Lý do Pháp đừng quá ngạc nhiên khi Úc hủy hợp đồng tàu ngầm 60 tỉ USD, hợp tác với Mỹ - Anh

Pháp đã triệu tập các đại sứ của mình từ Úc và Mỹ, nói rằng họ mù mờ bởi quyết định của Úc về việc chế tạo tàu ngầm chạy bằng năng lượng hạt nhân cùng Mỹ và Anh thay vì gắn bó với hợp đồng đóng tàu ngầm diesel của Pháp.

Song vào đầu tháng 9.2018, ban giám sát độc lập do cựu Bộ trưởng Hải quân Mỹ - Donald Winter dẫn đầu đã khuyên Úc nên xem xét các lựa chọn thay thế cho tàu ngầm Pháp và đặt câu hỏi liệu dự án có vì lợi ích quốc gia hay không, theo một báo cáo công khai năm 2020 từ Tổng Kiểm toán Úc.

Các cuộc điều trần và báo cáo của Quốc hội Úc về dự án, lần đầu tiên được định giá 40 tỉ USD và gần đây là 60 tỉ USD, ngay cả trước khi việc xây dựng bắt đầu, cũng cho thấy những vấn đề đang nổi lên. Vào tháng 6.2021, Bộ trưởng Quốc phòng Úc nói với Quốc hội rằng "kế hoạch dự phòng" cho chương trình đang được tiến hành.

Rex Patrick, Thượng nghị sĩ độc lập của bang Nam Úc, nói: “Họ sẽ phải nhắm mắt lại để không nhận ra mối nguy hiểm mà họ đang đối mặt”, nhắc đến Pháp.

Các bộ trưởng chính phủ cho biết trong tuần này rằng Úc đã "nói chuyện trước" với Pháp về các vấn đề.

Một nhà lập pháp Pháp cũng đưa ra câu hỏi tại Quốc hội nước này vào tháng 6 về những lo ngại của Úc với sự chậm trễ và liệu Úc có thể đang xem xét các lựa chọn thay thế tàu ngầm hay không, hồ sơ chính phủ Pháp cho thấy.

Thủ tướng Úc - Scott Morrison nói với các phóng viên khi đến New York (Mỹ) hôm 20.9: “Chúng tôi đã chọn không đi qua một cánh cổng trong hợp đồng. Hợp đồng đã được thiết lập theo cách đó và chúng tôi đã chọn không thông qua nó vì tin rằng làm như vậy cuối cùng sẽ không có lợi cho Úc".

Một quan chức của Đại sứ quán Pháp tại Úc nói một thỏa thuận liên chính phủ nên cho phép các cuộc thảo luận bí mật giữa các bộ trưởng về những thay đổi với hoàn cảnh chính trị hoặc chiến lược. "Không có cảnh báo nào, không có đề xuất thảo luận nào được đưa ra", quan chức giấu tên cho biết, vì tính nhạy cảm của vấn đề.

Chiếc phà chạy ngang qua HMAS Waller, tàu ngầm lớp Collins của Hải quân Hoàng gia Úc, khi nó rời Cảng Sydney vào ngày 4.5 2020 - Ảnh: Reuters

Thỏa thuận này được công bố lần đầu tiên vào năm 2016. Việc xem xét trước khi thiết kế đã bị trì hoãn vào năm 2018 vì "công việc do Naval Group cung cấp cho Quốc phòng Úc không đáp ứng các yêu cầu", kiểm toán cho biết, với lý do thiếu chi tiết thiết kế, yêu cầu hoạt động và 63 nghiên cứu không hoàn thành.

Naval Group là nhà thầu quốc phòng lớn và toàn cầu của Pháp, một tập đoàn công nghiệp chuyên về quốc phòng dựa trên hải quân.

Hợp đồng giữa Úc và Naval Group, do chính phủ Pháp sở hữu phần lớn, đã được ký 16 tháng vào cuối tháng 2.2019. Nó bao gồm các đường tắt theo hợp đồng mà Úc có thể trả tiền để thoát khỏi dự án và thiết lập các "cổng kiểm soát" theo đó Naval Group phải đáp ứng các tiêu chí trước khi tiến hành giai đoạn tiếp theo.

Tổng kiểm toán Úc cho biết Bộ Quốc phòng coi đây là những "điểm mấu chốt" để đánh giá rủi ro của dự án.

Vào tháng 9.2019, với 446 triệu AUD (325 triệu USD) đã được chi cho Pháp, Bộ Quốc phòng Úc nói với kiểm toán viên rằng họ đã kiểm tra việc kéo dài tuổi thọ của hạm đội tàu ngầm lớp Collins của Úc "và thời gian này sẽ cho phép phát triển một chiến lược mua lại mới" .

Báo cáo của Tổng Kiểm toán Úc năm 2020 về việc kiểm tra thương vụ tàu ngầm (lớn nhất từ trước đến nay của Bộ Quốc phòng) cho thấy Bộ đã "thẳng thắn và kịp thời" trong việc trao đổi các mối quan ngại với Naval Group.

Naval Group nói với Reuters rằng đã biết về cuộc thảo luận công khai, nhưng các tuyên bố chính thức là ủng hộ chương trình tàu ngầm. Naval Group nói Thủ tướng Morrison "rất rõ ràng rằng quyết định này không phải là kết quả của những khó khăn với Chương trình Tàu ngầm Tương lai hoặc Naval Group".

Vào tháng 8.2021, các Bộ trưởng quốc phòng Úc và Pháp cùng Ngoại trưởng Pháp đã "nhấn mạnh tầm quan trọng" của chương trình tàu ngầm, theo một tuyên bố chung của cả hai nước.

Theo báo cáo của Tổng Kiểm toán Úc, mốc quan trọng gần đây nhất trong hợp đồng của Pháp - đánh giá thiết kế sơ bộ - là vào tháng 1.2021.

Một nguồn tin trong ngành có kiến thức trực tiếp về vấn đề này nói với Reuters rằng Naval Group Úc đã cung cấp tài liệu cho Bộ Quốc phòng vào "cuối tháng 1 hoặc tháng 2", nhưng Úc không cho là đáp ứng yêu cầu.

Văn phòng của Thủ tướng Morrison đã thành lập một hội đồng vào tháng 1.2021 để tư vấn cho một nhóm bên trong nội các của ông về cách tiến hành chương trình, thông báo hợp đồng và hồ sơ Quốc hội cho thấy.

Hồi tháng 6.2021, các thượng nghị sĩ, bao gồm cả Rex Patrick, đã hỏi Chủ tịch hội đồng William Hilarides, cựu Phó đô đốc Hải quân Mỹ, nếu khuyên chính phủ hủy hợp đồng với Pháp.

William Hilarides, người đã giám sát việc đóng tàu và tàu ngầm cho Hải quân Mỹ, nói lời khuyên của ban hội thẩm là bí mật.

Theo thông báo của hợp đồng, Murray Easton, cựu lãnh đạo BAE Systems Submarines (công ty con thuộc sở hữu hoàn toàn của BAE Systems có trụ sở tại Anh, chịu trách nhiệm phát triển và sản xuất tàu ngầm), người đã xoay quanh chương trình tàu ngầm hạt nhân bị trì hoãn của Anh, đã tham gia hội đồng vào tháng 2.2021.

Quốc hội Úc cho biết đã gặp nhau qua hội nghị truyền hình 10 lần vào tháng 6.2021, bao gồm cả các cuộc họp giao ban bí mật với các thành viên Mỹ tại Đại sứ quán Úc ở Washington.

Murray Easton và William Hilarides đã không trả lời khi được đề nghị bình luận.

Sơn Vân