Minh niên khai bút, bút thần

Tranh Ông Đồ cho chữ ngày Tết. Ảnh: Internet

Nhịp nhịp cây thước trên bàn nhằm giữ trật tự, lướt nhìn một lượt lớp học ( học sinh nhiều lớp cùng học), khoan thai đi từ đầu đến cuối lớp, chậm rãi, thầy ngâm ngợi:

Minh niên khai bút, bút thần

Cầu được trổ ra hoa

Đem điểm ngày xuân với tuổi già

Nét mực đan thanh cùng thế giới

Câu thơ diễm lệ khắp sơn hà.

…Gắng chí cố lên xin nhớ mãi

Ắt là không hổ tiếng nhà ta.

Hơn nửa thế kỷ qua, tôi vẫn chưa quên những câu thơ ngày nào. Trí óc nơn nớt chỉ có thể giúp tôi nhớ lại chứ lúc đó không hiểu hết ý nghĩa. Cảm thấy khó hiểu là mình nhỏ xíu, có biết gì đâu mà những khai bút, bút thần, nét mực đan thanh, câu văn diễm lệ…Giờ thì hiểu ra, thầy tìm cách gieo vào lòng đám học trò nhỏ phong tục khai bút đầu xuân hay, đẹp, linh thiêng, khuyên nên chăm học, cố gắng ngay từ nhỏ, bắt đầu bằng những lời dạy của thánh hiền, lời hay ý đẹp chắt lọc trong cuộc sống.

Theo thầy Đầm, khai bút là năm mới cầm bút viết lần đầu. Khai bút minh niên thể hiện truyền thống trọng học, tôn sư trọng đạo, đồng thời bộc lộ quyết tâm, chí hướng của người học mong được mở mang đầu óc, học hành tấn tới, đỗ đạt thành tài để làm rạng danh gia đình dòng họ, giúp nước giúp đời, sánh vai với bàn dân thiên hạ.

Chữ khai bút đầu xuân bắt buộc phải viết đẹp ( nét mực đan thanh, đan thanh nghĩa là đẹp), tức hình thức thể hiện, tựa như:

Hoa tay thảo những nét

Như phượng múa rồng bay”

( Ông Đồ- Vũ Đình Liên)

Và nội dung ý nghĩa phải hay, phải là “câu văn diễm lệ khắp sơn hà”.

Yếu tố đẹp về hình thức dĩ nhiên gắn bó chặt chẽ với ý nghĩa mà nó chuyển tải. Lại phải phù hợp với đối tượng, văn cảnh, bối cảnh, kiểu chữ ( triện, thảo, giản cách...). Chữ đẹp, lời hay mở đầu năm mới cũng có nghĩa cả năm mang đến những điều may mắn, tốt đẹp, thuận lợi. Câu chữ gắn liền với nghề nghiệp, việc làm của người xin chữ. Phổ biến vẫn là: “Mã đáo thành công”, “ Tấn tài tấn lộc”, Phúc Lộc Thọ Ninh Khang”, “ Cung chúc tân niên”, “Vạn sự cát tường”,”Xuân sang đắc lộc”…

Người viết chợt nhớ bộ phim “ Mối tình qua nét chữ” thực chất là tôn vinh chữ viết tượng hình xuất xứ từ Trung Quốc. Trong bộ phim đó, các nhà làm phim đã khéo léo cài cắm ý đồ để chuyển tải, tôn vinh giá trị, vẻ đẹp, ý nghĩa, tác dụng của loại chữ- viết- hình- vuông. Như nét chữ lúc uống rượu ngắm hoàng hôn thì như thế nào, lúc múa kiếm dưới tuyết thì như thế nào, cao hứng ngâm ngợi câu thơ lúc gió mát trăng thanh thì như thế nào…Quả là một bộ phim hay, phải thừa nhận điều đó.

Thời thế đổi thay, biển dâu biến đổi, hợp rồi tan, suy rồi thịnh, quy luật muôn đời vẫn thế. Thời Nho học thất thế, hình ảnh ông đồ mới buồn thảm làm sao:

Giấy đỏ không buồn thắm

Mực đọng trong nghiên sầu…

( Ông Đồ- Vũ Đình Liên)

Giờ đây, cùng với chữ quốc ngữ, chữ Nho vẫn có chỗ đứng nhất định trong đời sống xã hội. Và tất nhiên, theo phong tục, những “ông đồ xưa”,“ông đồ nay” già, trẻ đều có thể tề tựu khai bút, cho chữ đầu năm mỗi độ Tết đến xuân về. Một thoáng bất ngờ ngồ ngộ trong đầu. Họ cũng áo dài khăn đóng, cũng ô che (như ô lục soạn), đi guốc mộc hay giày da ( như giày Gia Định), ngồi cho chữ ở Phố Ông Đồ ở TP. Hồ Chí Minh hay Văn Miếu Quốc Tử Giám- Hà Nội mỗi độ xuân về, làm sống dậy hình ảnh một thời vang bóng, một nét đẹp khó mờ phai trong văn hóa dân tộc.

Minh niên thầy đồ đi cho chữ, người thường đi xin chữ, người hoạt động liên quan đến nghiệp chữ nghĩa tất nhiên cũng lên ý, tìm tứ sáng tạo, mở đầu một năm làm việc, mong mọi sự cát tường, hanh thông, thuận lợi. Ít nhiều gì cũng phải “múa” bút ( bàn phím máy tính) vào thời điểm quan trọng này.

Minh niên khai thần bút

Vạn sự tổng giai thành

Toàn gia kiêm ngũ phúc

Phú, quý, thọ, khang, ninh.

Làm nhà giáo rồi làm nhà báo, sắp đến tuổi nghỉ, tôi tự cho mình là người chăm chỉ, siêng năng. Không thông minh sáng láng nên phải lấy siêng năng chăm chỉ hầu theo kịp người. Khai bút đầu năm vì vậy, với tôi vừa là yêu cầu vừa là nhu cầu, vừa quen vừa lạ, vừa gần gũi vừa mới mẻ. Thông thường, tôi chuẩn bị trước để sau Giao thừa là ngồi vào viết liền, ít nhiều, dài ngắn, hoàn chỉnh hay dở dang gì cũng được. Cũng có năm những dòng khai bút bắt nguồn từ ý tưởng chợt đến bất ngờ ngay sau thời khắc chuyển giao năm cũ sang năm mới.

Suy đi tính lại, khai bút năm nay tôi ra đề bài cho mình chữ “tập”với ý nghĩa tập rèn, rèn luyện. Muốn có tính tốt như chăm chỉ thì ngay từ nhỏ trẻ phải được rèn luyện. Đời người, thành tựu gì đều phải trải qua quá trình rèn luyện, phấn đấu. Và không gì khó bằng rèn luyện để vượt qua chính mình.

Chữ “tập” tôi chọn khai bút năm con Rắn này ý nghĩa chứ bạn?!

THẤT SƠN