Lưới điện chung: Chìa khóa giải phóng tiềm năng năng lượng xanh cho ASEAN

Dựa trên cơ sở khảo sát đánh giá mức độ tăng trưởng phụ tải, Điện lực có kế hoạch đầu tư xây dựng bổ sung các công trình đường dây và trạm biến áp đảm bảo nhu cầu phụ tải và đảm bảo an toàn lưới điện.

Đông Nam Á đang đứng trước một bài toán khó: nhu cầu năng lượng tăng vọt trong khi tiềm năng năng lượng tái tạo khổng lồ lại chưa được khai thác hết. Với cộng đồng dân số có thể lên tới 780 triệu người và quy mô nền kinh tế khu vực ước đạt 10.000 tỷ USD vào năm 2040, giới quan sát cho rằng một lưới điện chung kết nối toàn ASEAN chính là lời giải cho bài toán này.

* "Tiềm năng" còn bỏ ngỏ

Theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA), nhu cầu năng lượng tại Đông Nam Á trong năm 2024 đã tăng với tốc độ gấp đôi mức trung bình toàn cầu và dự kiến sẽ tiếp tục nhân đôi vào năm 2050. Để duy trì đà tăng trưởng và đảm bảo nâng cao mức sống cho người dân, các nền kinh tế trong khu vực đang buộc phải chuyển dịch sang các ngành công nghiệp giá trị cao nhưng lại "ngốn" nhiều năng lượng, điển hình là các trung tâm dữ liệu.

Điều này đặt ra một bài toán nan giải. Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) đang nắm giữ tiềm năng to lớn về năng lượng tái tạo, đặc biệt là điện Mặt Trời, điện gió trên bờ và ngoài khơi. IEA ước tính nguồn cung tiềm năng này có thể lên tới 20 terawatt, gấp khoảng 55 lần công suất phát điện hiện tại của khu vực.

Tuy nhiên, tốc độ gia tăng nhu cầu hiện đang vượt xa nguồn cung mới từ năng lượng tái tạo. Chừng nào sự chênh lệch này còn tồn tại, ASEAN vẫn sẽ phải phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch nhập khẩu, đối mặt với rủi ro về giá, gián đoạn nguồn cung và áp lực cắt giảm khí thải.

Đó là lý do tại sao thông báo mới đây từ Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB), Ngân hàng Thế giới (WB) và ASEAN về sáng kiến tài chính hỗ trợ Lưới điện chung ASEAN (APG) lại mang tính bước ngoặt. Tại hội nghị Bộ trưởng năng lượng ASEAN vào tháng 10/2025, ADB cam kết hỗ trợ khu vực này tới 10 tỷ USD trong 10 năm tới, trong khi WB cung cấp khoản vốn ban đầu trị giá 2,5 tỷ USD.

Dự kiến các quốc gia thành viên sẽ ký kết một biên bản ghi nhớ tăng cường vào cuối năm nay, nhằm hiện thực hóa giấc mơ về một lưới điện kết nối vốn đã được ấp ủ từ những năm 1990. Mặc dù chi phí xây dựng ước tính lên tới hơn 750 tỷ USD, nhưng lợi ích mang lại về an ninh năng lượng và giá thành điện rẻ hơn sẽ hoàn toàn xứng đáng nếu dòng vốn được khơi thông. Việc tăng gấp đôi số lượng các điểm kết nối lưới điện giữa 10 quốc gia ASEAN có thể nâng tổng công suất điện được kết nối từ 7,2 GW vào năm 2022 lên 33,5 GW trong 15 năm tới.

Đáng chú ý, tính cấp bách của quá trình chuyển đổi năng lượng đang thúc đẩy các quốc gia hành động nhanh hơn thay vì chỉ dừng lại ở các kế hoạch trên giấy. Trọng tâm hiện nay là làm sao truyền tải năng lượng tái tạo từ nơi sản xuất đến nơi tiêu thụ, ngay cả khi xuyên qua biên giới quốc gia.

Tháng Năm vừa qua, các công ty năng lượng hàng đầu từ Malaysia, Singapore và Việt Nam đã bắt tay trong một quan hệ đối tác chiến lược. Dự án này nghiên cứu việc sử dụng cáp ngầm dưới biển để truyền tải điện – chủ yếu từ các trang trại điện gió ngoài khơi của Việt Nam đi qua Lưới điện Quốc gia Bán đảo Malaysia để đến với các hộ gia đình và doanh nghiệp tại Malaysia và Singapore.

Các quốc gia Đông Nam Á cũng có những ưu tiên chính sách riêng về phát triển nguồn năng lượng. Việt Nam đang ưu tiên đầu tư vào điện gió ngoài khơi như một phần trong chiến lược trở thành trung tâm năng lượng tái tạo của khu vực, trong khi Singapore – quốc gia thiếu tài nguyên cho năng lượng tái tạo quy mô lớn – lại định vị là bên tạo điều kiện cho các giao dịch năng lượng sạch xuyên biên giới. Thái Lan cũng được dự báo sẽ trở thành một nhà nhập khẩu năng lượng lớn trong tương lai.

Nhà máy điện gió tại Việt Nam. Ảnh: Duy Khương/TTXVN

* Vượt qua những rào cản

Câu hỏi đặt ra là: Tại sao lưới điện này chưa được xây dựng sớm hơn?

Nguyên nhân một phần đến từ rào cản kỹ thuật. Các quốc gia ASEAN sử dụng các hệ thống điện áp khác nhau trong hệ thống truyền tải. Lưới điện tại mỗi quốc gia cũng có mức độ phức tạp khác nhau, đồng thời áp dụng các tiêu chuẩn vận hành và khung pháp lý riêng biệt.

Bên cạnh đó, yếu tố chính trị cũng là một trở ngại. Các nước trước đây thường ưu tiên bảo hộ phát triển công nghiệp nội địa và phát triển các chính sách năng lượng quốc gia hơn là hợp tác khu vực.

Hơn nữa, để vận hành hiệu quả trên quy mô lớn, Lưới điện chung ASEAN phải giải quyết được thách thức cố hữu của năng lượng tái tạo: tính không ổn định khi nguồn năng lượng này phụ thuộc vào điều kiện nắng và gió. Điều này đòi hỏi các khoản đầu tư khổng lồ vào công nghệ pin lưu trữ quy mô công nghiệp và nâng cấp hạ tầng kỹ thuật số (như Internet vạn vật - IoT) để cân bằng cung cầu và ngăn ngừa sự cố.

Trong bối cảnh các doanh nghiệp tại châu Á - Thái Bình Dương đang lo ngại về tình hình địa chính trị và căng thẳng thuế quan thương mại, việc đầu tư vào hiện đại hóa nguồn cung năng lượng cần được xem là ưu tiên hàng đầu. Một lưới điện chung không chỉ giúp giảm chi phí sản xuất, nâng cao lợi thế cạnh tranh cho chuỗi cung ứng khu vực mà còn mở đường cho các lĩnh vực mới như công nghệ nông nghiệp và nhiên liệu sinh học tại Đông Nam Á.

Với Lưới điện chung ASEAN, các chính phủ và doanh nghiệp không chỉ đang giải quyết bài toán kinh tế trước mắt mà còn chung tay xây dựng một di sản bền vững, hứa hẹn mang lại lợi ích to lớn cho các thế hệ tương lai.

Hương Thủy/Bnews/vnanet.vn