'Lưỡng đầu thọ địch'

Cảnh tàn phá do xung đột tại Beit Hanoun, Dải Gaza. Ảnh: THX/TTXVN

Giai đoạn này bắt đầu triển khai từ ngày 19/1, đã trải qua rất nhiều sóng gió, nhiều lúc tưởng chừng như không thể vượt qua với việc hai bên liên tục đổ lỗi cho nhau vi phạm thỏa thuận. Tuy nhiên, cuối cùng các bên đã hoàn thành giai đoạn đầu của thỏa thuận ngừng bắn, với việc Hamas trao trả 25 con tin còn sống và thi thể của 8 con tin. Trong khi đó, Israel trả tự do cho khoảng 1.700 tù nhân Palestine.

Đây là một kết quả có thể dự đoán được vì việc trao trả một số con tin-tù nhân đáp ứng nhu cầu của cả hai bên. Đối với Hamas, việc trao trả một số con tin Israel thuộc diện nhân đạo để đổi lấy lệnh ngừng bắn tạm thời, cho phép người dân Gaza trở về miền Bắc giúp phong trào này giảm bớt sức ép chỉ trích cả trong nội bộ và ở bên ngoài. Trong khi đó, về phía Israel, việc ngừng bắn tạm thời giúp giải cứu một số con tin cũng giúp Thủ tướng Benjamine Netanyahu xoa dịu làn sóng phẫn nộ của người dân nước này đang rất lo lắng cho tính mạng người thân.

Tuy nhiên, việc triển khai các giai đoạn tiếp theo của thỏa thuận ngừng bắn là vấn đề thực sự nan giải. Theo nội dung thỏa thuận, hai bên dự kiến sẽ bắt đầu đàm phán về việc chấm dứt chiến tranh vĩnh viễn vào đầu tháng 2 này. Nhưng cho đến thời điểm hiện nay, các cuộc đàm phán như vậy vẫn chưa thực sự bắt đầu. Nguyên nhân chính vẫn là bất đồng quan điểm giữa hai bên, theo đó Israel muốn Hamas thả tất cả các con tin đang bị giam giữ nhưng nước này vẫn bảo lưu quyền tiến hành các cuộc tấn công quân sự tại Gaza cho đến khi giành được “thắng lợi tuyệt đối”, loại bỏ vai trò của Hamas tại Gaza. Trong khi đó, Hamas đưa ra điều kiện Israel phải cam kết chấm dứt xung đột vĩnh viễn để đổi lấy toàn bộ các con tin.

Cho đến thời điểm hiện nay, hai bên vẫn chưa thể hóa giải được bất đồng trên mà một trong những nguyên nhân quan trọng nhất là cả Thủ tướng Netanyahu và Hamas đều chịu nhiều sức ép từ chính nội bộ. Thủ tướng Netanyahu từ lâu đã tuyên bố mục tiêu chiến tranh của mình là “tiêu diệt” Hamas. Việc quyết định chấm dứt chiến dịch quân sự này trước khi đạt được mục tiêu sẽ khiến đối tác liên minh cực hữu của ông là Bộ trưởng Tài chính Bezalel Smotrich tức giận. Ông Smotrich cảnh báo sẽ rời bỏ chính phủ nếu xung đột dừng lại trước khi Hamas bị loại bỏ. Trong trường hợp Bộ trưởng Smotrich và đảng Tôn giáo quốc gia của ông rời khỏi chính phủ, liên minh cầm quyền của Thủ tướng Netanyahu có thể bị mất thế đa số trong quốc hội và có nguy cơ sụp đổ. Đặc biệt, trong những tuần tới, nhà lãnh đạo này cần sự ủng hộ của ông Smotrich để thông qua ngân sách quốc gia trước thời hạn 31/3. Trong khi đó, đối với Hamas, việc từ bỏ vũ khí sẽ mâu thuẫn với tôn chỉ mục đích của phong trào là tiến hành đấu tranh vũ trang chống lại Israel cho đến khi nước này rút khỏi mọi vùng lãnh thổ Palestine bị chiếm đóng.

Quang cảnh trại tị nạn ở Al-Shujaiya, Gaza, ngày 25/2/2025. Ảnh: THX/TTXVN

Tuy nhiên, điều này cũng không có nghĩa là Israel và Hamas sẽ ngay lập tức quay lại giao tranh. Bên cạnh những sức ép yêu cầu tiếp tục giao tranh, Israel và Hamas cũng gặp phải cả những áp lực đòi chấm dứt xung đột. Cùng với việc nhiều con tin Israel thiệt mạng sau thời gian dài giam giữ tại Gaza, thân nhân các con tin ngày càng thúc giục Thủ tướng Netanyahu tìm cách giải cứu các con tin còn lại. Kết quả thăm dò dư luận do Viện Dân chủ Israel tiến hành gần đây cho thấy, 70% người dân Israel ủng hộ tiến hành giai đoạn thứ hai của thỏa thuận và kết thúc xung đột. Trong khi đó, Hamas cũng phải đối mặt với sự thất vọng ngày càng tăng của người Palestine. Nhiều người tại Gaza đang quy trách nhiệm cho Hamas vì đã tiến hành vụ tấn công ngày 7/10/2023, dẫn đến chiến dịch quân sự của Israel khiến hơn 40.000 dân thường Gaza thiệt mạng, tàn phá cơ sở hạ tầng của dải đất này. Thậm chí, đã có dấu hiệu nội bộ Hamas bị chia rẽ với việc xuất hiện nhiều ý kiến cho rằng lẽ ra không nên tiến hành vụ tấn công cách đây hơn 1 năm.

