Lưới điện tê liệt trước một hành tinh ấm

Đường dây điện ở Houston (Mỹ) bị đứt sau bão Beryl, ngày 8/7/2024. Nguồn: Bloomberg.

Hệ thống chậm tiến

Dưới cái nắng chói chang của vùng Adriatic, cuộc sống gần như dừng lại ở Thủ đô Podgorica của Montenegro vào đầu mùa hè này. Ô tô và xe buýt bị kẹt trong tình trạng tắc nghẽn khi đèn giao thông tắt, Internet bị hỏng và báo động an ninh vang lên do mất điện đột ngột.

Ông Drago Martinovic - một sĩ quan cảnh sát đã nghỉ hưu cho biết: “Sau 1 giờ không có điện, chúng tôi gần như hoảng loạn vì không thể chịu nổi. Tôi sợ tình trạng này có thể kéo dài hơn nếu điều đó xảy ra lần nữa”.

Tin xấu cho ông Martinovic và hàng trăm triệu người trên thế giới là nguy cơ mất điện ngày càng trầm trọng. Mùa hè nóng hơn đồng nghĩa với nhu cầu làm mát tăng đột biến, nhiệt độ cao khiến dây điện bị chùng xuống và có nguy cơ gây cháy rừng. Việc nâng cấp cơ sở hạ tầng lưới điện không theo kịp tốc độ, ngay cả khi những nỗ lực giảm sử dụng nhiên liệu hóa thạch khiến việc phân phối điện trở nên quan trọng hơn.

Bị kích thích bởi sự gia tăng tiêu dùng và liên kết cung cấp không ổn định, sự cố mất điện ở Montenegro vào cuối tháng 6 đã làm mất điện lưới ở các nước láng giềng, gây tổn thương các hộ gia đình, bệnh viện.

Hàng triệu hộ gia đình ở Houston (Mỹ) cũng bị mất điện sau cơn bão Beryl vào tuần trước, gia tăng sử dụng máy điều hòa vì cái nóng oi ả kéo đến sau cơn bão. Đánh vào các nền kinh tế mới nổi và phát triển, tình trạng mất điện từ Ecuador đến Ấn Độ trong những tuần gần đây là dấu hiệu báo trước về sự gián đoạn trong tương lai.

Khủng hoảng khí hậu khiến lưới điện phải hứng chịu lũ quét làm các tháp truyền tải bị hư hỏng, trong khi hạn hán làm khô các hồ chứa thủy điện, khiến nhu cầu làm mát tăng đột biến trong thời tiết nắng nóng.

Ông Michael Webber - Giáo sư năng lượng tại Đại học Texas ở Austin cho biết: “Toàn bộ hệ thống lưới điện được xây dựng và thiết kế trong điều kiện khí hậu cũ và hiện được yêu cầu hoạt động trong một kỷ nguyên biến đổi khí hậu”.

Mạng lưới không ổn định cũng tạo ra sự bất ổn cho doanh nghiệp, làm xáo trộn chính trị và đe dọa tính mạng. Theo BloombergNEF, việc mở rộng lưới điện sẽ tiêu tốn khoảng 24,1 nghìn tỷ USD để đạt được mục tiêu không phát thải ròng vào năm 2050, vượt xa mức đầu tư cần thiết vào công suất năng lượng tái tạo. Do có diện tích rộng lớn và mức sử dụng năng lượng cao, Mỹ và Trung Quốc phải đối mặt với chi phí cao nhất, nhưng không quốc gia nào thoát khỏi chi phí này.

Hầu hết tình trạng mất điện xảy ra khi một lượng lớn nguồn cung hoặc cầu xuất hiện hay mất đột ngột. Thiệt hại do bão, sự bùng nổ của thế hệ năng lượng tái tạo hoặc mức sử dụng điện tăng đột biến đều có thể gây ra tình trạng ngừng hoạt động khi mạng lưới không đủ khả năng phục hồi.

Quy hoạch kém

Một vấn đề phổ biến đằng sau các vấn đề về lưới điện là quy hoạch kém. Tại Kuwait, cư dân của một trong những quốc gia giàu nhất thế giới đã phải chịu cảnh mất điện liên tục vào tháng 6. Các nhà vận hành lưới điện chủ động đóng cửa các bộ phận của lưới điện để ngăn chặn tình trạng mất điện hoàn toàn khi các nhà máy điện phải vật lộn để đáp ứng nhu cầu tăng vọt khi nhiệt độ vượt quá 50 độ C. Vụ việc khiến lực lượng cứu hỏa nhận được vô số cuộc gọi giải cứu những người mắc kẹt trong thang máy.

Chính phủ Kuwait đã cảnh báo rằng, họ có thể tiếp tục phải lên lịch cắt điện để ngăn chặn sự cố trong hệ thống. Ông Fuad Al-Own - cựu quan chức Bộ Điện và Nước Kuwait cho biết: “Không ai hiểu tầm quan trọng của việc thực hiện các biện pháp phòng ngừa. Phải lên kế hoạch trước nhiều năm”. Tuy nhiên, trong khi Kuwait có thể khai thác nguồn thu khổng lồ từ dầu mỏ để hỗ trợ đầu tư vào lưới điện thì các quốc gia khác lại không may mắn như vậy.

Tại Ecuador, hành khách đi tàu điện ngầm đã phải rời bỏ những toa tàu bị kẹt và đi bộ đến nhà ga tiếp thêo qua các đường hầm không có đèn chiếu sáng sau đợt mất điện tồi tệ nhất trong 2 thập kỷ vào tháng 6 tại quốc gia Nam Mỹ này.

Mặc dù Ecuador có trữ lượng dầu lớn hơn Mexico nhưng nước này lại mắc nợ lớn và phụ thuộc rất nhiều vào Quỹ Tiền tệ quốc tế cũng như các tổ chức cho vay đa phương khác. Một số vấn đề của họ liên quan đến các dự án không được lên kế hoạch tốt như cơ sở Coca-Codo Sinclair trị giá 3 tỷ USD.

Biến đổi khí hậu còn ảnh hưởng đến việc phân phối điện theo nhiều cách khác. Nhiệt độ cực cao làm tăng nhu cầu làm mát, đồng thời làm giảm hiệu suất của các tấm pin mặt trời khiến nguồn cung giảm. Nhiệt độ cao có thể khiến đường dây bị chùng xuống, máy biến áp quá nóng dẫn đến hư hỏng thiết bị và làm tăng nguy cơ hỏa hoạn.

Hà Anh