Mong manh Gaza

Mặc dù thỏa thuận là mong manh, phải chịu áp lực nhiều phía và có thể sụp đổ bất cứ lúc nào, song điều quan trọng là hiện tại giao tranh đã dừng ở cả Gaza và Lebanon, các con tin bắt đầu trở về nhà. Phần lớn người Israel chào đón thỏa thuận này như một lý do để ăn mừng, kể cả những người phản đối vì lý do chiến lược hay ý thức hệ.

Chiếc vỏ ốc bị vỡ

Nhưng, phản ứng bao trùm không chỉ là vấn đề hòa bình. Nó là về ý nghĩa của thỏa thuận đối với bản sắc luôn gặp rắc rối của Israel. Vấn đề cốt lõi đối với người Israel, mà những người quan sát bên ngoài có thể không nắm bắt được hoàn toàn, là kể từ khi thành lập nhà nước Israel vào năm 1948, 3 năm sau khi kết thúc cuộc diệt chủng Holocaust, nước này đã tự xác định là nơi trú ẩn an toàn cho người Do Thái.

Trong hơn 70 năm, bất chấp các cuộc chiến tranh lớn và những thách thức liên miên, nước này vẫn có thể duy trì lý tưởng nền tảng này. Tuy nhiên, với các cuộc tấn công ngày 7/10/2023, vị thế đó đã bị phá vỡ. Niềm tin rằng quân đội và các cơ quan an ninh khác sẽ luôn kịp thời cứu người Do Thái trong cơn hoạn nạn đã hoàn toàn tan vỡ. Đối với nhiều người Israel, thất bại này vẫn tiếp diễn trong suốt hơn 15 tháng chiến tranh, vì chính phủ đã chứng minh rằng không thể giải cứu hoặc hồi hương số lượng lớn trong số 251 con tin - người Israel và người nước ngoài - đã bị bắt đến Gaza.

Lực lượng phòng vệ Israel tiến vào dải Gaza.

Hiện giờ, cuối cùng Israel đã bắt đầu sửa chữa những nền tảng bị phá vỡ này. Vào thời điểm ngừng bắn, có 97 con tin người Israel - thường dân và binh lính - và khoảng một nửa trong số họ được cho là vẫn còn sống. Đối với người Israel, chính phủ và lực lượng an ninh không bao giờ có thể chuộc lại lỗi lầm của sự kiện 7/10. Nhưng, thỏa thuận về con tin đã khôi phục lại hy vọng lần đầu tiên kể từ khi chiến tranh bắt đầu, rằng nơi trú ẩn an toàn có thể được xây dựng lại ở một mức độ nào đó.

Tuy nhiên, đạt được thỏa thuận này cũng không phải là dễ với Israel. Để đổi lấy 33 con tin đầu tiên, Israel đã đồng ý thả khoảng 1.700 tù nhân Hamas, bao gồm hơn 200 người đang thụ án chung thân vì tội giết người Israel. Sau giai đoạn 1 hoàn tất, để đổi lấy 64 con tin khác, Israel sẽ phải trả tự do cho hàng nghìn tù nhân Hamas khác, trong đó có cả những người mà phía Israel gọi là “những kẻ khủng bố nổi danh”. Đây đều là những tù nhân mà chưa có Chính phủ Israel nào đồng ý thả trước đây.

Giằng xé

Đối với Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu, đó là những tình huống tiến thoái lưỡng nan. Ông cần các đối tác liên minh cực hữu của mình tiếp tục nắm quyền. Nhưng, họ lại là những người kiên quyết phản đối lệnh ngừng bắn, và - trái ngược với phần lớn người dân Israel - đang yêu cầu tái khởi động chiến tranh hoặc họ sẽ từ chức. Nếu cuộc bầu cử mới được tổ chức ngay, ông Netanyahu có thể sẽ thất cử. Đồng thời, ông cũng phải nhìn sang hướng Tổng thống Mỹ Donald Trump, vốn đang gây sức ép rất lớn để mọi việc được thực hiện theo cách của mình và tuyên bố sẽ không chấp nhận để chiến tranh tiếp diễn trong nhiệm kỳ của ông.

Những gì xảy ra tiếp theo có vẻ sẽ phụ thuộc chủ yếu vào Tổng thống Mỹ. Chính quyền mới ở Mỹ có những kế hoạch lớn. Trong nhiều tháng, các trợ lý và cố vấn của ông Trump đã nói về các thỏa thuận khu vực mà ông muốn thiết lập. Mục tiêu chính của ông dường như là các thỏa thuận công nghệ và quốc phòng trị giá hàng tỷ USD giữa Mỹ và Saudi Arabia. Một bước đi cùng với đó sẽ là một thỏa thuận lớn bình thường hóa quan hệ giữa Israel và Saudi Arabia, tương tự như thỏa thuận mà chính quyền cựu Tổng thống Biden đã cố gắng thúc đẩy vào mùa thu năm 2023. Các nhà lãnh đạo Hamas sau đó đã mô tả việc cản trở thỏa thuận đó là một trong những động cơ để phát động cuộc tấn công ngày 7/10. Để đạt được những mục tiêu này, ông Trump sẽ cần thỏa thuận ngừng bắn ở Gaza, cùng với thỏa thuận ngừng bắn tương tự ở Lebanon, được duy trì càng lâu càng tốt.