Trong bối cảnh đó, nhiều khả năng Israel và Hamas sẽ áp dụng phương pháp “câu giờ”, kéo dài giai đoạn 1 của thỏa thuận, tiếp tục đàm phán thả thêm các con tin và tù nhân. Với cách tiếp cận này, mặc dù chưa đạt được thỏa thuận về việc đình chiến vĩnh viễn nhưng hai bên cũng không để cho tiến trình đàm phán đổ vỡ hoàn toàn.

Mặc dù vậy, cũng đã le lói xuất hiện những tia hy vọng về một nền hòa bình lâu dài cho Gaza với sự can dự của chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump. Ý tưởng di dời người Palestine khỏi Dải Gaza sang các nước láng giềng khiến các nước Arập phản đối mạnh mẽ vì đây là một vấn đề rất nhạy cảm đối với các quốc gia này. Nhưng sáng kiến này đã tạo ra "cú hích" mạnh mẽ, thúc đẩy sự vào cuộc của các nước Arập để giải quyết xung đột tại Gaza. Các nước này vốn luôn chần chừ, ngần ngại tham gia giải quyết xung đột và tái thiết Gaza vì cho rằng những gì diễn ra tại Gaza hiện nay là hậu quả do các chính sách của Israel đàn áp người Palestine. Do đó, họ không muốn đi làm công việc “giải quyết hậu quả” do Israel tạo ra. Tuy nhiên, kế hoạch của Tổng thống Trump đang làm thay đổi tư duy của các nước Arập, khiến họ lo ngại nếu không sớm đề ra giải pháp giải quyết xung đột Gaza, họ có nguy cơ phải tiếp nhận hàng triệu người tị nạn Palestine hoặc phải đối mặt với các biện pháp trừng phạt của Mỹ.

Tù nhân Palestine đoàn tụ với người dân sau khi được trả tự do, tại Ramallah, Bờ Tây, ngày 27/2/2025. Ảnh: THX/TTXVN

Trong bối cảnh đó, Saudi Arabia đang dẫn dắt nỗ lực của các nước Arập đề ra một kế hoạch hoạch định tương lai cho Gaza để đối trọng với ý tưởng của Tổng thống Trump. Kế hoạch này sẽ bao gồm việc thành lập Ủy ban quốc gia Palestine quản lý và tái thiết Gaza mà không phải di dời người dân tại đây. Việc tái thiết sẽ được tiến hành với các nguồn tài trợ trong và ngoài khu vực.

Trong khi đó, Mỹ cũng có dấu hiệu điều chỉnh quan điểm của mình. Trong chuyến thăm Trung Đông từ 15-18/2, Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio giải thích Tổng thống Trump chỉ nêu ra quan điểm của mình. Nếu các nước Arập không thích ý tưởng của ông Trump thì có thể đề xuất kế hoạch của họ. Bản thân nhà lãnh đạo này sau đó cũng cải chính là ông không có ý định ép buộc các nước Arập. Trong bối cảnh đó, hai bên có thể sớm đạt được sự đồng thuận trong vấn đề này. Theo đó, Mỹ sẽ không triển khai kế hoạch di dời người dân Gaza, còn các nước Arập vào cuộc mạnh mẽ, thúc đẩy các dự án quản lý, tái thiết Gaza. Mỹ có thể sẽ hỗ trợ tiến trình này bằng cách cung cấp tài chính. Đây được coi là một giải pháp phù hợp với tình hình Gaza hiện nay.

Tuy nhiên, điểm vướng mắc chính trong việc thực hiện kế hoạch này vẫn là vai trò của Hamas. Mặc dù gần đây Hamas đã có sự nhượng bộ, phát tín hiệu chấp nhận việc từ bỏ quyền lãnh đạo Gaza nhưng vẫn muốn giữ vai trò của một lực lượng chính trị-quân sự tại dải đất này, tương tự như vai trò của Hezbollah tại Liban. Tuy nhiên, quan điểm của Israel và Mỹ vẫn là không chấp nhận sự hiện diện của Hamas tại Gaza. Do đó, giải pháp của các nước Arập chỉ có thể thành công nếu họ thuyết phục được Hamas, hoặc Mỹ và Israel thay đổi chính sách của mình.

Phạm Hà (TTXVN)