Mùa vàng dưới những rặng cây

Mùa thiên di trong cánh rừng vàng ruộm quả

Cuối mùa xuân, những cánh rừng trồng điều (đào lộn hột) lại nhuộm vàng mặt đất loại quả chín. Những vườn điều xanh ngát trải dài tít tắp từ Tây Nguyên xuống miền đồng đất đỏ Bình Phước mang đến nguồn thu nhập chính cho người dân. Những chùm quả chín mọng vàng ươm hoặc đỏ au trên cành hay đã rụng nằm lổn nhổn trên mặt đất. Khi ấy, cũng là lúc người nông dân bước vào mùa thu hoạch, một mùa vụ đầy hứa hẹn và nhộn nhịp.

Giai đoạn chín rộ vào khoảng tháng 3, tháng 4 hàng năm. Đây là giai đoạn háo hức nhất của mùa vụ khi mọi người thoăn thoắt nhặt nhạnh những quả điều chín căng mọng. Không khí lao động tại các vườn điều trở nên nhộn nhịp hơn bao giờ hết khi người dân khẩn trương thu nhặt, phân loại và chế biến hạt điều để kịp cung ứng cho thị trường.

Vào mùa thu hoạch, những quả điều chín mọng trên cây.

Mùa điều chín quả cũng là mùa thiên di của nhiều lao động thời vụ ở khắp các địa phương đổ về vùng điều. Nhiều lao động từ Bình Định, Quảng Ngãi, Phú Yên cũng đổ xô lên Tây Nguyên, nhiều lao động từ miền Tây cũng nườm nượp về các vùng điều Bình Phước để làm công. Ánh nắng cuối mùa khô chiếu xiên khoai xuống những rừng điều cổ thụ đang mùa chín quả. Từng tốp người lổm nhổm ngồi nhặt và di chuyển chậm rãi như đàn kiến cặm cụi. Họ nhặt nhạnh từng quả điều rồi ngắt lấy phần hạt, bỏ phần quả chín nhão gọn sang một bên. Cứ thế từng mét vuông đất, nơi những quả điều chín rụng được thu nhặt sạch sẽ. Từng đôi bàn tay sử dụng bao tay thoăn thoắt nhặt, ngắt, bỏ vào làn hay gùi đựng.

Anh Điểu Thân (người M’nông, trú Đắk Nông) chia sẻ, loại quả điều này chứa một loại dầu độc, có thể gây bỏng da nếu không được xử lý cẩn thận. Nhiều người không biết thấy quả chín mọng rất đẹp mắt, ăn vào lúc đầu có vị ngọt nhẹ nhưng chỉ sau vài phút, môi miệng sẽ sưng tấy ngay. Khi thu nhặt điều và ngắt hạt, nếu chỉ dùng tay không trang bị bảo hộ mà không cẩn thận có vết xước ở tay cũng sẽ bị sưng tấy, đau nhức rất khó chịu. Chính vì thế, ngoài việc lấy hạt thì quả điều chín mọng thường sẽ không được sử dụng mà chủ yếu để làm phân bón ngay tại vườn.

Điều Thân cho biết: “Công việc không cần phải học, không đòi hỏi tay nghề mà đem lại thu nhập khá nên hằng năm vợ chồng tôi đều đặn lên đây lượm điều thuê. So với công việc làm thuê khác thì lượm điều mỗi ngày cho công cao gấp đôi. Chịu khó ít tháng mà thu nhập tốt cho gia đình”.

Tại thủ phủ điều Bình Phước đang vào mùa thu hoạch, nhiều nhân công từ các địa phương cũng tập trung về đây để lao động kiếm thu nhập. Họ dựng lều, dựng bếp để sinh hoạt ngay trong rừng điều cho thuận tiện công việc. Vợ chồng anh Trần Văn Tùng (48 tuổi, Tây Ninh) đến xã Đắk Ơ (Bù Gia Mập) nhặt điều thuê, ăn vội chén cơm mới xới khi đã quá giờ Ngọ.