Diễn biến leo thang xấu

Quá trình thảo luận về thỏa thuận ngừng bắn ở Gaza gần như dài bằng chính cuộc chiến. Vào tháng 11/2023, sau khi kết luận rằng số lượng lớn phụ nữ và trẻ em bị bắt cóc là gánh nặng hơn là một tài sản chiến lược, các nhà lãnh đạo Hamas đã đàm phán thỏa thuận ngừng bắn giai đoạn 1 để trao đổi con tin với Israel, do Ai Cập, Qatar và Mỹ làm trung gian. Khi đó, Hamas đã thả con tin để đổi lấy những lợi ích không đáng kể so với các thỏa thuận như vậy trước đây.

Chiến binh Hamas.

Về lý thuyết, sau 7 ngày, đợt trao đổi con tin ban đầu được cho là dẫn đến giai đoạn 2, trong đó thỏa thuận ngừng bắn sẽ được gia hạn và những con tin còn lại sẽ dần được thả. Tuy nhiên, các cuộc đàm phán đã bị đình trệ vào ngày thứ 7 và trái với kỳ vọng của những người hòa giải, giao tranh lại tiếp diễn và Lực lượng phòng vệ Israel (IDF) đã tái khởi động cuộc tiến công trên bộ lớn vào trung tâm Gaza. Ngay sau đó, chiến dịch đã mở rộng sang các khu vực phía Nam của dải đất này.

Trong những tháng tiếp theo, mặc dù đã có nhiều nỗ lực, các cuộc đàm phán hướng tới một thỏa thuận mới đã bị đổ vỡ. Đến tháng 5/2024, chính quyền cựu Tổng thống Biden đã rất thất vọng vì Chính phủ Israel không đạt được tiến triển đến mức ông Biden đã có động thái bất thường là tuyên bố một thỏa thuận ngừng bắn để trao đổi con tin mà ông cho biết đã được Israel chấp thuận riêng. Nhưng, chính ông Netanyahu đã bác bỏ điều này. Trên thực tế, về cơ bản đó cũng là một thỏa thuận mà Israel đã đồng ý về cơ bản. Tuy nhiên, thông tin bên lề cho hay ông Netanyahu lo ngại rằng nếu công khai việc đó thì các đối tác liên minh cực hữu của ông như các thành viên nội các Bezalel Smotrich và Itamar BenGvir sẽ từ chức, từ đó dẫn đến việc chính phủ sụp đổ và ông sẽ gặp phải những vấn đề khác liên quan đến sự nghiệp chính trị.

Trong khi đó, việc chính phủ liên tục không đạt được thỏa thuận đã gây ra sự phản đối ngày càng tăng trong đông đảo công chúng Israel, dẫn đầu là gia đình của các con tin. Tại Tel Aviv, hàng chục nghìn người đã tụ tập biểu tình hằng tuần và một quảng trường lớn gần trụ sở IDF đã được gọi tên là “Quảng trường Con tin”. Các gia đình con tin và những người biểu tình thường xuyên chặn các con đường chính. Trong mọi cộng đồng Israel, những sáng kiến biểu tình mang tính biểu tượng và ít mang tính đối đầu cũng xuất hiện, chẳng hạn như bày những chiếc ghế nhựa trống, ruy băng vàng và áp phích có ảnh các con tin cùng dòng chữ “Nếu đó là con gái của bạn thì sao?”. Khuôn mặt và câu chuyện cá nhân của các con tin đã trở nên quen thuộc trong hầu hết mọi ngôi nhà của người Israel, với nhiều người cho rằng họ phải bảo vệ một con tin cụ thể. Sự bất lực của chính phủ đối với các con tin - mặc dù IDF kiểm soát quân sự gần như hoàn toàn Dải Gaza và thực tế là nhiều con tin bị giam giữ trong phạm vi vài dặm tính từ các vị trí của IDF - chỉ khiến người dân ngày càng thất vọng sâu sắc.

Trong suốt cuộc chiến, quân đội chỉ giải cứu thành công 8 con tin khỏi Gaza - bằng 3% tổng số. Trong khi đó, hàng chục người khác bị tìm thấy đã chết ở các địa điểm khác nhau trong Dải Gaza. Những kết quả này thật đáng thất vọng đối với một quốc gia vốn từ lâu đã tự hào về các nhiệm vụ giải cứu táo bạo của mình. Đó là chiến dịch Entebbe năm 1976; cuộc đột kích của lực lượng biệt kích Israel ở Uganda - là cuộc đột kích mà anh trai của ông Netanyahu, trung tá Yonatan Netanyahu đã thiệt mạng; chiến dịch giải cứu thành công 102 trong số 106 con tin do Hamas bắt giữ. Trong những thập kỷ kể từ đó, rủi ro liên quan đến các hoạt động như vậy đã tăng lên, đối với cả lực lượng giải cứu tinh nhuệ của Israel và chính con tin.

