Mạch nguồn chưa bao giờ cạn

Từ đỉnh non thiêng Yên Tử đến bóng thông Côn Sơn, lễ hội linh thiêng Kiếp Bạc hay tiếng chuông Vĩnh Nghiêm vang vọng bên dòng Lục Nam,... một mạch nguồn văn hóa đã âm thầm chảy suốt hơn 700 năm, thấm sâu và dung dưỡng cốt cách dân tộc Việt. Đó không chỉ là mạch nguồn của Phật giáo Trúc Lâm, dòng thiền do Phật hoàng Trần Nhân Tông sáng lập, mà còn là biểu tượng của hòa bình, đạo lý và sức mạnh đại đoàn kết.

Lễ đón nhận bằng ghi danh Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc là Di sản văn hóa thế giới sẽ diễn ra vào ngày 20/12 tới đây tại Quảng Ninh.

Giáo sư Nikolay Nenov (Bulgaria), Chủ tịch Kỳ họp lần thứ 47 của Ủy ban Di sản Thế giới (UNESCO) đã nhấn mạnh: Quần thể Di tích và Danh thắng Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc không chỉ quan trọng với Việt Nam mà còn với cả toàn nhân loại.

Hơn 700 năm trước, một vị vua rời khỏi ngai vàng, khoác áo nâu sồng ngược núi Yên Tử đi tìm sự tĩnh tại và trí tuệ. Đó là Phật hoàng Trần Nhân Tông, người mở ra Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử, dòng thiền thuần Việt với tinh thần nhập thế, vị tha, phụng sự. Từ đỉnh Yên Tử mây ngàn, qua Vĩnh Nghiêm trầm mặc bên dòng Lục Nam, tới Côn Sơn, Kiếp Bạc linh thiêng… hành trình ấy không chỉ là sự kết của các di sản mà còn là dòng chảy của tinh thần đại đoàn kết, lòng yêu nước và đạo lý làm người.

Trong tiếng chuông chùa ngân vang trong sương sớm, tiếng bước chân hành hương chậm rãi dưới những tán rừng xích tùng trăm tuổi; từng bậc đá Yên Tử như ghi lại dấu chân Phật hoàng Trần Nhân Tông trong hành trình hoằng dương Phật pháp, kết nối Đạo với Đời.

Triết lý của Phật hoàng Trần Nhân Tông không chỉ được lưu dấu trên mỗi bức tượng, phiến đá mà còn được viết nên từ cuộc sống.

Ông Vũ Dũng, một họa sĩ từ Hà Nội vô cùng xúc động khi hành hương về Yên Tử: “Tôi lần đầu tiên lên đây, năm nay tôi 82 tuổi rồi. Tôi thấy khu vực này thật là kỳ vĩ, hoành tráng. Đây là nơi có thể mang lại sự bình an trong tâm tưởng cho rất nhiều người Việt”.

Triết lý của Phật hoàng Trần Nhân Tông không chỉ được lưu dấu trên mỗi bức tượng, phiến đá mà còn được viết nên từ cuộc sống. Tư tưởng "Cư trần lạc đạo" của Ngài đã xác lập một triết lý sống giữa đời mà không rời đạo, lấy trí tuệ và từ bi làm nền tảng kiến tạo quốc gia thái bình. Đó là giá trị cốt lõi, là cội rễ văn hóa đã nuôi dưỡng khát vọng dựng xây đất nước trường tồn. Thượng tọa Thích Đạo Hiển, Phó Trưởng ban Trị sự, Chánh Thư ký Ban Trị sự GHPG tỉnh Quảng Ninh cho rằng: Tinh thần của Phật giáo nhập thế hay là Cư trần lạc đạo đó được Phật hoàng Trần Nhân Tông khai triển, tóm gọn trong một bài phú rất dài gọi là “Cư trần lạc phú”. Bài đó đã nói hết sự tinh túy của tinh thần của Phật giáo Trúc lâm, đó là 4 câu: Cư trần lạc đạo thả tùy duyên/ Cơ tắc xan hề, khốn tắc miên/ Gia trung hữu bảo hưu tầm mịch/ Đối cảnh vô tâm mạc vấn Thiền. (Có nghĩa: Ở đời vui đạo hãy tùy duyên/Đói đến thì ăn, mệt ngủ liền/ Trong nhà có báu thôi tìm kiếm/ Đối cảnh vô tâm chớ hỏi thiền). Như vậy, đây là nền Phật giáo rất tích cực, hướng đến cho toàn dân, mọi người theo Phật với tinh thần rất sống động, rất trí tuệ”.

Tư tưởng "Cư trần lạc đạo" của Ngài đã xác lập một triết lý sống giữa đời mà không rời đạo, lấy trí tuệ và từ bi làm nền tảng kiến tạo quốc gia thái bình.

Từ núi thiêng Yên Tử, tinh thần đạo gắn với đời, đời hòa quyện đạo dần lan tỏa xuống đồng bằng, nơi chùa Vĩnh Nghiêm đang lưu giữ hơn 3.000 mộc bản kinh Phật được ví như “mã nguồn gốc” của thiền Trúc Lâm. Hơn 3.000 mộc bản kinh Phật ấy đã được UNESCO công nhận là Di sản tư liệu khu vực châu Á - Thái Bình Dương (năm 2012). Những bản khắc này không chỉ có kỹ thuật chạm khắc tinh xảo mà còn chứa đựng triết lý Phật pháp, kho tàng của y học, đạo đức, văn hóa và cả quan niệm về hạnh phúc của người xưa. Từ mỗi ván gỗ khắc tay ấy, các thế hệ muôn đời sau có thể thấy được trí tuệ, sự tĩnh tại và lòng vị tha của cha ông.

