Mặt trận không tiếng súng - Bài 1: Tấn công ảo, thiệt hại thật
Trong bối cảnh chuyển đổi số diễn ra mạnh mẽ, không gian mạng đã trở thành nền tảng vận hành của kinh tế, xã hội và an ninh toàn cầu. Song song với cơ hội phát triển, thế giới đang phải đối mặt với những rủi ro ngày càng nghiêm trọng do tội phạm mạng gây ra – từ đánh cắp dữ liệu, lừa đảo, tống tiền đến tấn công hạ tầng trọng yếu. Cuộc chiến không tiếng súng này đang diễn ra trên quy mô toàn cầu, đòi hỏi hợp tác quốc tế và khuôn khổ pháp lý thống nhất nhằm bảo vệ chủ quyền, tài sản và niềm tin số.
Chùm bài “Mặt trận không tiếng súng” phản ánh toàn cảnh cuộc chiến - từ thực trạng tội phạm mạng, các nỗ lực xây dựng “phòng tuyến số” của các quốc gia, đến yêu cầu cấp thiết về hợp tác toàn cầu nhằm kiến tạo một không gian mạng an toàn, tin cậy và nhân văn.
Bài 1: Tấn công ảo, thiệt hại thật
Tiến sĩ Vũ Việt Anh, Trung tâm Tội phạm Mạng, Đại học Cambridge (Anh), trả lời phỏng vấn TTXVN nhân dịp Việt Nam tổ chức Lễ mở ký Công ước Liên hợp quốc về chống tội phạm mạng. Ảnh: Hữu Tiến/PV TTXVN tại Anh
Theo Liên hợp quốc, tội phạm mạng gồm hai nhóm chính: sử dụng công nghệ để thực hiện tội phạm truyền thống như buôn người, rửa tiền, kích động thù hận; và tội phạm phụ thuộc mạng, như lừa đảo, đánh cắp danh tính, phát tán phần mềm độc hại, tống tiền. Lợi dụng tính ẩn danh và kết nối toàn cầu, tội phạm mạng có thể tấn công xuyên biên giới với tốc độ và hiệu quả chưa từng có. Các nước đang phát triển đặc biệt dễ bị tổn thương do hạn chế về nhận thức và năng lực bảo vệ.
Tiến sĩ Vũ Việt Anh, Trung tâm Tội phạm mạng, Đại học Cambridge (Vương quốc Anh), cho biết nhiều hình thức tội phạm mới ra đời cùng Internet, trong khi tội phạm truyền thống chuyển sang không gian số. Với công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI) và tiền điện tử ẩn danh, việc rửa tiền và phạm tội ngày càng dễ dàng hơn. Ông nhấn mạnh, khác với tội phạm truyền thống, tội phạm mạng không bị giới hạn bởi biên giới quốc gia hay hành lang pháp lý với những khoảng trống để chúng lợi dụng.
Theo Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF), các cuộc tấn công mạng đang làm cạn kiệt nguồn lực của chính phủ và doanh nghiệp. Nửa đầu năm nay đã có 208 vụ tấn công ransomware nhằm vào các cơ quan nhà nước, tăng 65% so với cùng kỳ năm ngoái. Các vụ tấn công như vào Collins Aerospace - công nhà cung cấp hệ thống làm thủ tục và lên máy bay ngày 19/9 vừa qua - hay hệ thống y tế quốc gia Anh (6/2024) cho thấy thiệt hại không chỉ về tài chính mà còn ảnh hưởng trực tiếp tới tính mạng con người, làm gián đoạn hơn 10.000 cuộc hẹn khám bệnh và khiến một bệnh nhân tử vong do chậm trễ điều trị.
Báo cáo của Cybersecurity Ventures dự báo tội phạm mạng toàn cầu sẽ gây thiệt hại 10,5 nghìn tỷ USD/năm vào năm 2025, tăng hơn ba lần so với năm 2015, và có thể lên tới 15 nghìn tỷ USD vào năm 2029 - tương đương quy mô nền kinh tế lớn thứ ba thế giới.