Anh cho biết: “Nghề này sướng hơn làm thuê ở quê tôi. Ở quê làm vất vả mà thu nhập chẳng đáng là bao. Lượm điều thuê tuy có đau lưng nhưng công việc không tốn sức nhiều lại mát mẻ. Nếu siêng năng mỗi ngày tôi kiếm được khoảng 500 ngàn đồng. Chủ vườn có tới 40 ha điều nên ngoài cả gia đình trụ ở đây, tôi còn rủ thêm hàng xóm cùng làm và sống quây quần hỗ trợ nhau, vì diện tích của vườn lớn nên công việc vẫn có làm đều đều, không lo thất nghiệp!”.

Những nhân công nhặt điều thuê có thể kiếm thu nhập 400 đến 600 ngàn đồng mỗi ngày.

Bà Trần Thị Hường, có 6 héc-ta điều ở Đắk Song (Đắk Nông) cho biết, vào thời điểm điều chín rộ, cần lượng nhân công rất lớn để thu nhặt. Những nhân công này đến từ nhiều địa phương khác và lao động kiếm thu nhập hàng chục triệu đồng mỗi mùa vụ. Những nhân công đến làm thuê thường căng bạt dựng lều, nấu ăn, sinh hoạt ngay tại vườn để tiện cho việc thu nhặt hạt điều. Đồ đạc, vật dụng sinh hoạt rất đơn sơ, đủ để phục vụ cuộc sống. Các nhân công đến đây thu hoạch điều thuê chủ yếu đi cả gia đình. Họ sống tạm chừng vài tháng thì về.

Thông thường các chủ vườn sẽ bao điện, nước, còn nhân công sẽ tự nấu cơm ăn. Nhiều nhân công lao động chịu khó, thật thà nên thường xuyên được chủ vườn liên hệ thu nhặt điều trong nhiều năm qua. Nhiều chủ vườn không tính tiền công theo ngày mà theo khối lượng, từ 3.200 đồng đến 3.500 đồng/ký để kích thích sự siêng năng. Nếu chịu khó có người có thể thu nhặt được 400-600 ngàn đồng mỗi ngày.

Các nhân công thu hoạch điều thuê chủ yếu đi cả gia đình. Họ sống tạm chừng vài tháng thì về.

Không chỉ có những nhân công được thuê thu nhặt hạt điều, mà ở nhiều địa phương trồng điều cũng có một lực lượng đi mót điều trong mỗi mùa vụ. Do có những vườn điều ở xa, hoặc điều đến mùa tàn khiến sản lượng thấp mà chủ vườn không thu hoạch, đây cũng là thời gian, cơ hội để những người không có đất rẫy, chưa có việc làm đi “nhặt lộc”. Những người đi mót điều nếu chịu khó và may mắn có thể kiếm được một vài trăm ngàn mỗi ngày. Người đi mót điều phân biệt rõ ràng chuyện nhặt mót điều khác với “trộm” điều. Thế nên chỉ những vườn nào chủ đã “bỏ” thì người dân mới tới thu nhặt. Điều hạt tươi hiện có giá khoảng 25.000 đồng/kg đến 29.000 đồng/kg. Đó cũng là nguồn thu nhập không nhỏ cho những người mót điều cuối vụ.

Nhọc nhằn mùa vụ

Mỗi năm vào vụ điều, những người có thâm niên và kinh nghiệm thu nhặt điều thuê lại coi đây là nghề chính, đem lại thu nhập đáng kể. Nghề nhặt hạt điều thuê có lẽ không mấy vất vả so với những công việc lao động khác ở những công trường, nhưng cũng đối diện với nhiều nguy hiểm và ảnh hưởng tới sức khỏe. Dù làm việc dưới những tán cây mát mẻ, nhưng việc lê la cả ngày trong vườn cũng khiến nhiều người mệt mỏi. Cùng với đó, nhựa quả điều cũng khiến tay chân có lúc sưng tấy. Nhiều lúc đau ê ẩm toàn thân, tối về đặt lưng xuống là ngủ ngay để lấy sức khỏe ngày hôm sau tiếp tục công việc. Nhưng nguy hiểm nhất có lẽ là phải đối diện với những loài côn trùng nguy hiểm như rắn rết, bọ cạp, kiến... làm việc dưới rặng cây và trên những thảm lá rừng, gặp rắn, rết tấn công là chuyện thường ngày.

