Mô hình đã chuyển đổi nhưng tăng trưởng chưa đột phá

Chưa thoát khỏi tăng trưởng theo chiều rộng

Trong khoảng hai thập kỷ qua, tốc độ tăng trưởng GDP hàng năm của Việt Nam về cơ bản khá tích cực (ngoại trừ tăng trưởng khá thấp trong các năm 2020-2021 do tác động của đại dịch Covid-19), dù vẫn thấp mục tiêu và kỳ vọng tăng trưởng bình quân nếu xét theo từng giai đoạn 5 năm. Riêng năm 2024, nhiều cơ sở cho thấy tăng trưởng có thể sát mức 7% (tức có thể vượt mức cận cao trong mục tiêu đặt ra cho năm nay). Tuy nhiên các chuyên gia nhìn nhận chất lượng tăng trưởng vẫn là vấn đề đáng quan tâm khi mô hình tăng trưởng chưa tạo được chuyển biến căn bản, năng suất lao động, hiệu quả và sức cạnh tranh của nền kinh tế chưa cao.

Theo PGS. TS. Bùi Quang Tuấn - nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam, khi nhìn vào các động lực và cơ cấu kinh tế vẫn cho thấy chúng ta chưa thoát khỏi mô hình tăng trưởng theo chiều rộng (tăng trưởng dựa vào tài nguyên, đất đai và lao động giá rẻ). Về động lực, hiện nay đóng góp của nguồn lực tài chính và nhân lực chiếm tỷ lệ lớn và vẫn có xu hướng gia tăng, trong khi đóng góp của năng suất nhân tố tổng hợp (TFP) và đóng góp của lao động vào tăng trưởng GDP chiếm tỷ lệ nhỏ và có xu hướng giảm theo thời gian. Do đó, đầu tư vẫn là nhân tố chủ yếu dẫn dắt tăng trưởng kinh tế và tăng trưởng kinh tế được thúc đẩy bởi yếu tố vốn hơn là tích lũy yếu tố đầu vào lao động.

Năng suất lao động đã được cải thiện, song vẫn ở mức khá thấp

Nói cách khác, mô hình tăng trưởng vẫn dựa vào lao động giá rẻ, tồn tại nền kinh tế nhị nguyên (nước ngoài và trong nước), lan tỏa của khu vực có vốn đầu tư nước ngoài còn hạn chế, nhất là năng lực công nghệ. Trong khi đó, đóng góp của khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo vào tăng trưởng còn ít. Năng suất lao động tuy có cải thiện song chưa nhiều… Ngoài ra, tăng trưởng xanh hầu như chưa thực hiện được bao nhiêu; kinh tế tuần hoàn mới manh nha, chưa phát triển; kinh tế biển xanh còn đang ở dạng tiềm năng là chính… “Những yếu tố như vậy cho thấy, mô hình tăng trưởng vẫn theo kiểu cũ, chưa thoát khỏi mô hình tăng trưởng theo chiều rộng”, PGS. TS. Bùi Quang Tuấn nhận định.

Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 10 năm 2021 - 2030 đặt ra mục tiêu tổng quát: Phấn đấu đến năm 2030, là nước đang phát triển có công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao… Đến năm 2045 trở thành nước phát triển, thu nhập cao. Theo các chuyên gia, việc đạt được các mục tiêu trên là rất thách thức và thời gian không còn nhiều. TS. Võ Trí Thành - nguyên Phó viện trưởng Viện nghiên cứu quản lý kinh tế trung ương cho biết, vấn đề chuyển đổi mô hình tăng trưởng đã được đặt ra từ hơn 10 năm qua nhưng bức tranh tổng thể về mô hình tăng trưởng vẫn vậy, có chuyển biến nhưng chưa có sự đột phá. Tại sao như vậy?, chuyên gia này đặt câu hỏi đồng thời cho rằng, nếu không trả lời được tận cùng câu hỏi đó thì các mục tiêu, khát vọng đặt ra, trước mắt đến năm 2030 (chỉ còn 6 năm nữa), xa hơn là đến 2045 sẽ rất khó thực hiện được.