Ngoài thiệt hại kinh tế, hậu quả tinh thần từ các vụ tấn công mạng cũng rất nặng nề. AI đang khiến ranh giới giữa thật và giả trở nên mong manh. Các vụ sử dụng deepfake để vượt xác minh danh tính tăng hơn 700% trong năm 2023. Tại Mỹ, 16% nạn nhân bị đánh cắp danh tính từng nghĩ tới tự tử, phản ánh hậu quả tinh thần nghiêm trọng của tội phạm mạng.
Phó Giáo sư, Tiến sĩ Phạm Đức Sơn - hiện làm việc tại Khoa Kỹ thuật Điện, Máy tính và Khoa học Toán học thuộc Đại học Curtin (Australia), và cũng là Chủ tịch Hiệp hội Máy tính IEEE chi nhánh tại bang Tây Australia. Ảnh: TTXVN phát
Phó Giáo sư, Tiến sĩ Phạm Đức Sơn, hiện làm việc tại Khoa Kỹ thuật Điện, Máy tính và Khoa học Toán học thuộc Đại học Curtin, Chủ tịch Hiệp hội Máy tính IEEE chi nhánh tại bang Tây Australia, nhận định tội phạm mạng không còn chỉ là vấn đề kỹ thuật, mà đã trở thành vấn đề an ninh quốc gia, ảnh hưởng đến uy tín và niềm tin xã hội. Theo Công ty bảo mật Fortinet (Mỹ), tội phạm đang tận dụng AI và tự động hóa để thực hiện 36.000 lượt quét mỗi giây, truy tìm lỗ hổng bảo mật. Năm 2024, hơn 100 tỷ hồ sơ bị đánh cắp đã được chia sẻ trên các diễn đàn ngầm, tăng 42% so với năm trước.
Các chuyên gia dự báo tội phạm mạng sẽ ngày càng tinh vi hơn với sự xuất hiện của điện toán lượng tử, vũ trụ ảo (metaverse), mạng 6G và giao diện não – máy tính, có khả năng phá vỡ các hệ thống mã hóa hiện tại.
Tại Việt Nam, theo khảo sát năm 2024 của Hiệp hội An ninh mạng quốc gia, cứ 220 người dùng điện thoại thông minh tại Việt Nam thì có một người là nạn nhân lừa đảo, với thiệt hại ước tính 18.900 tỷ đồng trong năm 2024. Gần 46% cơ quan, doanh nghiệp cho biết từng bị tấn công mạng, trong đó 15% bị tấn công bằng mã độc tống tiền. Tổng số vụ tấn công mạng trong năm ước đạt hơn 659.000 vụ - một con số đáng báo động.
Rõ ràng, với sự tiến bộ của công nghệ, tội phạm mạng đã vượt xa mức độ đơn lẻ, trở thành một nền kinh tế ngầm tinh vi, len lỏi vào mọi khía cạnh của đời sống. Việc đối phó với thách thức này đòi hỏi một cách tiếp cận chiến lược toàn cầu, với các chuẩn mực pháp lý thống nhất và cơ chế điều phối hiệu quả, song song với việc chia sẻ dữ liệu, nâng cao nhận thức và tăng cường đầu tư, thúc đẩy hợp tác công-tư.
Theo chuyên gia Sam Rubin, Công ty bảo mật Palo Alto Networks, AI vừa là mối đe dọa, vừa là công cụ hỗ trợ các nhóm bảo mật phát hiện và phản ứng nhanh hơn với các tấn công” Ông cho rằng các tổ chức cần chuyển sang chiến lược phòng thủ chủ động, áp dụng mô hình bảo mật zero trust và quản lý nguy cơ liên tục để luôn đi trước tin tặc.
Tấn công ảo nhưng hậu quả thật. Khi ranh giới giữa thật và giả ngày càng mờ, các vụ tấn công mạng đang đe dọa cả nền kinh tế lẫn niềm tin con người – mở ra cuộc chiến không tiếng súng trong kỷ nguyên số. Trong một thế giới kết nối toàn cầu, chỉ có hợp tác chiến lược, chia sẻ thông tin và nâng cao nhận thức cộng đồng mới giúp xây dựng một không gian số an toàn và bền vững cho tất cả mọi người.
