Mỹ: Định hình lại 'bộ não' an ninh quốc gia

Ông Trump cáo buộc các cơ quan tình báo bị chính trị hóa, hoạt động kém hiệu quả và thậm chí chống lại chính quyền của ông. Điều này dẫn đến hàng loạt thay đổi lớn, từ thanh lọc nhân sự, điều chỉnh nhiệm vụ đến định hướng chiến lược mới.

Sự hoài nghi đối với bộ máy tình báo Mỹ

Ngay từ khi lên nắm quyền năm 2017, Tổng thống Donald Trump đã công khai thể hiện sự không tin tưởng đối với cộng đồng tình báo Mỹ (IC- Intelligence Community), đặc biệt là CIA, FBI, NSA (National Security Agency - Cơ quan An ninh Quốc gia) và DNI (Director of National Intelligence - Giám đốc Tình báo Quốc gia). Ông cho rằng các cơ quan này bị chính trị hóa, hoạt động kém hiệu quả. Trong chiến dịch tranh cử 2024, ông Trump tiếp tục nhấn mạnh ý định "thanh lọc" và cải tổ toàn diện hệ thống tình báo nếu tái đắc cử.

Mâu thuẫn giữa ông Trump và các cơ quan tình báo đã bùng phát từ chiến dịch tranh cử 2016, khi CIA và FBI điều tra cáo buộc nhóm của ông Trump có liên hệ với Nga. Ông Trump coi đây là một “công cụ chính trị” nhằm phá hoại ông.

Ảnh bản đồ nước Mỹ và hình biểu tượng IC: Biểu tượng này đại diện cho Cộng đồng Tình báo Hoa Kỳ (United States Intelligence Community - IC), một liên minh gồm 18 cơ quan tình báo thuộc nhánh hành pháp Mỹ, bao gồm CIA, NSA, FBI, DIA, NRO, NGA và các tổ chức khác.

Năm 2018, tại cuộc họp báo với Tổng thống Nga Vladimir Putin ở Helsinki, Tổng thống D. Trump bác bỏ kết luận của tình báo Mỹ về việc Nga can thiệp bầu cử, thay vào đó tin lời phủ nhận của ông Putin. Hành động này gây ra phản ứng mạnh mẽ từ giới tình báo và chính trị gia Mỹ, đặc biệt là từ cựu Giám đốc CIA John Brennan, cựu Giám đốc DNI James Clapper và Giám đốc DNI đương thời Dan Coats.

Brennan gọi hành động của ông Trump là “phản quốc”, Clapper coi đó là “thời khắc đáng xấu hổ nhất trong lịch sử ngoại giao Mỹ”, còn Coats khẳng định tình báo Mỹ có bằng chứng vững chắc về sự can thiệp của Nga. Các nghị sĩ lưỡng đảng, kể cả những đồng minh của ông Trump như Mitch McConnell và Lindsey Graham, cũng lên tiếng lo ngại rằng phát ngôn của ông Trump làm suy yếu lòng tin vào hệ thống tình báo Mỹ.

Dù sau đó ông Trump đã cải chính rằng ông “nhầm lẫn một từ” và vẫn tin vào tình báo Mỹ, nhưng căng thẳng giữa ông và các cơ quan này tiếp tục leo thang. Ông Trump cho rằng các cơ quan tình báo đã bị chi phối bởi một “Nhà nước ngầm” (Deep State) - một mạng lưới quan chức tinh hoa hoạt động vì mục đích riêng, không phải vì lợi ích quốc gia.

Ông Trump cáo buộc các cơ quan này cố tình rò rỉ thông tin để gây bất lợi cho ông, đặc biệt là trong cuộc điều tra Nga và quy trình luận tội của Đảng Dân chủ. Ông chỉ trích FBI vì điều tra vụ email của Hillary Clinton một cách qua loa.

Để đáp trả, ông Trump tiến hành chiến dịch “thanh lọc” hệ thống tình báo: năm 2019, ông sa thải Giám đốc DNI Dan Coats, thay bằng John Ratcliffe - một đồng minh trung thành, và bổ nhiệm các nhân vật thân cận như William Barr làm Bộ trưởng Tư pháp, Christopher Wray làm Giám đốc FBI.

Biểu tượng hình tròn có ba chữ bằng tiếng Latinh: “Collaboratio, Virtus, Fides có nghĩa là: “Hợp tác, Sức mạnh, Niềm tin”, là biểu tượng của Cộng đồng Tình báo Hoa Kỳ (IC). nhấn mạnh triết lý hoạt động cốt lõi của Cộng đồng Tình báo Mỹ.