Thượng tọa Thích Thanh Vịnh, Phó trụ trì chùa Vĩnh Nghiêm cho biết: “May mắn cho chùa Vĩnh Nghiêm là ngày hôm nay vẫn giữ được trên 3.000 cái ván mộc bản đã được UNESCO vinh danh từ năm 2012. Chúng tôi cũng hướng tới phương pháp bảo tồn mộc bản bằng phương pháp phiên dịch. Ban Trị sự phân ra từng bộ một, bộ nào có giá trị thiết thực với xã hội hiện đại ngày nay thì sẽ đưa vào để dịch. Vì vậy từ năm 2015 chùa đã dịch được 3 bộ và có giá trị sử dụng cao”.

Từ núi thiêng Yên Tử, tinh thần đạo gắn với đời, đời hòa quyện đạo dần lan tỏa xuống đồng bằng, nơi chùa Vĩnh Nghiêm đang lưu giữ hơn 3.000 mộc bản kinh Phật được ví như “mã nguồn gốc” của thiền học Trúc Lâm.

Và mạch nguồn ấy lại hòa cùng hào khí Đông A tại Côn Sơn, Kiếp Bạc, nơi gắn liền tên tuổi, cuộc đời và sự nghiệp những danh nhân lừng lẫy như Trần Hưng Đạo, Nguyễn Trãi, Huyền Quang... Có thể thấy, mạch nguồn văn hóa, tinh thần của dân tộc không bao giờ cạn nếu các thế hệ mai sau còn biết gìn giữ, tiếp nối và lan tỏa.

Thứ trưởng Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch Hoàng Đạo Cương khẳng định việc quần thể di tích Yên Tử, Vĩnh Nghiêm, Côn Sơn, Kiếp Bạc được công nhận là di sản thế giới là minh chứng rõ nét trong việc bảo tồn, phát huy các giá trị di sản: Quần thể di tích Yên Tử, Vĩnh Nghiêm, Côn Sơn, Kiếp Bạc được công nhận là di sản văn hóa thế giới. Đây là niềm tự hào của người dân tỉnh Quảng Ninh, tỉnh Bắc Giang (giờ là Bắc Ninh), TP Hải Phòng và cả nhân dân cả nước. Điều này cũng chứng tỏ thành công trong thời gian qua của chúng ta chú trọng công tác bảo tồn và gìn giữ các di tích, để thành công việc được công nhận là Di sản Văn hóa thế giới đối với cả quần thể di tích danh thắng Yên Tử, Vĩnh Nghiêm, Côn Sơn, Kiếp Bạc. Đây là thành công khích lệ ban đầu, đồng thời cũng đẩy chúng ta tiếp tục nỗ lực nhiều hơn nữa trong công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản của Việt Nam.

Các di tích thể hiện nền tảng gốc rễ hình thành nên Vương triều Trần, sự kết hợp giao thoa giữa tinh thần hộ quốc an dân với tư tưởng Phật giáo Trúc Lâm. Hàng năm mỗi dịp xuân thu, Lễ hội Đền Kiếp Bạc thu hút hàng vạn người, thể hiện sự tưởng nhớ, tri ân tới vị Anh hùng dân tộc Trần Hưng Đạo

Có thể thấy, những lễ hội, những phong tục truyền thống được người dân gìn giữ, trao truyền không chỉ để nhớ về quá khứ, mà để nối dài ký ức dân tộc. Bởi, Di sản chỉ có thể sống và tỏa sáng bằng chính niềm tin và trách nhiệm của những người đang tiếp nối, gìn giữ. Từ Yên Tử - nơi khởi nguồn tư tưởng, đến Vĩnh Nghiêm - nơi lưu giữ trí tuệ, rồi Côn Sơn, Kiếp Bạc - nơi hội tụ hào khí, chuỗi di sản này hòa chung mạch chảy không bao giờ cạn, đó là mạch nguồn dân tộc hun đúc cốt cách và rèn giũa đạo lý làm người.

Di sản chỉ có thể sống và tỏa sáng bằng chính niềm tin và trách nhiệm của những người đang tiếp nối, gìn giữ.

Quần thể di tích Yên Tử, Vĩnh Nghiêm, Côn Sơn, Kiếp Bạc trở thành Di sản văn hóa thế giới không chỉ là niềm tự hào mà còn là lời nhắc nhở mỗi chúng ta hãy sống xứng đáng với những giá trị đã tồn tại hàng trăm năm.

Quần thể di tích Yên Tử, Vĩnh Nghiêm, Côn Sơn, Kiếp Bạc trở thành Di sản văn hóa thế giới không chỉ là niềm tự hào mà còn là lời nhắc nhở mỗi chúng ta hãy sống xứng đáng với những giá trị đã tồn tại hàng trăm năm, và hãy hành động để mạch nguồn ấy không bao giờ ngưng chảy mãi về sau.

Bùi Tiến Cường/VOV-Đông Bắc