Một số điểm mới về thẩm quyền tố tụng của điều tra viên là trưởng hoặc phó trưởng Công an cấp xã

Trong bối cảnh sau sắp xếp đơn vị hành chính, nhiều địa phương được sáp nhập trên cơ sở 2 hoặc 3 đơn vị hành chính cấp tỉnh hiện nay và ở mỗi địa phương chỉ bố trí 1 cấp cơ quan điều tra tại Công an cấp tỉnh (thay vì 2 cấp như trước đây).

Công an xã Xuân Lộc, tỉnh Đắk Lắk tận tình phục vụ người dân khi thực hiện chính quyền địa phương 2 cấp.

Để giải quyết những vấn đề cấp bách sau khi sắp xếp, Luật đã bổ sung các thẩm quyền tiến hành tố tụng, áp dụng các biện pháp ngăn chặn, biện pháp cưỡng chế trong tố tụng hình sự cho điều tra viên là trưởng Công an cấp xã (hoặc phó trưởng) Công an cấp xã tương tự như nhiệm vụ, quyền hạn của thủ trưởng, phó thủ trưởng cơ quan điều tra nhằm chỉ đạo, giải quyết kịp thời các vụ việc, vụ án về tội ít nghiêm trọng và tội nghiêm trọng xảy ra trên địa bàn cấp xã; với các nội dung cụ thể như sau:

Thứ nhất, Luật đã sửa đổi khoản 4 Điều 36 (nhiệm vụ, quyền hạn và trách nhiệm của thủ trưởng, phó thủ trưởng cơ quan điều tra) theo hướng thủ trưởng, phó thủ trưởng cơ quan điều tra có thể ủy quyền cho điều tra viên trung cấp (hoặc cao cấp) là trưởng (hoặc phó trưởng) Công an cấp xã được thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của thủ trưởng, phó thủ trưởng cơ quan điều tra.

Để hướng dẫn nội dung này, ngày 27/6/2025, liên ngành tư pháp Trung ương đã ban hành Thông tư liên tịch số 04 quy định về phối hợp giữa các cơ quan có thẩm quyền trong hoạt động tố tụng hình sự, quản lý, thi hành tạm giữ, tạm giam và thi hành án hình sự. Theo đó, các hoạt động ủy quyền của thủ trưởng cơ quan Cảnh sát điều tra Công an cấp tỉnh cho điều tra viên (trung cấp, cao cấp) là trưởng (hoặc phó trưởng) Công an cấp xã gồm 6 hoạt động: 1. Trưng cầu giám định chất ma túy đối với các vụ liên quan đến các hành vi phạm tội về ma túy; trưng cầu giám định, yêu cầu định giá tài sản trong các vụ tai nạn giao thông, cố ý gây thương tích, trộm cắp tài sản, hủy hoại hoặc cố ý làm hư hỏng tài sản. 2. Giữ người trong trường hợp khẩn cấp. 3. Bắt người bị giữ trong trường hợp khẩn cấp. 4. Tạm giữ người. 5. Khám nghiệm hiện trường. 6. Khám xét, khám xét trong trường hợp khẩn cấp. Các hoạt động ủy quyền nêu trên để điều tra viên (trung cấp, cao cấp) là trưởng (hoặc phó trưởng) Công an cấp xã tiến hành các hoạt động tố tụng hình sự mang tính cấp bách để giải quyết ngay các vụ việc xảy ra tại địa bàn cấp xã. Sau khi tiến hành các hoạt động được ủy quyền, người được ủy quyền phải báo cáo lãnh đạo Cơ quan Cảnh sát điều tra Công an cấp tỉnh để tiếp tục phân công giải quyết hoặc xử lý theo quy định của pháp luật.

Thứ hai, Luật đã bổ sung khoản 1a vào Điều 37 (nhiệm vụ, quyền hạn và trách nhiệm của điều tra viên). Theo đó, điều tra viên trung cấp, điều tra viên cao cấp là trưởng Công an cấp xã hoặc phó trưởng Công an cấp xã được thủ trưởng cơ quan điều tra cấp tỉnh phân công tiến hành hoạt động khởi tố, điều tra vụ án về tội ít nghiêm trọng, tội nghiêm trọng xảy ra trên địa bàn cấp xã có nhiệm vụ, quyền hạn quy định tại khoản 1 Điều này, các điểm a, c khoản 1 và khoản 2 Điều 36 của Bộ luật này, trừ quyết định áp dụng, thay đổi, hủy bỏ biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt.