Khi cuộc chiến ở Gaza kéo dài mà không có thỏa thuận, hy vọng cho các con tin càng giảm sút. Vào tháng 6/2024, sau khi lực lượng Israel giải cứu 4 con tin khỏi trại tị nạn Nuseirat ở trung tâm Gaza, Hamas đã thay đổi chỉ thị của mình đối với những người canh giữ con tin: Nếu phát hiện bất kỳ hoạt động quân sự nào của Israel gần đó, họ phải hành quyết các con tin để ngăn chặn việc giải thoát. 2 tháng sau, chỉ thị này đã diễn ra một cách bi thảm, khi những kẻ bắt giữ 6 người Israel đã sát hại họ sau khi nghe thấy tiếng xe bọc thép của IDF di chuyển. Trong số các nạn nhân có Hersh Goldberg-Polin, một thanh niên người Mỹ gốc Israel, mà sự vận động rộng khắp của gia đình anh về việc trả tự do cho các con tin của cả hai phía đã tạo ra những phản ứng đáng kể ở cả Israel và phương Tây. Thật khó để nhiều người Israel không coi đây là một cuộc chiến thất bại của họ.

Khủng hoảng lòng tin

Nếu thỏa thuận ngày 19/1 báo hiệu một bước ngoặt có thể xảy ra, thì cuộc khủng hoảng lòng tin của Israel còn lâu mới được khắc phục. Xã hội Israel đang bị phân cực mạnh mẽ và tính cách gây chia rẽ của chính phủ hiện tại càng có vẻ như đang làm tình hình thêm phức tạp. Ngoài ra, việc chính phủ không thể thực hiện lời hứa đạt được “chiến thắng hoàn toàn” trước Hamas mặc dù IDF có lợi thế áp đảo trên chiến trường và việc ông Netanyahu từ chối cho phép điều tra độc lập về những thất bại dẫn đến sự kiện 7/10 đã gây ra những rào cản đáng kể cho bất kỳ sự hòa giải dân tộc nào.

Những đứa trẻ Gaza đang đói khát.

Hơn nữa, như một phần của thỏa thuận ngừng bắn, chính phủ đã đưa ra những nhượng bộ quan trọng khác. IDF đã rút khỏi hành lang an ninh mà họ tạo ra ở trung tâm Gaza để chia cắt miền Bắc và miền Nam, cũng như cam kết rút khỏi cái gọi là hành lang Philadelphi dọc theo biên giới phía Nam của Gaza với Ai Cập, gần Rafah, vào tuần thứ 7 của thỏa thuận ngừng bắn. Israel gần như chắc chắn sẽ khăng khăng duy trì một số hình thức hiện diện quân sự trong cái mà họ gọi là vành đai an ninh - một vùng đệm rộng khoảng 1 km bên ngoài hàng rào biên giới vào lãnh thổ Palestine dọc theo toàn bộ biên giới.

Sau khi ông Donald Trump thắng cử Tổng thống Mỹ, nhiều người ủng hộ ông Netanyahu ăn mừng khi các đồng minh cánh hữu trung thành của Israel ở Mỹ được bổ nhiệm vào các vị trí cấp cao, ông Netanyahu và phụ tá thân cận Ron Dermer - người liên lạc chủ chốt lâu năm của ông Netanyahu với các chính quyền của đảng Cộng hòa ở Mỹ - đã lưu ý đến những ưu tiên khác nhau của ông Trump. Nhiều cố vấn của ông Trump có khuynh hướng cô lập và có quan điểm hoài nghi về các cuộc can thiệp quân sự. Bản thân tổng thống đã nhiều lần tuyên bố trước và sau khi đắc cử rằng bất chấp những tuyên bố ngược lại, ông có ý định chấm dứt chiến tranh thay vì bắt đầu cuộc chiến.

Trong trường hợp của Israel, mục tiêu trước mắt của ông Trump là ngăn chặn chiến tranh ở Gaza như một phần thỏa thuận về con tin. Trước thềm ngày nhậm chức, ông đã nhiều lần nhấn mạnh tính cấp bách của vấn đề và thậm chí đe dọa sẽ “mở cánh cửa địa ngục” nếu yêu cầu của ông không được đáp ứng. Ở Israel, nhiều người hiểu đây là lời đe dọa dành cho Hamas - hoặc có lẽ còn hơn thế đối với những bên trung gian đàm phán như Ai Cập và Qatar. Nhưng, về phần mình, những lãnh đạo cao nhất của Israel cũng có thể hiểu đó là một thông điệp nhằm vào họ.

Huy Thông