Hiện thực hóa khát vọng

Dù chuyển đổi mô hình tăng trưởng còn những thách thức, khó khăn song các chuyên gia cho rằng bối cảnh hiện nay cũng có nhiều dư địa thuận lợi để thúc đẩy. Theo PGS. TS. Bùi Quang Tuấn, xu hướng công nghệ mới, phát triển xanh và số hóa trở thành khách quan; phong trào đổi mới sáng tạo; phong trào khởi nghiệp phát triển; cơ cấu dân số trẻ, tiếp cận công nghệ tốt; sản xuất, phân phối, tiêu dùng thông minh hơn; tiềm lực kinh tế, vị thế, uy tín của Việt Nam ngày càng cải thiện; lợi thế của nước đi sau… chính là những cơ hội tốt cho đổi mới mô hình tăng trưởng.

Các chuyên gia đề xuất cần tiếp tục tập trung triển khai ba đột phá chiến lược: Hạ tầng; Nguồn nhân lực khoa học công nghệ; Thể chế và thị trường. Trong đó, cần đẩy mạnh đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số và chuyển đổi xanh nền kinh tế. “Phải có đột phá nhờ đổi mới sáng tạo, càng sáng tạo và quyết liệt thực thi bao nhiêu thì càng có chất lượng tăng trưởng, phát triển nhanh và bền vững bấy nhiêu. Đồng thời, phát huy tối đa nhân tố con người, coi con người là trung tâm, chủ thể, nguồn lực quan trọng nhất và mục tiêu của sự phát triển”, PGS. TS. Bùi Quang Tuấn nhấn mạnh.

Cùng với đó, cần tiếp tục cải cách, hoàn thiện, nâng cao chất lượng thể chế và cải thiện năng lực thực thi pháp luật đi kèm với huy động và sử dụng hiệu quả các nguồn lực, đặc biệt là đầu tư cho khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo. Đầu tư cho kết cấu hạ tầng trong đó có hạ tầng số, nền tảng số, ứng dụng số như AI, blockchain… để tạo ra những sản phẩm số thương hiệu của Việt Nam. Có cơ chế khuyến khích đầu tư cho khoa học công nghệ và R&D ở các doanh nghiệp. Chia sẻ và kết nối cơ sở dữ liệu và tài nguyên số, ứng dụng trong quản trị, điều hành. Ngoài ra, chú trọng phát triển bền vững, giảm phát thải khí nhà kính, ứng phó với biến đổi khí hậu; thúc đẩy liên kết vùng, liên kết chuỗi, cụm ngành, phát triển cân bằng giữa các vùng miền và giảm bất bình đẳng xã hội.

“Áp lực thời gian là rất lớn và chưa từng có nếu chúng ta thực sự muốn thu hẹp khoảng cách, thực sự muốn đi cùng với thời đại hay muốn có những lĩnh vực có thể vượt trước”, TS. Võ Trí Thành nhấn mạnh và cho rằng các thách thức, vướng mắc cũng như cơ hội đều đã được nhận diện, vấn đề nằm chủ yếu ở các sáng kiến để giải quyết (bao gồm sự sáng tạo, thích ứng của cộng đồng doanh nghiệp trong bối cảnh hiện nay), sự hỗ trợ (đồng hành) của thể chế chính sách và mức độ quyết liệt trong hành động.

Chuyên gia này cũng nhìn nhận, chuyển đổi số, chuyển đổi xanh, đổi mới sáng tạo là cơ hội vàng nhưng cũng có thể coi là cơ hội cuối cùng để Việt Nam đi cùng và bắt kịp thế giới. Bởi trong cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 lần này, có nhiều loại hình, lĩnh vực rộng mở để Việt có thể lựa chọn; thích hợp với năng lực và văn hóa của người Việt. Do đó để tránh nguy cơ tụt hậu, Việt Nam cần phải chủ động, không chờ đợi để có thể bắt kịp được với thế giới. “Với áp lực về thời gian như vậy, Việt Nam bây giờ phải “vừa học, vừa làm”; “vừa làm, vừa chạy” mới có thể đạt được các mục tiêu đặt ra”, TS. Thành nói.

Đỗ Lê