'Mã: Đường về hư vô' - Nơi vũ đạo trở thành hồi ức sống động

“Mã: Đường về hư vô” là một hành trình nghệ thuật mở, nơi khán giả và nghệ sĩ cùng song hành, cùng cảm, cùng khám phá.

Trong hành trình tìm kiếm mạch nguồn văn hóa truyền thống để phản chiếu vào không gian của vở diễn, biên đạo múa Nguyễn Duy Thành đã lựa chọn múa Xuân Phả-một loại hình nghệ thuật dân gian đặc sắc của vùng đất Thanh Hóa-làm một trong những chất liệu cốt lõi để tái hiện, suy tưởng và sáng tạo. Dự án kết hợp múa, âm nhạc, hình ảnh động và nghệ thuật thị giác, mở ra những đối thoại đa chiều giữa lịch sử-cá nhân-cộng đồng-tương lai.

Hồi ức về một điệu múa cổ nghìn năm tuổi

Theo các nhà nghiên cứu văn hóa dân gian, múa Xuân Phả ra đời vào khoảng thế kỷ X, gắn liền với chiến công thống nhất giang sơn của vua Đinh Tiên Hoàng. Tương truyền, sau thắng lợi dẹp loạn 12 sứ quân, nhà vua mở hội khao quân và đón tiếp sứ thần năm phương. Để mừng đại thắng và thể hiện tình giao hảo với các nước láng giềng, dân làng Xuân Phả đã sáng tạo nên những điệu múa độc đáo, mỗi điệu đại diện cho một vùng văn hóa khác nhau như Hoa Lang, Ải Lao, Tào Hích, Tun Dí, Ngô Quốc. Những điệu múa này không chỉ mang đặc trưng phục trang, động tác, âm nhạc riêng biệt mà còn là minh chứng sống động cho sự giao thoa văn hóa khu vực Đông Nam Á thời cổ đại.

Trải qua nhiều thế kỷ thăng trầm, múa Xuân Phả từng đứng trước nguy cơ thất truyền nhưng đã được phục dựng từ những năm 90 của thế kỷ 20. Năm 2016, múa Xuân Phả được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Hành trình giao cảm văn hóa và sự hồi sinh tinh thần

Bằng cách tiếp nhận chất liệu từ nhiều khác nhau, “Mã: Đường về hư vô” không chỉ tái hiện một chất liệu văn hóa cổ mà còn chuyển hóa thành ngôn ngữ của cảm xúc nội tâm, của sự tưởng tượng và phản tỉnh. Trong đó, múa Xuân Phả không còn đơn thuần là một yếu tố trang trí dân gian, mà trở thành chất liệu tinh thần để khai mở những đối thoại mới giữa truyền thống và hiện đại.

Ở đó, các chuyển động được giải cấu trúc và tái định hình trong ngôn ngữ múa đương đại-nơi cơ thể trở thành công cụ kể chuyện, còn âm nhạc và hình ảnh tạo nên một không gian siêu thực, đưa khán giả vào hành trình ký ức-nơi tổ tiên, văn hóa và căn tính gặp nhau trong một miền tâm tưởng phi tuyến tính. Những yếu tố như trang phục cổ phục, nhạc cụ dân tộc, ngôn ngữ hình thể dân gian đều được tích hợp một cách khéo léo nhằm khơi gợi cảm thức vừa thân thuộc vừa xa lạ, vừa hoài niệm vừa chất vấn.

Nghệ sĩ Nguyễn Quốc Hoàng Anh, Giám đốc nghệ thuật, nhà sản xuất dự án, cho biết: “Tôi bị hấp dẫn bởi tính "đối thoại" giữa các yếu tố tưởng như trái ngược-techno và nghi lễ truyền thống, đô thị và tâm linh, trance và hầu đồng. Càng tiếp thu thêm các yếu tố ngoại sinh thì văn hóa Việt càng óng chuốt và nổi thêm vân sắc. Những yếu tố đối nghịch nhau tồn tại cạnh nhau mà không hề bị pha trộn, ngược lại còn tăng thêm độ chói gắt của chúng".

Âm nhạc điện tử với tiết tấu "thôi miên" của techno, khi kết hợp cùng những động tác mang tính biểu tượng của Xuân Phả, tạo nên một không gian giao thoa giữa hiện đại và bản sắc địa phương. Đó là sự đối thoại giữa trance và nghi lễ, giữa đô thị hóa và linh tính dân gian. Sự giao thoa ấy tạo ra một cảnh giới nơi "trạng thái nhập định" vừa linh thiêng, vừa hiện đại.

Sự xuất hiện của múa Xuân Phả trong dự án không chỉ là một minh chứng cho giá trị của văn hóa dân gian trong sáng tạo nghệ thuật đương đại, mà còn là lời khẳng định: mỗi chuyển động của lịch sử đều đang được viết lại bằng cơ thể, bằng nghệ thuật và bằng khát vọng kết nối quá khứ với hiện tại.

“Thông qua múa Xuân Phả, chúng tôi đặt ra câu hỏi về mối liên hệ giữa con người đương đại với di sản, về việc làm thế nào để ký ức văn hóa không chỉ được lưu giữ trong bảo tàng mà còn sống động trong cơ thể, trong nhịp thở, và trong cách chúng ta đối diện với bản thân và cộng đồng”, biên đạo múa Nguyễn Duy Thành chia sẻ.