Với quy định này, diện bố trí điều tra viên trung cấp, điều tra viên cao cấp tại Công an cấp xã là trưởng Công an cấp xã; trường hợp trưởng Công an cấp xã không đủ tiêu chuẩn, điều kiện thì phải bổ nhiệm điều tra viên trung cấp, điều tra viên cao cấp đối với phó trưởng Công an cấp xã. Bảo đảm mỗi Công an cấp xã ít nhất phải có một chỉ huy là điều tra viên trung cấp hoặc điều tra viên cao cấp để chỉ đạo thụ lý án tại cấp xã. Đối với cấp xã mà cả trưởng, phó trưởng Công an cấp xã đều đủ điều kiện để bổ nhiệm điều tra viên trung cấp, điều tra viên cao cấp thì có thể bổ nhiệm cả hai nhưng chỉ có trưởng Công an cấp xã có thẩm quyền chỉ đạo thụ lý án tại cấp xã.

Về loại án được giao cho điều tra viên là trưởng hoặc phó trưởng Công an cấp xã, chỉ được phân công cho điều tra viên là trưởng hoặc phó trưởng Công an cấp xã chỉ đạo thụ lý, giải quyết đối với vụ việc, vụ án về tội phạm ít nghiêm trọng, nghiêm trọng xảy ra tại địa bàn do Công an cấp xã quản lý. Khi được thủ trưởng cơ quan Cảnh sát điều tra Công an cấp tỉnh (hoặc phó thủ trưởng được ủy quyền) phân công thì điều tra viên (trung cấp, cao cấp) sẽ có các thẩm quyền:

1. Trực tiếp tổ chức và chỉ đạo việc thụ lý, giải quyết nguồn tin về tội phạm, việc khởi tố, điều tra vụ án hình sự.

2. Quyết định phân công hoặc thay đổi điều tra viên, cán bộ điều tra được bố trí tại Công an cấp xã; kiểm tra các hoạt động thụ lý, giải quyết nguồn tin về tội phạm, khởi tố, điều tra vụ án hình sự của điều tra viên, cán bộ điều tra được bố trí tại Công an cấp xã; quyết định thay đổi hoặc hủy bỏ các quyết định không có căn cứ và trái pháp luật của điều tra viên được bố trí tại Công an cấp xã.

3. Quyết định tạm đình chỉ việc giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm; quyết định khởi tố, không khởi tố, bổ sung hoặc thay đổi quyết định khởi tố vụ án; quyết định khởi tố, bổ sung hoặc thay đổi quyết định khởi tố bị can; quyết định nhập hoặc tách vụ án; quyết định ủy thác điều tra;

4. Quyết định áp dụng, thay đổi, hủy bỏ biện pháp ngăn chặn, biện pháp cưỡng chế theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự.

5. Quyết định truy nã, đình nã bị can, khám xét, thu giữ, tạm giữ, xử lý vật chứng.

6. Quyết định trưng cầu giám định, giám định bổ sung hoặc giám định lại, thực nghiệm điều tra, thay đổi hoặc yêu cầu thay đổi người giám định. Yêu cầu định giá, định giá lại tài sản, yêu cầu thay đổi người định giá tài sản.

7. Trực tiếp kiểm tra, xác minh nguồn tin về tội phạm và tiến hành các biện pháp điều tra.

8. Kết luận điều tra vụ án.

9. Quyết định tạm đình chỉ điều tra, đình chỉ điều tra, phục hồi điều tra vụ án, bị can.

10. Ra các lệnh, quyết định và tiến hành các hoạt động tố tụng khác thuộc thẩm quyền của cơ quan điều tra.

11. Thực hiện các nhiệm vụ, quyền hạn khác của điều tra viên quy định tại khoản 1 Điều 37 Bộ luật Tố tụng hình sự.

Thứ ba, Luật sửa đổi Điều 110 (giữ người trong trường hợp khẩn cấp), Điều 113 (bắt bị can, bị cáo để tạm giam), Điều 485 (cơ quan, người có thẩm quyền quyết định áp dụng biện pháp bảo vệ) để bổ sung điều tra viên (trung cấp, cao cấp) là trưởng (hoặc phó trưởng Công an cấp xã) có thẩm quyền áp dụng các biện pháp ngăn chặn, biện pháp cưỡng chế trong tố tụng hình sự và biện pháp bảo vệ người tố giác tội phạm, người làm chứng, bị hại…

Mặc dù chỉ sửa đổi 3 điều của Bộ luật Tố tụng hình sự nhưng các điều khoản được sửa đổi, bổ sung được viện dẫn trong nhiều điều khoản khác. Chính vì vậy, điều tra viên (trung cấp, cao cấp) là trưởng (hoặc phó trưởng) Công an cấp xã có nhiều thẩm quyền khác như: Quyết định tạm giữ; ra lệnh khám xét; tạm giam; bảo lĩnh; đặt tiền để bảo đảm… Bên cạnh đó, khi được phân công, điều tra viên (trung cấp, cao cấp) là trưởng (hoặc phó trưởng) Công an cấp xã sẽ có các thẩm quyền áp dụng các biện pháp điều tra thuộc thẩm quyền của cơ quan điều tra như: Trưng cầu giám định, yêu cầu định giá tài sản.

Nguyễn Tuấn