Miếu Đại Trung - Biểu tượng của truyền thống võ học Kinh Bắc

Trong hệ thống di tích thờ võ quan ở Bắc Ninh, miếu Đại Trung ở khu phố Dũng Quyết (còn gọi làng Guột, phường Quế Võ) được xem như một báu vật. Đây là nơi tôn vinh những bậc võ tướng danh thần thời Lê-Trịnh, đồng thời là trung tâm gìn giữ mạch nguồn truyền thống võ học Kinh Bắc.

Con cháu dòng họ Nguyễn Đức tìm hiểu truyền thống lịch sử của cha ông tại miếu Đại Trung.

Khởi dựng năm 1660 và hoàn thành năm 1708, miếu Đại Trung là một trong những di tích đặc sắc từ thời Lê Trung Hưng. Miếu thờ các võ tướng kiệt xuất thuộc dòng họ Nguyễn Đức - một dòng họ nổi danh bậc nhất Kinh Bắc với nhiều thế hệ kế tục truyền thống võ công hiển hách. Đó là: Hùng Quận công Nguyễn Đức Điện (đời thứ 7); Cẩm Quận công Nguyễn Đức Thiện (đời thứ 8); Ân Quận công Nguyễn Đức Nhuận (được phong Đại Vương, đời thứ 9); Quế Quận công Nguyễn Đức Uyên và Chiêm Quận công Nguyễn Đức Tự (đời thứ 10); Nhậm Quận công Nguyễn Đức Dật và Giao Quận công Nguyễn Đức Ôn (đời thứ 11). Các vị quận công này đều là võ quan khí phách hơn người, giỏi cầm quân, tinh thông mưu lược, không chỉ lập công cho triều đình mà còn giúp dân phòng, chống thiên tai. Đặc biệt, Ân Quận công Nguyễn Đức Nhuận sau khi hy sinh trong một trận đánh ở miền Trung đã được triều đình truy phong là Đại Vương, rồi "Trung đẳng phúc thần" và lập miếu đường tế lễ thờ cúng tại xã Dũng Quyết. Hằng năm, triều đình sai quan khâm sai sắm đủ lễ vật về làm chủ tế, đồng thời miễn sưu thuế cho người dân trong xã để lấy tiền đó chăm lo thờ cúng. Tên gọi “Miếu Đại Trung” cũng là triều Lê ban tặng như một biểu tượng cho lòng trung quân ái quốc.

Trải qua gần 400 năm, miếu Đại Trung vẫn giữ được cấu trúc vững chãi, cơ bản nguyên vẹn. Công trình rộng 1.500 m², kết cấu hình chữ Đinh, gồm 5 gian tiền tế và hậu cung. Nơi đây còn lưu giữ nhiều hiện vật quý phản ánh tinh thần thượng võ Kinh Bắc như: Sắc phong các triều đại, gia phả, hoành phi, câu đối, văn tế…

Nhiều câu chuyện cảm động về thân thế, sự nghiệp, khí tiết và chiến công của các quận công vẫn được lưu truyền và gắn bó mật thiết với tài liệu, hiện vật đang được gìn giữ trong di tích. Hương sư Nguyễn Huy Trạc, người làng Guột từng có bài thơ vịnh miếu Đại Trung: “Giữa khu cây cối tựa rừng thông/ Rực rỡ một tòa Miếu Đại Trung/... Oanh liệt năm xưa còn để dấu/ Kẻ gian qua đó phải sờn lòng”.

Theo các nguồn tài liệu lịch sử, từ thời Lê Trung Hưng, dòng họ Nguyễn Đức nối đời làm tướng, có đến 18 người được phong quận công. Tuy nhiên, khi khảo cứu gia phả “Quế Ổ Nguyễn Đức tộc phả”, chuyên gia Hán Nôm Nguyễn Phạm Bằng, cán bộ Phòng Quản lý di sản (Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch) đã thống kê được tới 20 vị quận công. Hơn nữa, cuốn gia phả còn bổ sung nhiều thông tin chi tiết khi nghiên cứu về tiểu sử, sự nghiệp, hành trạng các vị quận công mà chính sử ghi chép vắn tắt, sơ lược hoặc còn khuyết thiếu. Điều này cũng minh chứng cho thế lực và vai trò đặc biệt của họ Nguyễn Đức trong lịch sử Kinh Bắc.

