Một số kiến thức tiếng Việt ở bậc phổ thông tiền hậu bất nhất

Trong chương trình môn Ngữ văn 9, tập 2, Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam có bài: “Các thành phần biệt lập”(tiếp theo) trang 31.

Bài học này có đề cập đến nội dung “Thành phần phụ chú” (trang 31). Tác giả biên soạn sách hướng dẫn học sinh học tập theo cách quy nạp. Cụ thể, sau khi tìm hiểu 2 ví dụ, học sinh sẽ rút ra nhận xét “thành phần phụ chú” là gì.

Theo đó, ở phần Ghi nhớ trang 32 sách giáo khoa nêu định nghĩa:

“Thành phần phụ chú được dùng để bổ sung một số chi tiết cho nội dung chính của câu.

Thành phần phụ chú thường được đặt giữa hai dấu gạch ngang, hai dấu phấy, hai dấu ngoặc đơn hoặc giữa một dấu gạch ngang với một dấu phẩy.

Nhiều khi thành phần phụ chú còn được đặt sau dấu hai chấm.”

Câu hỏi về thành phần phụ chú. (Ảnh do tác giả cung cấp)

Thế nhưng, sách Ngữ văn 12, tập 1, Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam, có bài“Thực hành một số phép tu từ cú pháp” (trang 150), thì tác giả sách lại sử dụng một thuật ngữ khác có tên gọi “Phép chêm xen”(trang 152).

Thực ra, “phép chêm xen”và “thành phần phụ chú”chỉ là một.

Nhưng cách sử dụng thuật ngữ tiền hậu bất nhất, nghĩa là lớp 9 gọi một đằng (thành phần phụ chú), lớp 12 gọi một nẻo (phép chêm xen) khiến học sinh rối bời.

Phép chêm xen. (Ảnh do tác giả cung cấp)

Ngoài ra, nội dung bài học “Thực hành một số phép tu từ cú pháp” không hề có phần ôn lại kiến thức cũ, chỉ có phần thực hành (luyện tập), lại dùng thuật ngữ “phép chêm xen”càng gây khó khăn cho học sinh.

Học sinh đã qua 4 năm học (lớp 9 lên 12), nếu không có nội dung ôn tập lại kiến thức cũ, thử hỏi có bao nhiêu học sinh có thể ghi nhớ?

Thực tế khi dạy học, chúng tôi nhắc lại “phép chêm xen”chẳng qua là “thành phần phụ chú” đã được dạy ở lớp 9 thì nhiều học sinh nói rằng, cách gọi tên “phép chêm xen” lạ và khó hiểu.

Chúng tôi đem băn khoăn này hỏi một tiến sĩ Ngôn ngữ học (xin giấu tên), nguyên giảng viên của Trường đại học Sài Gòn (Thành phố Hồ Chí Minh), thầy nói:

“Lẽ ra nên thống nhất cách gọi tên một thuật ngữ khoa học từ bậc trung học cơ sở đến bậc trung học phổ thông để có tính liền mạch.

‘Thành phần phụ chú’ và ‘phép chêm xen’ về mặt khái niệm rõ ràng chỉ là một, cũng có thể gọi tên khác đi là phần ‘chú thích’ cho gần gũi, dễ hiểu.”

“Theo tôi, cách gọi “phép chêm xen” vừa thô về mặt thuật ngữ, vừa thừa về mặt ngữ nghĩa. Bởi vì “chêm” và “xen” cùng có nét nghĩa tượng tự nhau là “thêm vào”, thầy phân tích thêm.

Cách ra đề thi môn Ngữ Văn như hiện nay đã lỗi thời

Tra Từ điển tiếng Việt (Nhà xuất bản Từ điển bách khoa), hai từ “chêm”và “xen”được định nghĩa như sau:

“Chêm” (động từ): lèn thêm vào chỗ hở một vật cứng, làm cho chặt, cho khỏi lung lay, xộc xệch. Ví dụ: Chêm cán búa. Nói xen vào. Thỉnh thoảng lại chêm vào một câu.

“Xen”(động từ): làm cho ở vào vị trí giữa những cái khác. Ví dụ: Xen vào giữa đám đông. Nói xen vào một câu.

Qua định nghĩa từ “chêm” và“xen”của từ điển, chúng tôi có thể khẳng định, nghĩa của 2 từ này là một. Và cách sử dụng thuật ngữ “phép chêm xen”ở sách Ngữ văn 12, tập 1 là không chính xác.

Qua bài viết này, chúng tôi mong muốn các nhà biên soạn sách giáo khoa môn Ngữ văn cho đợt thay sách mới lưu ý hơn khi gọi tên thuật ngữ.

Bởi, “về nguyên tắc, trong một lĩnh vực khoa học, công nghệ nhất định, mỗi thuật ngữ chỉ biểu thị một khái niệm, và ngược lại, mỗi khái niệm chỉ được biểu thị bằng một thuật ngữ”(Ghi nhớ trang 89, sách Ngữ văn 9, tập 1, Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam).

Tài liệu tham khảo:

[1] Ngữ văn 9, tập 1, 2, Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam

[2] Ngữ văn 12, tập 1, Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam

[3] ViệnNgôn ngữ học, Từ điển tiếng Việt, Nhà xuất bản Từ điển bách khoa

Thạc sĩ Ngôn ngữ học Phan Thế Hoài