Lý do ông Trump 'giơ cao đánh khẽ' với hàng Trung Quốc

Theo kế hoạch của chính quyền Tổng thống Donald Trump, các mức thuế lên đến 25% và 60% đã được áp dụng hoặc dự kiến dành cho hàng hóa nhập khẩu từ Canada và Mexico vì lý do “an ninh quốc gia” và chống ma túy. Đối với Trung Quốc, con số này dừng lại ở 10% bổ sung ban đầu - thấp hơn hẳn so với lo ngại của nhiều nhà quan sát.

Tuy nhiên, dấu hiệu “nhẹ tay” tạm thời này không có nghĩa Bắc Kinh có thể an tâm. Giới phân tích đánh giá, quan điểm nhất quán của ông Trump từ chiến dịch tranh cử 2016 là sẵn sàng leo thang mức thuế lên đến 60% đối với hàng hóa Trung Quốc để “tái cân bằng” thâm hụt thương mại. Sự chênh lệch về cán cân mậu dịch, đặc biệt khi xuất khẩu của Trung Quốc sang Mỹ tiếp tục vượt xa nhập khẩu từ Mỹ (cao hơn 360 tỉ USD trong năm 2024), vẫn là tâm điểm tranh cãi.

Tổng thống Mỹ Donald Trump tham dự cuộc họp song phương với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình trong hội nghị thượng đỉnh các nhà lãnh đạo G20 tại Osaka, Nhật Bản, ngày 29.6.2019 - Ảnh: Reuters

Bên cạnh đó, ngày 1.4 được xem là cột mốc quan trọng, khi các cơ quan của Mỹ phải nộp báo cáo cho Nhà Trắng về nguyên nhân và biện pháp khắc phục thâm hụt thương mại. Nếu kết luận của báo cáo này cho thấy cần có hành động cứng rắn hơn, Trung Quốc có thể hứng chịu thêm loạt thuế cao hơn. Hơn nữa, Washington tỏ ra không ngần ngại sử dụng thuế quan phục vụ nhiều mục tiêu khác nhau, từ điều chỉnh các vấn đề an ninh đến ngăn chặn tình trạng nhập cư bất hợp pháp hay hạn chế ma túy tổng hợp fentanyl xâm nhập biên giới.

Phản ứng của Trung Quốc

Phản ứng ban đầu của Bắc Kinh được xem là kiềm chế. Trung Quốc cho biết sẽ đưa vụ việc ra Tổ chức Thương mại thế giới (WTO), nhưng chưa công bố biện pháp trả đũa ngay lập tức, ngoại trừ lời khẳng định có đủ “kho vũ khí” để bảo vệ lợi ích quốc gia. Giới quan sát nhận định Trung Quốc vẫn đứng trước rủi ro lớn: nước này phụ thuộc không nhỏ vào xuất khẩu để kích thích tăng trưởng, nhất là trong bối cảnh thị trường nội địa chịu tác động từ khủng hoảng bất động sản và sức tiêu dùng giảm.

Về mặt chiến lược, chưa rõ liệu chính quyền Trump có muốn đạt một thỏa thuận thương mại với Bắc Kinh hay thực hiện kịch bản “tách rời” như quan điểm của một số nhân vật diều hâu nổi bật trong chính quyền. Phía diều hâu lập luận rằng Mỹ nên giảm bớt sự phụ thuộc vào chuỗi cung ứng từ Trung Quốc, qua đó cạnh tranh về dài hạn trong các lĩnh vực quan trọng như chất bán dẫn, trí tuệ nhân tạo và công nghệ tiên tiến.

Dẫu vậy, nhiều nhà kinh tế cho rằng cả Bắc Kinh và Washington đều có động cơ để tìm kiếm một thỏa thuận, tránh sa vào cuộc chiến kéo dài. Một cuộc đối đầu thuế quan ăn miếng trả miếng được dự báo có thể làm suy yếu thương mại song phương, khiến giá cả tiêu dùng tăng và giáng đòn mạnh vào kinh tế toàn cầu. Ngoài ra, ông Trump bị cho là nhạy cảm trước biến động của thị trường chứng khoán Mỹ, trong khi Trung Quốc cũng lo ngại về sự ổn định của đồng nhân dân tệ và khả năng phục hồi của nền kinh tế nội địa.