Nơi phát tích dòng họ Nguyễn Đức là thôn Quế Ổ (xã Chi Lăng). Theo các nguồn tài liệu lịch sử, từ thời Lê Trung Hưng, dòng họ này nối đời làm tướng, có đến 18 người được phong quận công. Tuy nhiên, khi khảo cứu gia phả “Quế Ổ Nguyễn Đức tộc phả”, chuyên gia Hán Nôm Nguyễn Phạm Bằng, cán bộ phòng Quản lý di sản (Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch) đã thống kê được tới 20 vị quận công. Hơn nữa, cuốn gia phả còn bổ sung nhiều thông tin chi tiết khi nghiên cứu về tiểu sử, sự nghiệp, hành trạng các vị quận công mà chính sử ghi chép vắn tắt, sơ lược hoặc còn khuyết thiếu. Điều này cũng minh chứng cho thế lực và vai trò đặc biệt của họ Nguyễn Đức trong lịch sử Kinh Bắc.

Ngày nay, dòng họ Nguyễn Đức ở làng Guột có khoảng 230 hộ với hơn 500 suất đinh. Các thế hệ con cháu vẫn duy trì, tiếp bước truyền thống hiếu học vẻ vang. Ngoài hai tiết Xuân tế (10/2 âm lịch) và Thu tế (11/9 âm lịch), hằng năm, vào dịp Quốc khánh 2/9, dòng họ còn tổ chức lễ trao thưởng cho con cháu dòng họ đạt thành tích xuất sắc trong học tập tại miếu Đại Trung.

Ông Nguyễn Đức Vệ, hậu duệ đời thứ 19 cho biết: “Miếu Đại Trung không chỉ là nơi thờ tự mà còn là chỗ dựa tinh thần, nhắc nhở con cháu giữ gìn kỷ cương, gia phong, sống đúng pháp luật và nghĩa tình”.

Năm 1992, miếu Đại Trung được xếp hạng di tích quốc gia. Trải qua thời gian, di tích luôn được quan tâm tu bổ, bảo tồn nguyên vẹn giá trị và kiến trúc nghệ thuật, trở thành nơi sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng của Nhân dân. Với tầm vóc lịch sử và giá trị văn hóa đặc sắc, giới nghiên cứu, con cháu dòng họ Nguyễn Đức và Nhân dân địa phương đều chung nguyện vọng, mong tỉnh Bắc Ninh sớm lập hồ sơ đề nghị công nhận miếu Đại Trung là di tích quốc gia đặc biệt. Tham luận tại Hội thảo khoa học về truyền thống võ lược tỉnh Bắc Ninh, nhà nghiên cứu Trần Văn Lạng, nguyên Giám đốc Bảo tàng Bắc Giang từng đề xuất: Cần xem xét đề nghị ghi danh cả những yếu tố di sản văn hóa phi vật thể về truyền thống thượng võ liên quan đến miếu Đại Trung và cộng đồng làng Guột. Đây là mảnh ghép quan trọng để khẳng định Bắc Ninh - vùng đất ngàn năm văn võ song toàn, hài hòa giữa trí tuệ và sức mạnh.

Hằng năm, miếu Đại Trung đón nhiều đoàn khách trong nước và quốc tế đến tham quan, nghiên cứu. Sức hút ấy chứng tỏ di tích không chỉ là chứng tích lịch sử của dòng họ Nguyễn Đức, mà còn trở thành biểu tượng của cả một vùng đất giàu khí phách, nơi tinh thần võ lược gắn liền với lòng yêu nước, trung quân, hiếu nghĩa. Trong bối cảnh hội nhập, việc bảo tồn và phát huy giá trị miếu Đại Trung có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, vừa góp phần giáo dục truyền thống, vừa hun đúc bản lĩnh, niềm tự hào dân tộc cho thế hệ trẻ.

Bài, ảnh: Thuận Thảo