Mường Lay - phường nhỏ nhất Việt Nam với những mái đá đen huyền bí

Những mái ngói đá đen của người Thái ở Mường Lay có lịch sử lâu đời. Ảnh: Bảo Hân

Nơi từng là thủ phủ một vùng

Phường Mường Lay là điểm cuối cùng của quốc lộ 6 từ Hà Nội chạy xuyên Tây Bắc. Nơi đây thuận lợi cả đường sông, đường bộ, tỏa đi Điện Biên, Tuần Giáo, Lai Châu… Vào năm 1909, Toàn quyền Đông Dương Antony Wladislas Klobukowski đã chọn Mường Lay là thủ phủ của tỉnh Lai Châu. Đây cũng chính là "kinh đô" của vua Mèo Đèo Văn Long được thực dân Pháp bảo trợ thời chiếm đóng.

Mường Lay còn được biết đến là thị xã đẹp và nhỏ nhất cả nước trước đây. Chả thế mà nhà thơ Bùi Từ Thiện từng viết: Gió phóng túng từ Mường Lay thổi lại/Tóc em bay xõa sóng sông Đà… Còn nhà thơ Trần Mạnh Hảo lại thì thầm: Thị xã nhỏ như chiếc cúc áo cài trên ngực đất nước/ Núi hai đầu mây đến đá lông nheo…

Bấy nhiêu thôi cũng đủ thấy cảnh sắc Mường Lay lay động lòng người như thế nào, dù một phần thị xã xưa đã nằm dưới lòng hồ thủy điện Sơn La.

Phường Mường Lay nhìn từ trên cao. Ảnh: Bảo Hân

Theo bà Nguyễn Thị Thanh Chuyên, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Điện Biên, Mường Lay là địa bàn sinh sống của 9 cộng đồng dân tộc, là thủ phủ, trung tâm văn hóa của người Thái trắng Điện Biên. Đây là đơn vị hành chính nhỏ nhất cả nước xét trên phương diện quy mô dân số và diện tích nhưng mà là “bé hạt tiêu”, bởi có vị trí đắc địa về kinh tế, chính trị, quốc phòng, an ninh.

Mường Lay là nơi tụ thủy của 3 dòng chảy sông Đà, sông Nậm Na và sông Nậm Lay. Tiềm năng thu hút khách du lịch ở Mường Lay là vô cùng lớn khi mảnh đất này gắn với huyền thoại tấm bia đá cổ của vua Lê Thái Tổ khẳng định chủ quyền Tổ quốc, gắn với câu chuyện Đèo Văn Long và những chuyện “đẻ đất đẻ nước” của cộng đồng bà con dân tộc…

Những viên ngói đá đen kể chuyện

Một trong những việc khiến du khách phương xa đến Mường Lay ấn tượng nhất là những mái nhà lợp ngói đá đen, xuất hiện tại nhiều bản làng như Quan Chiêng, Nậm Cản, Na Nát, bản Hốc, bản Xá… và nhiều bản làng ven sông Đà. Mỗi viên ngói đá thể hiện bàn tay tài hoa cũng như nét văn hóa bà con người Thái với cách thức khai thác thủ công ven sông và tỉ mỉ bóc từng lớp mỏng rồi mài giũa, chế tác... để làm ngói.

Mường Lay có nhiều tiềm năng phát triển khi hội tụ đủ các điều kiện. Ảnh: Bảo Hân

Ông Điêu Văn Luyện, bản Xá Đán cho biết, ông từng đi khắp cả nước, trong đó cả Hà Nội, làm nghề. Không chỉ có mặt trên mái Nhà hát Lớn Hà Nội, ngói đá đen Mường Lay còn có mặt trên những công trình nhà thờ cổ, biệt thự cổ... khắp từ Bắc vào Nam.

Theo ông Luyện, cũng như cách lợp mái Nhà hát Lớn Hà Nội, những viên ngói đá phải có hình vuông, chiều dài cạnh 20 hoặc 30cm. Hai đỉnh đối xứng nhau qua đường chéo viên ngói đá phải cắt đi một phần diện tích hình tam giác cân để có thể ghép “mí” lên nhau. Khi phần cắt không phải là tam giác cân thì lúc lợp, một viên sẽ lệch, nghiêng và kéo theo cả hàng ngói đó sẽ nghiêng. Một mái đá nhìn từ xa, từng lớp ngói như vẩy cá chép hóa rồng lung linh trong nắng mới.

Người thợ Mường Lay sẽ còn kể mãi chuyện làm đẹp cho mái Nhà hát Lớn Hà Nội và nhiều công trình trên cả nước bằng thứ đá đen quê nhà. Ảnh: Bảo Hân

Theo UBND phường Mường Lay, nguồn đá để phủ kín những mái nhà sàn ở đây đang được lấy từ sông Đà, sông Nậm Na với trữ lượng dồi dào. Thống kê có hơn 1.200 nếp nhà sàn trên địa bàn lợp mái ngói đặc trưng này.

Mường Lay hôm nay là điểm thu hút nhiều du khách mỗi khi đến với Tây Bắc. Chị Lù Thị Toàn, chủ homestay tại bản Quan Chiêng, phường Mường Lay cho biết, khách du lịch nước ngoài thường đi xe đạp từ thành phố Điện Biên cũ, từ Sa Pa... vượt cả trăm cây số ghé Mường Lay để khám phá cảnh sắc thượng nguồn sông Đà nên thơ cùng các phong tục gần như còn gìn giữ nguyên bản của cộng đồng bà con dân tộc Tây Bắc nơi đây.

Du khách hào hứng đến với Mường Lay. Ảnh: Bảo Hân

Vào cuối năm, khi nước hồ thủy điện Mường Lay vào mùa nổi, địa phương và ngành Văn hóa - Du lịch thường tổ chức các hoạt động khám phá, trải nghiệm đa dạng về đời sống, cảnh sắc, văn hóa bản địa, như đua thuyền đuôi én, cắm trại, check-in, du lịch lòng hồ, khám phá ẩm thực, dân ca dân vũ, trải nghiệm nghề truyền thống... Vào Tết Dương lịch 2026, Mường Lay sẽ tổ chức lễ hội đua thuyền lớn nhất Tây Bắc.

Chủ tịch UBND phường Mường Lay Nguyễn Đạt Long cho biết, những câu chuyện và những mái nhà đá đen của người Thái ở Mường Lay lợp loại đá giống mái Nhà hát Lớn Hà Nội đã, đang và sẽ thu hút du khách không chỉ từ Thủ đô mà còn từ nhiều vùng trong cả nước vượt đường xa về đây khám phá cảnh vật, con người Mường Lay; để thấy một vùng đất tràn đầy sức sống mới đang ngày một vươn lên để đẹp hơn, giàu hơn và đậm bản sắc văn hóa địa phương.

Ngân Hạ - Bảo Hân