Thỏa thuận tiềm năng

Nhiều chuyên gia đồng thuận rằng hai bên còn xa mới đạt được nhất trí, vì còn tồn tại hàng loạt chướng ngại. Trung Quốc đặt kỳ vọng Mỹ nới lỏng hạn chế xuất khẩu công nghệ cao, ngược lại, Mỹ thường đưa ra thêm yêu cầu liên quan đến vấn đề an ninh quốc gia và vai trò của Bắc Kinh trong các hồ sơ địa chính trị, ví dụ quan điểm về Ukraine hay tình hình đảo Đài Loan. Kinh nghiệm trong quá khứ cũng cho thấy Trung Quốc từng không đạt được mục tiêu mua thêm nông sản Mỹ như cam kết, khiến niềm tin giữa đôi bên suy giảm.

Về phía Bắc Kinh, các quan chức đề xuất tăng cường đầu tư vào Mỹ, cùng với việc siết chặt hoạt động buôn bán và sản xuất fentanyl. Đồng thời, Trung Quốc cũng tính đến khả năng điều chỉnh tỷ giá hối đoái, khuyến khích đồng nhân dân tệ mạnh lên nhằm ổn định quan hệ song phương và ngăn chặn làn sóng thuế quan. Tuy nhiên, nỗi ám ảnh về kịch bản “thất bại” như Nhật Bản từng gặp phải trong những năm 1980 khiến Trung Quốc cảnh giác khi đánh giá lại tỷ giá đồng nội tệ.

Những tính toán lợi ích, cùng loạt yếu tố chính trị bên lề, khiến nhiều nhà kinh tế vẫn dự báo thuế quan Mỹ áp lên Trung Quốc có xu hướng tăng, có thể dao động từ 30 - 60% thay vì dừng ở mức 10%. Trong kịch bản tồi tệ, nếu mức 60% được áp cho phạm vi hàng hóa lớn, xuất khẩu Trung Quốc sẽ chịu sức ép đáng kể, kéo theo niềm tin tiêu dùng và đầu tư kinh doanh giảm. Một số dự báo như của nhà kinh tế trưởng Tao Wang (UBS) thậm chí cho rằng tăng trưởng Trung Quốc có thể chậm còn 4% trong năm 2025, so với mức 5% năm 2024, khi thuế quan leo thang.

Mặc dù vậy, mọi kịch bản đều chưa ngã ngũ. Bắc Kinh được cho là đã chuẩn bị các biện pháp kích thích kinh tế, đồng thời cân nhắc các gói ưu đãi để thu hút nhà đầu tư nội địa và quốc tế. Chính quyền Trump cũng có thể điều chỉnh chính sách để tránh xáo trộn lớn trên thị trường trước mắt. Giới quan sát kỳ vọng, ít nhất hai bên sẽ nỗ lực thương thảo, bởi một cuộc chiến thương mại toàn diện không chỉ gây tổn hại cho Mỹ và Trung Quốc, mà còn tác động xấu đến kinh tế thế giới, đặc biệt khi nhiều quốc gia khác lo bị vạ lây nếu làn sóng thuế quan trả đũa tiếp tục leo thang.

Trung Quốc tạm thời được hưởng mức thuế quan “nhẹ tay” hơn so với một số đối tác thương mại khác của Mỹ, nhưng chưa thể coi đây là tín hiệu lạc quan cho quan hệ hai nước. Tổng thống Trump từng cam kết áp mức thuế cao với hàng hóa Trung Quốc để “tái cân bằng” mối quan hệ thương mại, và Bắc Kinh vẫn lo ngại những đợt tăng mới có thể xảy ra khi Mỹ hoàn thiện báo cáo về thâm hụt thương mại.

Về phía Mỹ, chính sách thuế quan không còn giới hạn trong mối quan hệ mua bán đơn thuần, mà còn liên hệ mật thiết với các vấn đề an ninh, chống ma túy và vị thế địa chính trị. Đó là lý do tại sao giới lãnh đạo Trung Quốc, dù kiềm chế, cũng không giấu ý định sẵn sàng trả đũa nếu mức thuế tiếp tục gia tăng, nhằm tránh bị dồn vào thế bất lợi.

Một thỏa thuận đòi hỏi hai bên xử lý đồng thời nhiều bài toán khó: từ mua bán hàng hóa, chuyển giao công nghệ, kiểm soát tiền tệ, cho đến cân bằng lợi ích chính trị. Trong khi thị trường chờ đợi “thiện chí” thương lượng giữa ông Trump và Chủ tịch Tập Cận Bình, kịch bản “tách rời” kinh tế vẫn là chủ đề được bàn tán, nhất là khi các rào cản về niềm tin và mục tiêu chiến lược chưa có dấu hiệu gỡ bỏ hoàn toàn.

Hoàng Vũ