“Mã: đường về hư vô”, nơi vũ đạo, âm nhạc truyền thống và đương đại giao thoa, hòa quyện

Điểm độc đáo của “Mã: đường về hư vô” là vũ đạo tuồng, múa xuân phả và nhạc điện tử techno nhằm hướng tới việc hỗ trợ, kết nối thế hệ nghệ sĩ trẻ với hệ sinh thái thiết chế nhà nước, doanh nghiệp và công chúng, thúc đẩy những sáng tạo phát triển chất liệu bản địa, mở rộng đối thoại quốc tế. Thông qua ngôn ngữ múa, âm nhạc và hình ảnh, tác phẩm đặt ra những suy tư về mối liên hệ giữa quá khứ, hiện tại và tương lai, cũng như mối quan hệ giữa cá nhân, gia đình và tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên trong bối cảnh đời sống đương đại.

“Vũ đạo tuồng hay múa tuồng là một yếu tố quan trọng của sân khấu tuồng, đặc trưng bởi các động tác cách điệu, mang tính biểu tượng và có tính biểu cảm cao. Mỗi động tác, cử chỉ trong múa tuồng đều mang một ý nghĩa riêng, thường bắt nguồn từ các biểu tượng lịch sử, thần thoại hoặc văn hóa. Những cử chỉ này được sử dụng để truyền tải cảm xúc, hành động và các yếu tố tường thuật mà không cần lời nói”, nghệ sĩ Nguyễn Quốc Hoàng Anh nhấn mạnh.

Vở diễn cũng nhấn mạnh vào chia sẻ tri thức, giáo dục và tạo cơ hội cho các nghệ sĩ trẻ, đồng thời hướng đến việc mở rộng phạm vi tiếp cận đến nhiều thành phố khác và đóng góp cho sự phát triển của ngành công nghiệp văn hóa tại Việt Nam.

Xuyên suốt tác phẩm, các chi tiết chất liệu cổ truyền đan xen với các yếu tố xã hội mang tính đại chúng sẽ đóng vai trò như một khung hình, ẩn dụ ý nhị về lề thói và xung đột, bóc tách những cảnh tượng, lễ nghi, thói quen và quy tắc không chỉ về lịch sử và di sản, mà còn về chính cơ cấu tồn tại của mỗi người, qua đó làm nổi bật cũng như tôn vinh tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên của người Việt xưa.

Nghệ sĩ Nguyễn Quốc Hoàng Anh, Giám đốc nghệ thuật, nhà sản xuất dự án.

Theo nghệ sĩ Nguyễn Quốc Hoàng Anh, Giám đốc nghệ thuật, nhà sản xuất dự án, khác với sân khấu truyền thống vốn tuân theo một cấu trúc kể chuyện tuyến tính, sân khấu đa ngành phá vỡ giới hạn cũ để mở ra một không gian sáng tạo linh hoạt và đa chiều. Những yếu tố nghe-nhìn-chuyển động-công nghệ được đan cài có chủ đích, không chỉ làm tăng tính hấp dẫn và chiều sâu biểu cảm cho tác phẩm, mà còn tạo ra những trải nghiệm đắm chìm và độc đáo cho khán giả. Ở đó, người xem không đơn thuần là người tiếp nhận mà trở thành một phần của vở diễn cùng cảm nhận, suy tư và khám phá những chiều kích mới của trí tưởng tượng.

Quan trọng hơn, phương pháp sáng tạo này đòi hỏi và nuôi dưỡng sự hợp tác liên ngành, nơi các nghệ sĩ không đứng riêng lẻ trong vùng chuyên môn của mình, mà cùng nhau trao đổi, học hỏi và phát triển tư duy vượt giới hạn. Chính quá trình đó giúp họ mở rộng khả năng biểu đạt, thử nghiệm với cấu trúc và hình thức mới, từ đó thúc đẩy sự đổi mới và thể hiện bản sắc cá nhân một cách tự do hơn.

Thông qua những trải nghiệm này, nghệ sĩ không chỉ nâng cao kiến thức vượt ngoài lĩnh vực chuyên môn của mình, mà còn giải phóng tư duy sáng tạo, tăng cường sự tự tin và xây dựng hồ sơ quốc tế. Đồng thời, họ còn có cơ hội thiết lập những kết nối chuyên sâu với các nghệ sĩ thuộc ngành nghề khác, từ đó mở rộng khả năng hợp tác và phát triển lâu dài.

Các nghệ sĩ trong dự án.

Vở diễn "Mã: Đường về hư vô" nhận được sự quan tâm của đông đảo khán giả.

“Chúng tôi tin rằng văn hóa nghệ thuật là một quá trình liên tục tích lũy kinh nghiệm từ quá khứ qua nhiều thế hệ, và chúng ta đều lấy cảm hứng từ những người đi trước. Các dữ liệu liên quan đến quá trình thực hành của các nghệ sĩ, bao gồm tài liệu nghiên cứu, phim tài liệu theo chủ đề, ghi chú về thực địa từ các nghệ sĩ ...cũng sẽ được chuyển giao đến cộng đồng các nghệ sĩ trẻ tham gia vào các chương trình của dự án”, nghệ sĩ Nguyễn Quốc Hoàng Anh khẳng định.

Với mục tiêu bảo tồn, thích ứng và truyền tải di sản văn hóa trong một hình thức mới mẻ nhưng vẫn giữ được tinh thần cốt lõi của nghệ thuật truyền thống, dự án “Mã: Đường về hư vô” sẽ tiếp tục hành trình giới thiệu tới công chúng tại thành phố Hải Phòng và Thành phố Hồ Chí Minh trong năm 2025 cũng như kỳ vọng trở thành hạt nhân lan tỏa cho các thực hành nghệ thuật sáng tạo từ chất liệu di sản, đặc biệt là tiềm năng của sân khấu nghệ thuật truyền thống, thúc đẩy sự phát triển bền vững của nghệ thuật truyền thống với cách tiếp cận đương đại.

HẰNG NGUYỄN