị cơ quan soạn thảo rà soát, bổsung nội dung trong đó bổ sung nguyên nhân bất cập; làm rõ thêm nôịdung về dân số phát triển; các nội dung liên quan đến tài chính, ngânsách; trách nhiệm sinh con...

VềDự thảo Luật, Thứ trưởng đề nghị cụ thể hóa, quy phạm hóa đầy đủ các nhóm nội dung của các chính sách đã được thông qua.Thứ trưởng đánh giá phù hợp với chủ trương, đường lối của Đảng. Tuynhiên cần bảo đảm thể chế hóa đầy đủ các nội dung nêu tại Nghịquyết 21 của Ban Chấp hành Trung ương khóa XII về công tác dân số trong tìnhhình mới, trong đó chú ý các nội dung về quy mô, cơ cấu, phân bổ dânsố hợp lý, thực hiện lồng ghép có hiệu quả yếu tố dân số trên tấtcả các lĩnh vực quy hoạch, phát huy tối đa thời kỳ dân số vàng...; Kếtluận 149-KL/TW năm 2025 về đẩy mạnh thực hiện Nghị quyết 21-NQ/TW năm 2017 củaHội nghị lần thứ sáu Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa 12 về công tác dân sốtrong tình hình mới; Nghị quyết 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học, côngnghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.

Thứ trưởng nhấn mạnh, dự thảo Luật có liên quanđến rất nhiều luật khác, do đó, cơ quan chủ trì cần rà soát kỹlưỡng, đảm bảo sự đồng bộ, thống nhất trong hệ thống pháp luật.

T.Oanh