Những thay đổi lớn trong cải tổ tình báo

Ngay từ nhiệm kỳ đầu, Tổng thống Trump đã thể hiện quan điểm rõ ràng về việc cải tổ cộng đồng tình báo Mỹ, cho rằng bộ máy này quá cồng kềnh, chồng chéo chức năng và bị ràng buộc bởi hệ thống quan liêu, làm giảm hiệu quả phản ứng trước các mối đe dọa an ninh quốc gia. Khi tái đắc cử năm 2025, ông thúc đẩy cải tổ toàn diện với ba trọng tâm: thay đổi nhân sự cấp cao, tái định hướng nhiệm vụ tình báo và hiện đại hóa phương thức thu thập thông tin.

Ông Trump tin rằng kiểm soát nhân sự là bước đi chiến lược để đảm bảo hệ thống tình báo vận hành theo đúng hướng mà ông mong muốn. Ngay khi trở lại Nhà Trắng, ông thay thế hàng loạt vị trí quan trọng, bao gồm Giám đốc Tình báo Quốc gia (DNI), Giám đốc CIA và Giám đốc FBI, đưa những người trung thành với mình vào bộ máy lãnh đạo.

Bên cạnh việc thay đổi nhân sự, ông Trump chủ trương thu gọn bộ máy tình báo. Ông cho rằng hệ thống tình báo Mỹ với 18 cơ quan là quá lớn, gây lãng phí nguồn lực và hiệu suất không cao. Thay vào đó, ông tập trung cắt giảm nhân sự hành chính, ưu tiên các đơn vị có tác động trực tiếp đến an ninh quốc gia như phản gián và tình báo kinh tế.

Về tái định hướng nhiệm vụ tình báo, ông Trump cho rằng tình báo Mỹ dưới thời các chính quyền tiền nhiệm quá tập trung vào Trung Đông, trong khi các mối đe dọa từ Trung Quốc và Nga ngày càng gia tăng. Ông chỉ trích CIA và FBI vì không đủ nhanh nhạy trong việc ngăn chặn gián điệp kinh tế Trung Quốc và chưa có biện pháp hiệu quả đối phó với các cuộc tấn công mạng từ Nga.

Theo ông Trump, nhiệm vụ tình báo cần phải tập trung hơn vào việc bảo vệ bí mật công nghệ, tăng cường các chiến dịch tình báo kinh tế và phản gián, đặc biệt đối với Trung Quốc. Đây là một trong những ưu tiên hàng đầu mà ông yêu cầu CIA, FBI và NSA phải cải thiện.

Đây là biểu tượng của Cơ quan Tình báo Trung ương Hoa Kỳ (Central Intelligence Agency - CIA).CIA là cơ quan tình báo chính của Hoa Kỳ, chuyên thực hiện các hoạt động tình báo ở nước ngoài và cung cấp thông tin tình báo chiến lược cho các nhà hoạch định chính sách quốc gia.

Song song với đó, ông Trump cũng đề cao việc hiện đại hóa phương thức thu thập thông tin tình báo. Ông cho rằng tình báo Mỹ vẫn phụ thuộc quá nhiều vào các phương pháp truyền thống như HUMINT (Human Intelligence- nguồn tin con người) và SIGINT (Signals Intelligence - tình báo tín hiệu), trong khi các đối thủ chiến lược như Trung Quốc đã đi trước trong việc sử dụng tình báo nguồn mở OSINT (Open Source Intelligence) và trí tuệ nhân tạo (AI).

Ông Trump thúc đẩy mạnh mẽ việc ứng dụng công nghệ tiên tiến, đặc biệt là AI, để phân tích dữ liệu tình báo nhanh chóng và chính xác hơn. Ông khuyến khích các cơ quan tình báo đầu tư nhiều hơn vào công nghệ thu thập và xử lý thông tin hiện đại.

Những cải tổ này, theo ông Trump, nhằm tạo ra một hệ thống tình báo tinh gọn, linh hoạt và ít bị ràng buộc bởi quan liêu truyền thống. Tuy nhiên, nhiều chuyên gia cảnh báo rằng việc tập trung quyền lực quá mức vào tay Tổng thống và đưa người trung thành vào các vị trí cấp cao có thể làm suy yếu tính độc lập của cộng đồng tình báo.

Tính đến ngày 18/3/2025, ông Trump đã đề xuất John Ratcliffe làm Giám đốc CIA và Kash Patel làm Giám đốc FBI, cả hai đều được Thượng viện phê chuẩn. Việc bổ nhiệm hai nhân vật thân cận này cho thấy chiến lược rõ ràng của ông Trump trong việc kiểm soát và định hình lại các cơ quan tình báo và thực thi pháp luật hàng đầu của Mỹ.

Tác động đến an ninh quốc gia và đồng minh

Những cải tổ của Tổng thống D. Trump trong cộng đồng tình báo Mỹ không chỉ tác động đến chính sách an ninh của Mỹ mà còn ảnh hưởng sâu rộng đến quan hệ với các đồng minh. Trong bối cảnh thế giới ngày càng phức tạp, việc thay đổi trọng tâm tình báo, tái cấu trúc bộ máy và điều chỉnh chiến lược thu thập thông tin đã tạo ra những phản ứng trái chiều từ giới chuyên gia và các quốc gia đồng minh.

