Mạch nguồn di sản giữa đại ngàn

Vượt qua những cung đường đèo uốn lượn, chúng tôi tìm đến thôn Đồng Cần, xã Minh Long. Tại ngôi nhà nằm lưng chừng dốc của nghệ nhân Đinh Văn Trui, tiếng chiêng ba đang ngân lên, trầm bổng và tha thiết.

Cuộc sống của đồng bào Hrê luôn gắn liền với thanh âm của chiêng ba.

Nghệ nhân Đinh Văn Trui (56 tuổi) chia sẻ, cồng chiêng là nhạc cụ truyền thống của đồng bào Hrê và các dân tộc Tây Nguyên từ bao đời. Thanh âm của chiêng gắn liền với cuộc đời mỗi con người, từ khi sinh ra đến lúc mất đi. Chiêng không chỉ là di sản mà còn là sợi dây kết nối dân làng trong các ngày lễ lớn như mừng lúa mới, cúng nhà mới,...

"Tiếng chiêng đã ăn sâu vào tiềm thức người Hrê. Tôi tích cực tham gia đội văn nghệ, đi biểu diễn nhiều nơi để quảng bá văn hóa dân tộc, rồi trở về làng, tìm cách gìn giữ và lưu truyền cho con cháu", ông Trui tâm sự.

Theo nghệ nhân Đinh Văn Ngược (58 tuổi), chiêng ba của đồng bào Hrê gồm 3 chiếc (chiêng mẹ, chiêng cha, chiêng con). Khi diễn tấu lại có bốn giai điệu chính, mô phỏng từ tiếng chim, tiếng ếch, tiếng thác đổ đến những lời ca đối đáp giao duyên. Đặc biệt, khi tấu chiêng, người Hrê không dùng dùi mà đánh bằng tay, tạo nên âm thanh rất riêng.

Nghệ Nhân Đinh Văn Trui và Đinh Văn Ngược tâm huyết với việc giữ gìn và truyền dạy nghệ thuật đánh chiêng.

Trước dòng chảy của cuộc sống hiện đại, tiếng chiêng ba đứng trước nguy cơ bị lãng quên. Lo lắng cho di sản của cha ông, hai nghệ nhân Đinh Văn Ngược và Đinh Văn Trui đã không quản ngày đêm, miệt mài truyền dạy kỹ thuật và những bài chiêng cổ cho thế hệ trẻ.

Việc dạy chiêng không theo khuôn mẫu, cứng nhắc mà linh hoạt theo từng năng khiếu của học trò. Người truyền dạy phải tận tình hướng dẫn từng động tác nhỏ, từ cách cảm nhận nhịp điệu đến kỹ thuật búng tay, giữ chiêng. "Trước hết, phải kể về cội nguồn, ý nghĩa của từng bài chiêng để khơi gợi niềm đam mê. Với sự kiên trì của học trò và nhiệt huyết của người thầy, khoảng bốn tháng có thể tấu được những bài cơ bản, nhưng phải mất hai đến ba năm để thành thạo", ông Ngược cho biết.

Chiêng ba là nhạc cụ truyền thống của người Hrê.

Sau hơn 5 năm theo học, anh Đinh Văn Sinh ở xã Minh Long không chỉ nắm vững kỹ thuật mà còn ý thức sâu sắc trách nhiệm của thế hệ trẻ trong việc gìn giữ văn hóa dân tộc. Anh Sinh chia sẻ, nghe hai nghệ nhân phân tích, tôi đã quyết tâm học để sau này truyền dạy lại cho con cháu của mình.

Ngoài việc bảo tồn chiêng ba, đồng bào Hrê còn gìn giữ nhiều nét văn hóa độc đáo khác như đàn Krâu, đàn môi, sáo, các lễ hội đầu năm và nghề đan lát truyền thống. Những giá trị này đang được tiếp sức mạnh mẽ nhờ Nghị quyết 05-NQ/TU ngày 2/11/2021 của Tỉnh ủy Quảng Ngãi về đẩy mạnh phát triển du lịch, từng bước trở thành kinh tế mũi nhọn và Dự án 6 trong Chương trình Mục tiêu Quốc gia phát triển kinh tế, xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021 - 2025.

Xã Minh Long đang thực hiện các giải pháp để khôi phục, giữ gìn và phát huy nghệ thuật đánh chiêng.

Phó Chủ tịch UBND xã Minh Long Trần Thị Mỹ Lan cho biết, địa phương đặc biệt quan tâm khôi phục, giữ gìn và phát huy di sản văn hóa vật thể, phi vật thể gắn với phát triển du lịch bền vững. Hằng năm, xã tổ chức phục dựng các lễ hội truyền thống. Qua đó, khơi dậy phong trào đánh chiêng ba và nhiều làn điệu dân ca khác, thắt chặt tình làng nghĩa xóm.

“Các nghệ nhân tích cực nắm giữ, truyền dạy và thực hành các giá trị văn hóa truyền thống, đã góp phần quan trọng trong việc bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc và phát huy các giá trị văn hóa tốt đẹp của địa phương. Nhờ đó, các di sản văn hóa không chỉ được phát huy giá trị mà còn mang lại lợi ích kinh tế cho người dân qua các hoạt động du lịch cộng đồng”, bà Trần Thị Mỹ Lan khẳng định.

Bài, ảnh: NHƯ NHIÊN