Mênh mang ngõ đá Lộc Yên

Tự xa xưa, người dân Lộc Yên đã sử dụng đá núi để chất bờ vườn, chất ngõ. Chất bờ vườn theo tầng bậc là để đất khỏi trôi sau mỗi mùa mưa lụt. Chất ngõ để tô đẹp kiến trúc khu nhà. Những viên đá vô tri, dưới bàn tay tài hoa của các nghệ nhân vô danh, lại trở thành một kiểu kiến trúc độc đáo. Đá chất ngõ phải là đá núi, vì đá suối, đá sông rất trơn, độ bám giữa các viên đá không cao. Quá trình lên núi chọn, chẻ đá và đưa đá về vườn bằng cách gánh gồng đã là sự công phu không kể xiết. Sau khi chọn hướng hợp phong thủy, người dân mới chất, xếp đá thành ngõ.

Một góc làng Lộc Yên (xã Tiên Cảnh, huyện Tiên Phước, tỉnh Quảng Nam) . Ảnh: D.H

Có 2 kiểu ngõ đá thường gặp: kiểu thứ nhất là ngõ lát đá, bờ ngõ cũng là bờ đá; kiểu thứ hai là ngõ lát đá, bờ ngõ là 2 hàng cau hoặc chè tàu được tỉa cắt phù hợp với không gian nhà vườn. Tùy địa thế, ngõ có thể chạy dài từ cao xuống thấp, thẳng hoặc cong, uốn mình dưới hàng cau, dưới tán cây già. Cũng có ngõ đá là những bậc tam cấp, ở giữa mòn lối chân đi, phần còn lại lấm tấm rêu. Điều thú vị là ngõ đá có thể kết hợp hài hòa với kiến trúc nhà gỗ, nhà tranh hoặc nhà xây hiện đại. Một sự hòa điệu thật dễ tính và hiền hậu. Năm tháng trôi qua, rêu phong trên đá tạo thành một lớp xanh mơ màng. Chạm đôi chân trần trên ngõ, ta nghe “chân cứng đá mềm”, nghe lời thì thầm dịu dàng của rêu đá, nghe thời gian như lạc về thuở xa xưa…

Ngõ đá Lộc Yên, ngoài giá trị sử dụng, còn là không gian trữ tình. Ngõ đá kết nối nhà ở với ruộng vườn, đồi núi. Ngõ là chứng tích thời gian, là nơi hẹn hò của đôi lứa. Mỗi con ngõ như là niềm giao cảm thiêng liêng và bí ẩn giữa con người với không gian, vũ trụ. Làng quê yên ả, thanh bình hơn bởi những ngõ đá không hề có cổng, mà thường mở rộng ra thành bờ vườn. Đó là không gian mở, không gian của tương giao. Trước mỗi ngõ thường là con đường làng cỏ dại thoảng hương, là ruộng đồng ngan ngát mùi rơm rạ. Du khách thập phương đến thăm, bước nhẹ chân lên ngõ đá, nghe như lạc vào chốn thiên thai. Nét đẹp chân chất, hiền lành mà thẳm sâu của ngõ đá cũng chính là nét tâm hồn người dân Lộc Yên.

Tuổi thơ của trẻ con Lộc Yên gắn liền với làng quê hiền hòa, với kiến trúc nhà vườn-ngõ đá ẩn mình dưới hàng cau hoặc vườn quế, rặng chè xanh ngắt. Chúng đâu biết rằng, Lộc Yên với những vũng Lội, gò Giỏ, gò Thái Tôn, đồng bà Kiền, nhà ông Tưu, nhà chú Tư Mão, nhà ông Huyền… giờ đây lại là địa chỉ du lịch hấp dẫn, làm ngơ ngẩn lòng khách tứ phương. Ngõ đá quen thuộc với biết bao kỷ niệm và trò chơi thuở nhỏ cũng là nét đẹp văn hóa, in đậm dấu ấn tháng năm, vương mang hồn của đá.

Kỳ công nhất của những nghệ nhân là đã tạo ra nét đẹp đặc trưng của làng, tự nhiên mà đặc sắc, độc đáo lại chân quê. Người Lộc Yên ai cũng có thể chất ngõ đá nên không ai không yêu, không tự hào về chúng. Im lìm, trầm mặc, rêu phong, ngõ đá chính là chiếc cầu thời gian, nối liền quá khứ, hiện tại và tương lai, là phần hồn sâu lắng của ngôi làng cổ.

Về Lộc Yên, trong ngan ngát hương bưởi, hương cau, một chiều vàng phai sắc nắng, chân ngập ngừng chẳng muốn rời xa. Mênh mang ngõ đá… Mênh mang hồn quê…

DIỆU HIỀN