Một trong những tác động lớn nhất là sự thay đổi trong chiến lược đối phó với các đối thủ chiến lược, đặc biệt là Trung Quốc và Nga. Việc ông Trump yêu cầu tình báo Mỹ tập trung nhiều hơn vào phản gián kinh tế và giám sát công nghệ khiến căng thẳng Mỹ - Trung leo thang. Các biện pháp giám sát gắt gao nhằm vào doanh nghiệp và công dân Trung Quốc có thể làm gia tăng xung đột ngoại giao, khiến Bắc Kinh trả đũa bằng các biện pháp hạn chế tiếp cận thị trường và áp dụng các biện pháp phản gián mạnh mẽ hơn. Điều này đặt ra nguy cơ về một cuộc chiến tranh tình báo căng thẳng chưa từng có giữa hai nền kinh tế hàng đầu thế giới.

Đối với Nga, dù ông Trump tỏ ra muốn đối thoại hơn so với chính quyền ông Biden, việc cải tổ tình báo vẫn khiến Moscow thận trọng. Nga từ lâu đã coi cộng đồng tình báo Mỹ là một công cụ gây bất ổn trong khu vực, và những thay đổi dưới thời Tổng thống D. Trump có thể khiến Nga phải điều chỉnh chiến lược phản gián.

Quan hệ với các đồng minh NATO cũng chịu tác động đáng kể. Khi ông Trump cắt giảm nhân sự tình báo, một số quốc gia châu Âu lo ngại rằng khả năng chia sẻ thông tin tình báo sẽ bị suy giảm. Các đồng minh truyền thống như Anh, Đức, Pháp đã quen với một cơ chế hợp tác tình báo chặt chẽ với Mỹ, và nếu Washington giảm cam kết trong việc hỗ trợ tình báo, họ có thể phải tìm cách tự phát triển hệ thống tình báo riêng. Điều này có thể làm suy yếu liên minh NATO.

Nhìn chung, cải tổ tình báo của ông Trump có tác động đa chiều. Một mặt, nó giúp Mỹ tập trung hơn vào các mối đe dọa thực sự và chiến tranh công nghệ. Mặt khác, nó cũng làm dấy lên lo ngại về tính minh bạch, sự gắn kết với đồng minh và khả năng hoạt động hiệu quả của cộng đồng tình báo trong dài hạn.

Liệu cải tổ tình báo có thành công?

Thành công của cuộc cải tổ tình báo dưới thời Tổng thống D. Trump phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm khả năng thực hiện thay đổi, sự ủng hộ từ chính phủ và phản ứng của cộng đồng tình báo lẫn các đồng minh.

Thách thức lớn nhất là sự phản kháng từ chính hệ thống tình báo Mỹ. Cộng đồng tình báo, vốn có truyền thống hoạt động độc lập, khó chấp nhận việc thay thế hàng loạt quan chức cấp cao bằng người trung thành với Trump. Nếu hệ thống cảm thấy bị chính trị hóa, các quan chức có thể trì hoãn hoặc vô hiệu hóa cải tổ từ bên trong. Những vụ rò rỉ thông tin, phản đối công khai và đấu đá nội bộ đều có thể khiến quá trình cải tổ bị đình trệ hoặc thất bại.

Bên cạnh đó, khả năng vận hành thực tế của hệ thống sau cải tổ cũng là một vấn đề lớn. Việc cắt giảm nhân sự, thay đổi ưu tiên và chuyển hướng hoạt động tình báo cần được thực hiện bài bản. Nếu không, hệ thống tình báo có thể rơi vào hỗn loạn, suy yếu năng lực thu thập thông tin và phân tích các mối đe dọa, tạo ra lỗ hổng nghiêm trọng trong an ninh quốc gia.

Tuy nhiên, nếu chính quyền ông Trump thực hiện cải tổ hợp lý, không làm suy yếu tính chuyên nghiệp của cộng đồng tình báo, và duy trì quan hệ tốt với các đồng minh như Anh, Israel, Nhật Bản, thì việc cải tổ này có thể giúp Mỹ củng cố vị thế toàn cầu.

Rủi ro lớn nhất là tính bền vững của cải tổ. Nếu thay đổi dựa trên động cơ chính trị hơn là nhu cầu chiến lược, dù hiệu quả ngắn hạn cũng có thể bị đảo ngược bởi các chính quyền tương lai.

Cuối cùng, thành công của cải tổ phụ thuộc vào cách ông Trump và đội ngũ của ông thực hiện thay đổi: Nếu cải tổ là một cuộc tái thiết khôn ngoan, nó có thể định hình lại hệ thống tình báo Mỹ thành một cỗ máy sắc bén và hiệu quả. Nhưng nếu đó chỉ là một cuộc thanh trừng chính trị, nó có thể trở thành con dao hai lưỡi, đe dọa an ninh quốc gia Mỹ từ bên trong.

Vĩnh An