Minh bạch thị trường không thể tách rời ứng dụng công nghệ

Truy xuất nguồn gốc đang chuyển từ tự phát sang chuẩn hóa và thực hiện bắt buộc theo quy định.

Trong nhiều năm qua, thị trường Việt Nam luôn phải đối mặt với vấn nạn hàng hóa không rõ nguồn gốc, hàng kém chất lượng, hàng giả mạo xuất xứ. Những sản phẩm này len lỏi từ chợ truyền thống, cửa hàng tiện lợi đến siêu thị và các sàn thương mại điện tử, gây thiệt hại lớn cho doanh nghiệp chân chính và ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi người tiêu dùng.

Trước tình hình đó, Chính phủ đã liên tục ban hành các văn bản quan trọng để tăng cường công tác chống buôn lậu, gian lận thương mại. Thủ tướng Chính phủ đã ký ban hành Chỉ thị số 13/CT-TTg ngày 17/5/2025 và Công điện số 72/CĐ-TTg ngày 24/5/2025, yêu cầu các bộ, ngành, địa phương triển khai đồng bộ các biện pháp ngăn chặn và xử lý vi phạm.

Triển khai chỉ đạo này, Bộ Công Thương đã ban hành Quyết định số 1398/QĐ-BCT ngày 20/5/2025 về kế hoạch cao điểm giám sát, kiểm tra, xử lý các hành vi buôn lậu và gian lận thương mại.

Mặt khác, khảo sát của Hội doanh nghiệp Hàng Việt Nam chất lượng cao cho thấy thị trường tiêu dùng Việt Nam đang dần phát triển thực sự về chiều sâu. Người tiêu dùng không chỉ coi trọng các yếu tố rất cơ bản như chất lượng cảm nhận, độ bền, giá cả… Các yếu tố như an toàn sử dụng, thành phần dinh dưỡng, nguồn gốc - xuất xứ… là các yếu tố rất được người tiêu dùng quan tâm, đặc biệt đối với sản phẩm nhóm ngành thực phẩm, đồ uống.

Một số người tiêu dùng còn sẵn sàng chi trả tăng thêm cho sản phẩm có các ưu điểm vượt trội như truy xuất được nguồn gốc, đạt các tiêu chuẩn chất lượng hay thân thiện môi trường (nhãn xanh)… Chính vì vậy, yêu cầu minh bạch thị trường – minh bạch trong thông tin hàng hóa, trong hoạt động quản lý và trong trách nhiệm doanh nghiệp – đã trở thành vấn đề cấp thiết.

Thị trường tiêu dùng Việt Nam đang dần phát triển thực sự về chiều sâu.

Ở góc độ doanh nghiệp, các đơn vị bán hàng chính hãng cho biết họ đang chịu áp lực không nhỏ khi tình trạng mạo danh thương hiệu gia tăng. Việc những “điểm tối” thiếu minh bạch xuất hiện cả ở kênh mua sắm trực tiếp lẫn online khiến doanh nghiệp vừa mất doanh thu, vừa giảm uy tín với khách hàng.

Tại Diễn đàn Tương lai số Việt Nam 2025 vừa qua, ông Nguyễn Văn Thành, Trưởng phòng Chính sách, Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương), cho hay: Việt Nam đang là thị trường thương mại điện tử phát triển nhanh thứ ba Đông Nam Á, chỉ sau Indonesia và Thái Lan. Năm 2024, doanh thu thương mại điện tử bán lẻ trực tuyến là 25 tỷ USD và dự kiến năm 2025 sẽ cán mốc 31,5 tỷ USD.

Tuy nhiên, theo ông Nguyễn Văn Thành, điểm nghẽn lớn nhất hiện nay chính là thiếu hệ thống bảo chứng thông tin hàng hóa. Người tiêu dùng nhìn thấy mã QR, nhưng không chắc dữ liệu được xác thực. Doanh nghiệp chân chính bị cạnh tranh không lành mạnh bởi hàng kém chất lượng. Vì thế, truy xuất nguồn gốc không chỉ là công cụ kỹ thuật mà là nền tảng đạo đức của thương mại điện tử nói riêng và thị trường tiêu dùng nói chung.

TS. Lê Quốc Phương, nguyên Phó Giám đốc Trung tâm Thông tin Công nghiệp và Thương mại (Bộ Công Thương), đề xuất Việt Nam cần sớm xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu quốc gia về truy xuất nguồn gốc hàng hóa, kết nối các bộ, ngành, địa phương và doanh nghiệp. Các cơ quan quản lý phải cập nhật công nghệ mới - từ blockchain, điện toán đám mây đến trí tuệ nhân tạo (AI) - để hỗ trợ doanh nghiệp một cách thuận lợi, dễ sử dụng.

