Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo: Kỳ vọng ứng dụng đổi mới sáng tạo vào thực tiễn

Cần có đột phá

Luật Khoa học, Công nghệ (KH-CN) ra đời năm 2013 đã có những đóng góp to lớn vào sự nghiệp xây dựng đất nước và bảo vệ tổ quốc. Hơn 10 năm qua, hệ thống pháp luật của nước ta đã có rất nhiều thay đổi để cùng với đất nước phát triển. Trong bối cảnh mới, việc sửa đổi Luật KH-CN và Đổi mới sáng tạo (ĐMST) lần này không chỉ thể chế hóa các chủ trương, chính sách của Đảng ban hành mà còn phải kịp thời thể chế hóa các nhiệm vụ, giải pháp tại Nghị quyết số 57.

Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo được kỳ vọng sẽ có các quy định mang tính đột phá, "mở khóa" để doanh nghiệp, nhà nghiên cứu có thể tham gia mạnh mẽ vào quá trình nghiên cứu và thương mại hóa sản phẩm nghiên cứu - Ảnh: IT

Những thay đổi này liên quan mật thiết đến KH-CN, làm cho Luật KH-CN và ĐMST có nhiều nội dung không còn phù hợp. Đất nước ta hiện nay đang bước vào một kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc ở một vị trí cao hơn rất nhiều so với 10 năm trước đây. Hơn bao giờ hết, KH-CN phải vươn lên một tầm cao mới, để xứng đáng với vị thế của đất nước và khát vọng của dân tộc.

Vì thế, Chính phủ đã trình Quốc hội để xem xét thông qua một bộ luật mới với tên mới là Luật KH-CN và ĐMST, đây là một nội dung vô cùng quan trọng.

Dự thảo Luật KH-CN và ĐMST gồm 14 chương và 83 điều. Trong đó, một số nội dung đã được sửa đổi, bổ sung mới để phù hợp với yêu cầu thực tiễn.

Mục đích ban hành dự thảo luật này nhằm tác động tích cực, hiệu lực và hiệu quả tới các hoạt động nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ và đổi mới sáng tạo theo cách tiếp cận toàn diện. Phát triển KH-CN và ĐMST phải hài hòa với môi tường, giá trị đạo đức xã hội và phẩm giá con người. Tôn trọng tính tự chủ và sáng tạo của các nhà khoa học, kỹ sư.

Quan điểm xây dựng Luật là thể chế hóa đầy đủ, kịp thời đường lối, chủ trương của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà nước về KH-CN và ĐMST. Phát triển KH-CN và ĐMST, chuyển đổi số quốc gia là đột phá quan trọng hàng đầu, là động lực chính để phát triển nhanh lực lượng sản xuất hiện đại, hoàn thiện quan hệ sản xuất, đổi mới phương thức quản trị quốc gia, phát triển kinh tế - xã hội, ngăn chặn nguy cơ tụt hậu, đưa đất nước phát triển bứt phá, giàu mạnh trong kỷ nguyên mới.

Theo đó, nhiều nhà khoa học trong Liên hiệp hội Việt Nam cho rằng trọng tâm đầu tiên của Luật KH-CN và ĐMST là khẩn trương sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện đồng bộ các quy định pháp luật về KH-CN, đầu tư, đầu tư công, mua sắm công, ngân sách Nhà nước, tài sản công, sở hữu trí tuệ, thuế... Có cách tiếp cận mở, vận dụng sáng tạo, cho phép thí điểm đối với những vấn đề thực tiễn mới đặt ra. Chấp nhận rủi ro, đầu tư mạo hiểm và độ trễ trong nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ, ĐMST.

Ngoài ra, luật cũng nên có cơ chế thí điểm để doanh nghiệp thử nghiệm công nghệ mới có sự giám sát của Nhà nước; có chính sách miễn trừ trách nhiệm đối với doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân trong trường hợp thử nghiệm công nghệ mới, mô hình kinh doanh mới mà có thiệt hại về kinh tế do nguyên nhân khách quan. Hình thành các quỹ đầu tư mạo hiểm cho khởi nghiệp sáng tạo, ươm tạo công nghệ và chuyển đổi số.

Luật phải nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về KH-CN, ĐMST và chuyển đổi số. Phát triển các viện nghiên cứu, trường đại học trở thành các chủ thể nghiên cứu mạnh, kết hợp chặt chẽ giữa nghiên cứu, ứng dụng và đào tạo. Luật phải phát huy tính gắn kết 3 "nhà" (Nhà nước, nhà trường, doanh nghiệp) để phát huy được sức mạnh chung, nâng cao hiệu lực, hiệu quả các tổ chức nghiên cứu khoa học công nghệ.