Anh Trần Văn Tùng kể, một buổi chiều chạng vạng năm trước, khi đang say sưa nhặt hạt điều thì chợt có tiếng động “Phì… phì…” phát ra ngay bên cạnh. Anh phát hiện một con rắn hổ mang to lớn đang ngổm đầu dậy. Theo phản xạ tự nhiên, anh nhặt một cành cây xua đuổi khiến con rắn hoảng sợ vội vã bò vào trong đám lá cây đi mất. Nhưng cũng từ lúc ấy, anh Tùng vừa nhặt điều vừa thấp thỏm lo âu. Bởi lo sợ con rắn đó vẫn quanh quẩn đâu đây. Nguy hiểm về côn trùng là một phần, nhiều người đi mót điều cũng gặp phải những người xấu, bị trêu chọc hay dọa dẫm phải phải bỏ về không dám đi mót điều nữa. Có người phụ nữ khi đang ở trong vườn mót điều thì bị mấy người đàn ông đi nhậu say về tạt vào chọc ghẹo. Một thân một mình giữa rừng, chị chỉ biết vùng chạy và hô để những người ở gần đó tới hỗ trợ. Rất may lần đó chị không hề hấn gì.

Dù công việc có nhọc nhằn như thế nào thì những nhân công làm thuê vẫn kiên trì bám vườn, kiếm sống.

Những người làm thuê khi đến đây, dựng lên những khu lán trại tại những khu đất trống chưa sử dụng của địa phương. Khó khăn nhất là nguồn nước sinh hoạt. Họ phải đi vào các nhà dân xin hoặc ra suối tắm giặt. Dưới những cánh rừng điều trải dài như bất tận ấy, cuộc sống của những người nhặt điều vẫn luôn bình dị và nhẹ nhàng. Nhiều người nhặt điều thuê bộc bạch rằng họ theo nghề này vì thu nhập khá, chịu khó mỗi ngày cũng kiếm được 300-350 ngàn đồng. Được bao ăn, ở nên cuối mùa tích cóp được khoảng 20 triệu đồng, đủ để lo cho con cái ăn học cả năm. Đó là khoản thu không nhỏ với nhiều gia đình. Như anh Điểu Thân, chính vì có việc làm ổn định này trong 5 năm qua mà gia đình anh đã mua được xe máy, tủ lạnh, cuộc sống bớt đi phần cơ cực.

Còn gia đình anh Trần Văn Tùng thì sau khi tích lũy từ công việc nhặt điều thuê qua 7 năm cũng đã dành dụm sửa được căn nhà khang trang hơn, không còn lo lắng vào mùa mưa. Sau mỗi mùa vụ, dù công việc có nhọc nhằn như thế nhưng những nhân công làm thuê vẫn kiên trì bám vườn, kiếm sống. Họ gắn bó với những rẫy điều từ sáng đến chiều, công việc chỉ dừng lại khi trời đổ mưa, bóng đêm đã tràn về. Họ chỉ một lòng lo công việc của mình với hy vọng kiếm tiền chính đáng bằng sức lao động của mình. Đằng sau những giọt mồ hôi mặn chát, nụ cười vẫn nở trên môi những con người lao động cần kiệm trên những rừng điều.

Chính vì công việc đòi hỏi tỉ mẩn, chịu khó nên đa số người làm công đều cần mẫn làm việc với hy vọng đem lại cuộc sống no đủ hơn cho gia đình ở quê nhà. Tuy nhiên, người làm công đổ về nhiều, lại tập trung ở khu vực vùng sâu, xa nên chính quyền cơ sở cũng sâu sát, phối hợp lực lượng Công an quản lý nhân khẩu đăng ký hộ khẩu tạm trú đầy đủ để tránh kẻ xấu lợi dụng trà trộn gây mất an ninh trật tự trong mùa vụ thu hoạch điều.

Ông Nguyễn Minh Hóa, Chủ tịch UBND xã Đắk Ơ (Bù Gia Mập) cho biết, ở các khu vực có nhân công từ các nơi khác về để lao động mùa vụ, chính quyền và Công an địa phương vẫn thường chủ động đến các lán trại hướng dẫn, tuyên truyền pháp luật, giúp bà con làm thủ tục lưu trú, để họ an tâm đi thu mùa cho người dân.

Tiêu Dao - Nguyên Khôi