Doanh nghiệp chân chính có thể bị cạnh tranh không lành mạnh bởi hàng kém chất lượng.

Các chuyên gia cũng cho rằng, để hỗ trợ doanh nghiệp, các bộ, ngành cần cung cấp công cụ truy xuất trực tuyến như nhật ký điện tử, hệ thống định vị và ứng dụng di động giúp doanh nghiệp, đơn vị sản xuất cập nhật thông tin sản phẩm tự động, nhanh và chính xác. Đặc biệt, cần có chính sách tín dụng xanh và ưu đãi thuế cho doanh nghiệp đầu tư hệ thống truy xuất, khuyến khích chuyển đổi số trong sản xuất và thương mại.

Khi dữ liệu được công khai, minh bạch và dễ tiếp cận, người tiêu dùng sẽ trở thành “người giám sát thông minh” của thị trường; doanh nghiệp chân chính được bảo vệ; cơ quan quản lý giảm tải áp lực giám sát thủ công... Đó chính là nền tảng để hình thành một thị trường hàng hóa công bằng và bền vững, nơi hàng Việt khẳng định vị thế và niềm tin trong kỷ nguyên kinh tế số.

Ở vị trí doanh nghiệp cung cấp giải pháp, ông Phạm Văn Quân, Tổng giám đốc Công ty cổ phần công nghệ Checkee, cho rằng tại Việt Nam, minh bạch thông tin hàng hóa, truy xuất nguồn gốc đang chuyển từ tự phát sang chuẩn hóa và thực hiện bắt buộc theo quy định, đặc biệt trong nông sản, thực phẩm, dược phẩm và hàng xuất khẩu…

Nhưng để truy xuất đúng nghĩa, không chỉ là “dán mã QR” hay “gắn chip” là xong, mà chúng ta phải đảm bảo các tiêu chuẩn bắt buộc như: Chuẩn hóa thông tin & quy trình sản xuất; Chuẩn hóa Mã định danh sản phẩm, hàng hóa và vật mang dữ liệu; Chuẩn hóa hệ thống số hóa dữ liệu (lưu trữ và minh bạch dữ liệu theo chuỗi, kết hợp các thiết bị IoT phù hợp); Có cơ chế kiểm soát – xác thực; Tuân thủ pháp lý và tiêu chuẩn; Cơ quan quản lý cũng như người tiêu dùng phải truy cập và kiểm tra được thông tin sản phẩm, hàng hóa…

Khi dữ liệu được công khai, minh bạch và dễ tiếp cận, người tiêu dùng sẽ trở thành “người giám sát thông minh” của thị trường.

Ông Quân cho rằng công nghệ truy xuất nguồn gốc hiệu quả sẽ phải là hợp nhất nhiều yếu tố, nhiều lớp như: tem vật lý + mã định danh có bảo mật (QR,RFID, NFC…) + hệ thống lưu trữ xác thực chuẩn (GS1 /cổng TXNG sản phẩm, hàng hóa quốc gia) ứng dụng nền tảng công nghệ Blockchain và kết hợp các thiết bị IoT phù hợp với từng loại sản phẩm hàng hóa, từng quy mô của doanh nghiệp ứng dụng cho phù hợp.

Từ đó, dự đoán thị trường truy xuất hàng hóa tại Việt Nam, tương lai có thể sẽ có 3 xu hướng nổi bật. Đầu tiên, truy xuất sẽ là bắt buộc và phải theo tiêu chuẩn. Tiếp theo, công nghệ truy xuất sẽ chuyển từ chống giả vật lý sang chống giả số + dữ liệu thông minh. Cuối cùng, dữ liệu truy xuất nguồn gốc sẽ trở thành tài sản kinh doanh của doanh nghiệp.

"Việt Nam sẽ đi rất nhanh trong lĩnh vực truy xuất nguồn gốc, giống như hành trình chuyển đổi số trong hệ thống thuế, hóa đơn điện tử, hay như mã QR trong thanh toán," ông Quân nhận định. "Doanh nghiệp nào minh bạch hơn – tin cậy hơn – dữ liệu tốt hơn và triển khai đúng tiêu chuẩn hơn sẽ là doanh nghiệp chiến thắng và phát triển bền vững".

Tuệ Mỹ