Mộc và kiến trúc mộc

Mộc là một khái niệm không xa lạ với người Việt và có từ rất lâu đời trong mỗi gia đình như đôi đũa mộc, đôi guốc mộc, trà mộc… Mộc là ở trạng thái thô sơ, không cần gia công và tô vẽ thêm.

Thế nào là mộc?

Trà mộc Thái Nguyên tức là trà không ngâm tẩm, không cho thêm bất cứ hương liệu nào, không hầm chung với bất cứ loại thảo mộc, hóa chất phụ gia nào. Trà xanh hái về, phơi thật khô rồi pha nước sôi uống, đây là một ví dụ điển hình.

Người Nhật tự hào là một dân tộc sáng tạo ra kiểu sống mộc, đôi đũa của người Nhật bằng gỗ hay bằng tre đều không sơn phủ bất cứ cái gì bên ngoài. Nhìn rộng ra ta thấy, họ thưởng thức nguyên vị thức ăn như ăn cá ngừ sống, thịt đậu không ngâm tẩm...; điều này được nâng lên thành một triết lý.

Bạn có thấy ông nội mình những ngày giáp tết chọn những lóng tre già vàng óng, rồi chẻ ra phơi khô, vót những đôi đũa tre, có đũa cái dùng cho bới cơm, đũa con dùng ăn cơm; đôi đũa tre thẳng, không bị gãy khi dùng. Rồi đôi guốc mộc bán ngoài chợ, được làm bằng gỗ có màu trắng, rất nhẹ dùng cho phụ nữ đi lại trong nhà sau khi sinh nở, mong cho sức khỏe, bệnh tật qua đi sau mỗi lần vượt cạn.

Kiến trúc mộc được hiểu là chỉ có nó, mà không thêm bất cứ phụ kiện nào. Một số người cho rằng công trình kiến trúc mộc là công trình trong trạng thái nguyên thủy; đó là những công trình được xây bằng gạch đá rêu phong cổ kính, phủ màu thời gian.

Kiến trúc mộc

Tháp Nhạn (TP Tuy Hòa) được xếp hạng di tích quốc gia đặc biệt, là một công trình kiến trúc mộc. Ảnh: MINH NGUYỆT

Kiến trúc mộc tại Tuy Hòa đầu tiên phải kể đến tháp Nhạn, là công trình kiến trúc tiêu biểu của người Chăm xưa, tháp được xây dựng vào cuối thế kỷ XI, đầu thế kỷ XII, là nơi thờ phụng chúa thiêng Yana. Tháp thể hiện nền văn minh phát triển rực rỡ ở khu vực Đông Nam Á, sự giao thoa của hai nền văn hóa lớn Ấn Độ và Đại Việt vào văn hóa kiến trúc Champa.

Đứng trước tháp Nhạn trong trạng thái mộc, thậm chí còn mộc hơn khi biết rằng nó không có bất kỳ một thứ gì, công nghệ nào tham gia, mà chỉ có đất với đất.

Tháng tư lễ hội nếu có dịp các bạn đi du lịch hãy đến khách sạn Zanier Bãi San Hô ở xã Xuân Cảnh, TX Sông Cầu. Đến đây các bạn bắt gặp những nhà nghỉ tường được lèn bằng đất sét hoặc gạch xây thô, không trát, mái lợp bằng lá cây dừa nước, sàn nhà lát gạch đất nung. Các dụng cụ trong nhà như chum, vại bằng sành đựng nước, gáo dừa múc nước trong buồng tắm, rồi giường tre, bàn ghế… tất cả như đang đưa bạn về với đời sống hoang sơ.

Hoặc nếu đến chùa Thanh Lương ở xã An Chấn (huyện Tuy An), trên đường đi ta bắt gặp những bức tường được xếp khan bằng đá san hô có tuổi đời hàng trăm năm trước. Khi tới chùa, các bạn hãy để ý chánh điện mới được xây dựng, bên ngoài được ốp lát bằng đá san hô. Đây được coi là kiến trúc mộc, một ý tưởng rất độc đáo. San hô không được xếp vào danh mục vật liệu xây dựng, ấy vậy mà tạo cho công trình này có hình khối mộc mạc, có tác dụng hút ẩm, hút ánh sáng rất tốt.

Gành Đá Đĩa - danh lam thắng cảnh đặc biệt cấp quốc gia, là một công trình kiến trúc mộc chỉ có đá và đá do thiên nhiên tạo hóa từ hàng triệu năm trước. Trên đường đi, bạn hãy ghé vào làng đá Phú Hạnh (xã An Ninh Đông, huyện Tuy An); ở đây tường nhà ở, chuồng trại gia súc, tường rào, giếng nước, đường đi, thậm chí những ngôi mộ cũng được xếp bằng đá, trông rất vững chãi; nhà ở thì mát lạnh, giếng nước ngọt, trong xanh.

Nhà hàng Gozo ngay góc đường Độc Lập và Nguyễn Hữu Thọ (TP Tuy Hòa) cũng có kiến trúc mộc với những cột, kèo, đòn tay, rui, mè được làm bằng tre, liên kết các bộ phận buộc chặt bằng lạt; mái nhà được lợp bằng lá dừa nước Nam Bộ; toàn bộ nhà được làm bằng đồ mộc tranh, tre, nứa lá. Ngồi tại đây khi gió biển tràn về mát rượi, tâm hồn ta như trút bỏ những nhọc nhằn, vất vả…

Từ trong nhà hàng nhìn ra tháp Nghinh Phong - một công trình khá độc đáo mới được xây dựng tại công viên biển Tuy Hòa. Công trình này khá cao, trông hình dáng tựa như mũi tàu đang vượt sóng đại dương. Toàn bộ công trình được xây dựng bằng lõi bê tông và ốp đá granit bên ngoài, một loại vật liệu có nhiều ở Phú Yên, có độ bền vĩnh cửu. Đây cũng được xem là một công trình kiến trúc mộc của thế kỷ XXI.

Gần đây, xu hướng làm cho những công trình kiến trúc trở nên vui mắt, long lanh, rực rỡ bởi ánh điện rất phổ biến; nhiều công trình có vị trí, kiến trúc khá đẹp nhưng lại thêm vào đó nhiều thứ khác làm cho nó trở nên dị dạng. Các công trình đình, chùa, miếu cổ có lịch sử hàng trăm năm trước, là những công trình có kiến trúc mộc, nay đang được trùng tu xây dựng lại; cần lưu ý đừng làm mất đi tính mộc, mộc là chân thật và vĩnh cửu.

Bạn cũng như tôi hãy nắm lấy bàn tay mộc của mẹ, nhìn thẳng vào khuôn mặt mộc của bà, khi đó bạn sẽ thấy được những nếp nhăn trên khóe mắt rất mộc, nó chứa đựng bao mưa gió, nhọc nhằn của mẹ, có chăng là làn môi đỏ do mẹ ăn trầu. Thế mới thấy, mộc được tôn vinh không chỉ trong kiến trúc, văn hóa và tinh thần mà mộc đã đi vào cuộc sống của mỗi chúng ta mà không mấy ai để ý…

KTS HOÀNG XUÂN THƯỞNG