Bên cạnh đó, Luật KH-CN và ĐMST cần có cơ chế, chính sách hỗ trợ, phát triển các tổ chức nghiên cứu khoa học và công nghệ công lập hoạt động hiệu quả; thu hút, sử dụng có hiệu quả mọi nguồn lực đầu tư cho phát triển KH-CN, ĐMST chuyển đổi số quốc gia; có cơ chế khuyến khích mua sắm công đối với các sản phẩm, hàng hóa là kết quả nghiên cứu khoa học do doanh nghiệp trong nước tạo ra...

Xây dựng hệ sinh thái ĐMST

Mới đây, Bộ KH-CN đã tổ chức hội thảo lấy ý kiến đóng góp cho dự thảo Luật KH-CN và Đổi mới sáng tạo. Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng kỳ vọng Luật ra đời sẽ tạo ra điều kiện thuận lợi cho hoạt động nghiên cứu KH-CN, đồng thời thúc đẩy ứng dụng đổi mới sáng tạo (ĐMST) vào thực tiễn. Đây là nền tảng để chúng ta tạo ra tác động tích cực đối với sự phát triển kinh tế - xã hội.

Theo Bộ trưởng, việc điều chỉnh dự thảo Luật KH-CN và ĐMST phải phục vụ nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, phát triển kinh tế - xã hội và nâng cao chất lượng đời sống người dân. Bộ trưởng khẳng định, Luật cần được xây dựng một cách chi tiết và khả thi, tránh để xảy ra những vướng mắc trong quá trình triển khai.

Góp ý cụ thể và thiết thực để nâng cao chất lượng các điều khoản trong dự thảo Luật, ông Phạm Thế Bình, Phó cục trưởng Cục Chuyển đổi số cơ yếu, Văn phòng Trung ương Đảng đã trao đổi về các khái niệm trong dự thảo Luật, đặc biệt là khái niệm ĐMST. Ông Bình cho rằng: "Khái niệm ĐMST trong dự thảo hiện tại thiên về công nghệ, chưa bao quát hết các khía cạnh ĐMST phi công nghệ, đặc biệt là vai trò của khoa học xã hội và nhân văn". Từ đó, ông Bình đề xuất ĐMST là quá trình tạo ra hoặc cải tiến sản phẩm, dịch vụ, mô hình kinh doanh, quy trình quản lý, dựa trên công nghệ hoặc phi công nghệ, mang lại giá trị gia tăng và ứng dụng thực tế.

Bên cạnh đó, ông Bình cũng đề xuất điều chỉnh một số khái niệm khác để phù hợp hơn với thực tiễn, như "tổ chức KH-CN" cần mở rộng bao gồm cả trường đại học và các trung tâm nghiên cứu. Ông nhấn mạnh: "Việc làm rõ các khái niệm sẽ giúp dự thảo Luật không chỉ mang tính lý thuyết mà còn có thể áp dụng hiệu quả vào thực tiễn".

Một vấn đề cũng được nhiều nhà khoa học quan tâm đó là việc xây dựng hệ sinh thái ĐMST. Dự thảo Luật cần làm rõ vai trò của các chủ thể trong hệ sinh thái ĐMST, bao gồm doanh nghiệp, các tổ chức nghiên cứu và các trường đại học. Đặc biệt, cần có cơ chế mạnh mẽ để thúc đẩy hợp tác giữa các bên, hỗ trợ chuyển giao công nghệ và thúc đẩy thương mại hóa các kết quả nghiên cứu. Qua đó cần có cơ chế đồng sáng tạo và đặt hàng từ doanh nghiệp đối với các nghiên cứu khoa học để đảm bảo tính thực tiễn và hiệu quả trong quá trình triển khai.

Bên cạnh đó, dự thảo cần có cơ chế tài chính linh hoạt và đột phá, giúp huy động và phân bổ nguồn lực hiệu quả cho các hoạt động KH-CN và ĐMST. Thêm vào đó, việc xây dựng các quỹ hỗ trợ cho khởi nghiệp sáng tạo và các hoạt động nghiên cứu cần được chú trọng hơn.

Một điểm quan trọng nữa là việc tháo gỡ rào cản pháp lý đối với hoạt động thương mại hóa kết quả nghiên cứu. Các quy định hiện hành về tự chủ và quản lý tài sản trí tuệ tại các cơ sở giáo dục đại học công lập và doanh nghiệp nhà nước cần được cải thiện để tạo điều kiện thuận lợi cho việc thành lập doanh nghiệp KH-CN và áp dụng các nghiên cứu vào thực tiễn.

Tuyết Nhung