Luật Xây dựng mới: Đột phá cải cách, thúc đẩy đầu tư

Luật Xây dựng năm 2014 được Quốc hội khóa XIII thông qua tại kỳ họp thứ 7, có hiệu lực kể từ ngày 1/1/2015. Sau hơn 10 năm thực hiện, Luật Xây dựng và các văn bản hướng dẫn thi hành đã đạt được các kết quả quan trọng. Các hoạt động xây dựng ngày càng đi vào trật tự, nề nếp, bảo đảm chất lượng công trình xây dựng và hiệu quả đầu tư xây dựng.

Luật Xây dựng 2014 giúp các hoạt động xây dựng đi vào trật tự, nề nếp, bảo đảm chất lượng công trình xây dựng và hiệu quả đầu tư xây dựng.

Trước yêu cầu mới của đất nước, Luật Xây dựng 2014 đã bộc lộ nhiều bất cập. Một số nội dung trở thành rào cản, kéo dài quá trình đầu tư.

Dự thảo Luật Xây dựng (thay thế Luật Xây dựng 2014) đang được Bộ Xây dựng lấy ý kiến rộng rãi. Quá trình soạn thảo, xây dựng luật đã thể hiện tinh thần "đột phá của đột phá" tại Nghị quyết số 66/NQ-TW ngày 30/4/2025 của Bộ Chính trị về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới.

Sự đột phá đầu tiên có thể kể đến là sự đổi mới trong tư duy xây dựng luật. Dự thảo Luật Xây dựng 2025 được xây dựng là luật khung, theo tinh thần "chỉ quy định những vấn đề có tính nguyên tắc".

Những vấn đề thực tiễn, chi tiết, thường xuyên biến động được giao lại cho Chính phủ, bộ, ngành và địa phương quy định nhằm đảm bảo sự linh hoạt phù hợp với thực tiễn. Đây là sự thuận lợi trong việc vừa đảm bảo yêu cầu về quản lý Nhà nước, vừa khuyến khích sự chủ động và sáng tạo, khơi thông nguồn lực phát triển.

Dự thảo Luật Xây dựng mới đã giao quyền chủ động cho những người quyết định đầu tư, tạo ra môi trường pháp lý thuận lợi, thông thoáng, minh bạch, an toàn, chi phí tuân thủ thấp.

Tiếp đến là sự đột phá trong cải cách hành chính, giao quyền chủ động cho những người quyết định đầu tư, tạo ra môi trường pháp lý thuận lợi, thông thoáng, minh bạch, an toàn, chi phí tuân thủ thấp.

Tinh thần "triệt để cắt giảm, đơn giản hóa điều kiện đầu tư, kinh doanh, hành nghề và thủ tục hành chính" được thể hiện trong hầu hết các khâu, các bước trong trình tự xây dựng, từ bước lập dự án, thẩm định, thẩm tra đến cấp giấy phép xây dựng.

Đối với việc lập dự án đầu tư xây dựng, luật không bắt buộc lập Báo cáo nghiên cứu tiền khả thi đối với dự án đầu tư kinh doanh. Người quyết định đầu tư được sử dụng thiết kế kỹ thuật tổng thể (FEED), thiết kế kỹ thuật thay cho thiết kế cơ sở tại Báo cáo nghiên cứu khả thi đầu tư xây dựng để rút ngắn thời gian chuẩn bị dự án.

Trong khâu thẩm định, cơ quan chuyên môn về xây dựng chỉ kiểm soát các nội dung liên quan an toàn xây dựng, phòng cháy chữa cháy, tuân thủ quy chuẩn tiêu chuẩn và sự phù hợp với quy hoạch. Các nội dung khác giao cho người quyết định đầu tư, chủ đầu tư chịu trách nhiệm kiểm tra, đánh giá.

Đồng thời, luật thực hiện nguyên tắc cơ quan quản lý Nhà nước về xây dựng chỉ kiểm soát một lần đối với mỗi dự án, công trình xây dựng. Theo đó, nếu dự án đã được cơ quan quản lý Nhà nước thẩm định thiết kế tại bước Báo cáo nghiên cứu khả thi thì không cần thẩm định cho các bước thiết kế tiếp theo và không phải xin giấy phép xây dựng.

Tinh thần pháp luật cần bám sát "thực tiễn của Việt Nam", thể hiện rõ khi quy định về cơ chế quản lý định mức xây dựng. Luật đề xuất "hệ thống định mức xây dựng được sử dụng, tham khảo để xác định giá xây dựng, dự toán xây dựng, tổng mức đầu tư xây dựng và quản lý Nhà nước về chi phí đầu tư xây dựng", cho phép áp dụng linh hoạt theo thị trường, giúp các dự án ứng phó tốt hơn với biến động giá nguyên vật liệu, đồng thời giảm rủi ro pháp lý.

Bên cạnh những thay đổi có tính bước ngoặt trong tư duy quản lý, dự thảo Luật Xây dựng 2025 vẫn còn một số nội dung cần tiếp tục hoàn chỉnh để phù hợp với yêu cầu cấp bách về chuyển đổi số, đảm bảo sự tham gia thực chất của người dân, đưa Việt Nam trở thành nước có thu nhập cao vào năm 2045.

Việc áp dụng khoa học công nghệ, chuyển đổi số trong hoạt động đầu tư xây dựng cần được thể hiện rõ nét trong các giai đoạn đầu tư. Tất cả công đoạn từ lập, thẩm định, phê duyệt đến tổ chức thi công, nghiệm thu đưa vào khai thác và duy tu bảo dưỡng đều cần bắt buộc thực hiện trên môi trường mạng nhằm tự động hóa quá trình tạo ra sản phẩm xây dựng, loại bỏ hoàn toàn hồ sơ giấy.

Quy định cần định hướng nội dung liên quan đến việc khuyến khích nghiên cứu, đầu tư phát triển và sử dụng vật liệu xây dựng mới, công trình xanh, phát triển đô thị sinh thái, thông minh, thích ứng với biến đổi khí hậu.

TS Đặng Việt Dũng