Minh bạch hóa hoạt động từ thiện đòi hỏi luật tài sản phải hoàn thiện

Học sinh tại trường Tiểu học & THCS Thanh Phú (tỉnh Lào Cai) nhận quà từ “Saigon Times - Nối vòng tay lớn: Cùng em đến trường sau bão lũ”. Ảnh: Dũng Nguyễn

Trước những vụ việc gây xôn xao dư luận về việc lạm dụng tiền quyên góp, các tổ chức từ thiện đang phải đối mặt với áp lực rất lớn trong việc chứng minh sự minh bạch.

Sao kê là cần thiết nhưng chưa đủ

Việc công khai hàng ngàn trang sao kê chi tiết về quỹ cứu trợ bão Yagi vừa qua đã giúp tăng cường sự tin tưởng của người dân đối với Mặt Trận Tổ quốc Việt Nam, khẳng định tính minh bạch và hiệu quả trong công tác cứu trợ.

Bên cạnh việc hỗ trợ Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức thiện nguyện, các cơ quan quản lý nhà nước cần có những chính sách cụ thể để khuyến khích sự tham gia của cộng đồng, đồng thời tăng cường giám sát và kiểm tra để đảm bảo tính minh bạch của các hoạt động quyên góp.

Hiện nay, với sự phát triển của công nghệ, các hình thức quyên góp trở nên đa dạng như góp quỹ cho một chương trình cụ thể (crowdfunding), quyên góp trực tuyến, quyên góp qua mạng xã hội... Việc thiếu quy định cụ thể về những hình thức này tạo điều kiện cho các hoạt động không minh bạch thậm chí là lừa đảo phát sinh.

Việc thu thập và sử dụng thông tin cá nhân của người quyên góp cần có những quy định rõ ràng để bảo vệ quyền riêng tư của họ. Các nền tảng trung gian như các trang web crowdfunding cần được quản lý chặt chẽ hơn để đảm bảo tính minh bạch và trách nhiệm.

Để đạt được mục tiêu này, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý nhà nước, các tổ chức xã hội và người dân. Mỗi bên cần làm đúng vai trò của mình để đảm bảo rằng hoạt động từ thiện được thực hiện một cách minh bạch, hiệu quả và bền vững.

Hoàn thiện khung pháp luật để tránh tạo kẽ hỡ

Khung pháp luật về hoạt động từ thiện trước đây, với trọng tâm là việc thành lập các quỹ từ thiện đã không còn phù hợp với thực tiễn hiện nay. Việc thiếu những quy định cụ thể về các hình thức quyên góp khác đã tạo ra nhiều kẽ hở dẫn đến dễ bị lợi dụng và gây ra những hệ lụy tiêu cực.

Vì vậy, việc hoàn thiện và bổ sung các quy định pháp luật là cần thiết để đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả của các hoạt động từ thiện. Trước tình hình khẩn cấp cần giúp đỡ, lòng tốt của con người đã được khơi dậy, thể hiện qua những hoạt động quyên góp tự phát.

Tuy nhiên, chính sự vội vàng và thiếu chuẩn bị đã dẫn đến những sai sót trong quá trình quản lý và sử dụng quỹ. Điều này cho thấy sự cần thiết phải cân bằng giữa lòng tốt và việc tuân thủ các quy định pháp luật.

Việc lập tài khoản ngân hàng chuyên biệt và sổ sách kế toán là những yêu cầu bắt buộc để đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả của các hoạt động từ thiện. Chỉ khi đó, chúng ta mới có thể tạo ra một môi trường thuận lợi để hoạt động từ thiện phát triển.

Hoạt động từ thiện có những đặc thù riêng, khác với các giao dịch dân sự thông thường. Khi quyên góp, người trao không chỉ đơn thuần là chuyển giao tài sản mà còn gửi gắm niềm tin vào người nhận. Việc người nhận lợi dụng lòng tin của người quyên góp để sử dụng tài sản vào mục đích cá nhân là một hành vi vi phạm đạo đức và có thể bị lên án xã hội. Thế nhưng, về mặt pháp lý, việc xác định trách nhiệm pháp lý trong trường hợp này còn nhiều tranh cãi.

Để ngăn chặn tình trạng chiếm đoạt tài sản của quỹ, cần tăng cường công tác kiểm tra, giám sát hoạt động của các quỹ. Bên cạnh đó, cần hoàn thiện khung pháp luật về quản lý quỹ, quy định rõ ràng các hình thức xử lý đối với những hành vi vi phạm.

Cả quỹ và quỹ tín thác vì mục đích từ thiện (trust) đều là các công cụ được sử dụng để quản lý tài sản cho mục đích từ thiện. Tuy nhiên, trust có tính chất linh hoạt hơn và thủ tục thành lập đơn giản hơn so với quỹ.

Trong khi quỹ thường có một cấu trúc tổ chức rõ ràng với các thành viên ban quản lý thì trust lại tập trung vào việc giao quyền quản lý tài sản cho một hoặc một nhóm người được tin tưởng.

Người nhận tín thác có quyền quyết định cách thức sử dụng tài sản của trust để đạt được mục tiêu từ thiện đã đề ra. Thứ nhất, trust sẽ tạo ra một công cụ pháp lý hiệu quả để quản lý tài sản từ thiện, đảm bảo sự minh bạch và hiệu quả trong việc sử dụng quỹ. Thứ hai, trust sẽ khuyến khích các hoạt động từ thiện, tạo niềm tin cho người đóng góp. Thứ ba, trust sẽ giúp hoàn thiện hệ thống pháp luật dân sự, tạo điều kiện thuận lợi cho các hoạt động kinh tế - xã hội.

Quá trình quản lý quỹ từ thiện cần tuân thủ một quy trình chặt chẽ. Trước hết, mục đích sử dụng quỹ phải được xác định rõ ràng và công khai. Tiếp theo, việc thu chi phải được ghi chép đầy đủ, minh bạch trong sổ sách kế toán. Cuối cùng, người quản lý quỹ phải sẵn sàng cung cấp thông tin và chứng từ khi có yêu cầu kiểm tra.

Vấn đề minh bạch trong hoạt động từ thiện đặt ra yêu cầu cấp thiết về một khung pháp lý vừa đủ mạnh để xử lý các hành vi vi phạm, vừa đủ mềm dẻo để bảo vệ những người làm việc thiện nguyện trước những cáo buộc vô căn cứ. Một sự cân bằng hợp lý giữa hai yếu tố này sẽ tạo ra một môi trường lành mạnh cho các hoạt động từ thiện phát triển.

Nguyên tắc công bằng và minh bạch là nền tảng để giải quyết các tranh chấp liên quan đến tài sản. Khi có tranh chấp, các bên liên quan có quyền đưa vụ việc ra tòa để được giải quyết một cách khách quan và công bằng. Việc đưa ra những nhận định chủ quan, thiếu căn cứ không chỉ gây ảnh hưởng đến danh dự của người khác mà còn vi phạm pháp luật.

------------------------

(*) NCS Thạc sĩ, Giảng viên khoa Luật, Trường Đại học Hùng Vương TPHCM

Trần Nguyễn Phước Thông (*)