Mỹ nói đến Điều 5 giữa thời điểm nóng

Ukraine vẫn chưa nhận được lời mời chính thức từ NATO về việc gia nhập khối quân sự này.

Cáo buộc được Ba Lan đưa ra trong bối cảnh hoạt động quân sự đặc biệt của Nga ở Ukraine đang diễn ra rất khốc liệt. Vậy Điều 5 là gì và nó liên quan như thế nào đến nỗ lực gia nhập liên minh quân sự NATO của Ukraine?

Chuyện gì đã xảy ra giữa Ba Lan và Belarus?

Ba Lan đã tuyên bố vào đầu tuần này rằng hai máy bay trực thăng của Belarus đã cố tình vượt qua biên giới gần làng Bialowieza ở độ cao rất thấp, khiến hệ thống radar khó phát hiện ra.

Bộ Ngoại giao Ba Lan đã xác nhận vụ vi phạm không phận, gọi đây là một 'yếu tố khác làm leo thang căng thẳng ở biên giới Ba Lan-Belarus'.

Đến lượt mình, Bộ Quốc phòng Belarus lập luận rằng những lời buộc tội là "viển vông" và do Warsaw bịa ra để biện minh cho việc xây dựng lực lượng Ba Lan ở biên giới.

Về phần mình, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Mỹ Matthew Miller nói rằng Washington mong muốn tất cả các quốc gia tôn trọng chủ quyền không phận của các quốc gia khác và chúng tôi sẽ tiếp tục coi trọng an ninh của NATO.

"Tôi sẽ không đi trước bất kỳ thông báo nào mà chúng tôi hoặc bất kỳ quốc gia NATO nào khác có thể đưa ra. Có một quy trình. Có một quy trình dành cho các nước NATO viện dẫn Điều 5 (của Hiệp định NATO ngày 4 tháng 4 năm 1949). Chúng tôi không ở giai đoạn đó vào thời điểm này", ông Matthew Miller nói.

Điều 5 là gì?

Điều 5 quy định rằng nếu một đồng minh NATO trở thành nạn nhân của một cuộc tấn công vũ trang, các quốc gia NATO khác sẽ coi đây là một cuộc tấn công vũ trang chống lại tất cả các thành viên của liên minh và sẽ thực hiện các hành động mà họ cho là cần thiết để hỗ trợ đồng minh của mình.

"Các Bên đồng ý rằng một cuộc tấn công vũ trang chống lại một hoặc nhiều người trong số họ ở Châu Âu hoặc Bắc Mỹ sẽ được coi là một cuộc tấn công chống lại tất cả các bên.

Nếu một cuộc tấn công vũ trang như vậy xảy ra, thì mỗi bên, khi thực hiện quyền của quyền tự vệ cá nhân hoặc tập thể được Điều 51 của Hiến chương Liên Hợp Quốc công nhận, sẽ hỗ trợ Bên hoặc các Bên bị tấn công bằng cách thực hiện ngay lập tức, với tư cách cá nhân và phối hợp với các Bên khác, hành động mà Bên đó cho là cần thiết, bao gồm cả việc sử dụng lực lượng vũ trang, để khôi phục và duy trì an ninh của khu vực Bắc Đại Tây Dương", quy định của Điều 5 có đoạn.

Theo quy định, bất kỳ cuộc tấn công vũ trang nào như vậy sẽ được báo cáo ngay lập tức cho Hội đồng Bảo an (LHQ). Các biện pháp đó sẽ chấm dứt khi Hội đồng Bảo an đã thực hiện các biện pháp cần thiết để khôi phục và duy trì hòa bình và an ninh quốc tế.

Điều 5 và 6 có liên quan với nhau không?

Trên thực tế, Điều 5 được bổ sung bởi Điều 6, trong đó viết:

"Vì mục đích của Điều 5, một cuộc tấn công vũ trang vào một hoặc nhiều Bên được coi là bao một cuộc tấn công trên lãnh thổ của bất kỳ Bên nào ở Châu Âu hoặc Bắc Mỹ, trên lãnh thổ Thổ Nhĩ Kỳ hoặc trên Quần đảo thuộc quyền tài phán của bất kỳ Bên nào ở khu vực Bắc Đại Tây Dương phía bắc chí tuyến...

Đối với các lực lượng, tàu hoặc máy bay của bất kỳ Bên nào, khi ở trong hoặc trên các lãnh thổ này hoặc bất kỳ khu vực nào khác ở Châu Âu, nơi lực lượng chiếm đóng của bất kỳ Bên nào đóng quân vào ngày Hiệp ước có hiệu lực hoặc trên Biển Địa Trung Hải hoặc khu vực Bắc Đại Tây Dương phía bắc chí tuyến".

Điều 5 được sử dụng như thế nào?

Điều 5 chỉ được viện dẫn một lần trong lịch sử NATO, sau vụ khủng bố 11/9 nhằm vào Mỹ, mở đường cho chiến dịch quân sự lớn nhất từ trước đến nay của liên minh quân sự này tại Afghanistan.

Vào ngày 12 tháng 9 năm 2001, một ngày sau vụ tấn công vào Trung tâm Thương mại Thế giới và Lầu Năm Góc, NATO đã viện dẫn điều khoản này, cam kết các thành viên của mình sẽ đứng về phía Mỹ để trả đũa, phù hợp với một nghị quyết gồm bốn đoạn đã được nhất trí thông qua.

Vào ngày 2 tháng 10 năm 2001, Tổng thư ký NATO khi đó là Lord Robertson đã cam kết hỗ trợ 18 đồng minh NATO trong chiến dịch chống khủng bố của Mỹ.

"Cam kết tự vệ tập thể thể hiện trong Hiệp ước Washington được đưa ra trong những hoàn cảnh rất khác với những hoàn cảnh hiện nay. Nhưng nó vẫn không kém phần giá trị và không kém phần thiết yếu, trong một thế giới chịu tai họa của chủ nghĩa khủng bố quốc tế", Robertson tuyên bố vào thời điểm đó.

Bên cạnh việc tham gia cuộc chiến ở Afghanistan, phản ứng của NATO đối với các cuộc tấn công 11/9 theo Điều 5 bao gồm Chiến dịch Hỗ trợ Đại bàng, trong đó máy bay của NATO đã giúp tuần tra trên bầu trời Mỹ trong bảy tháng từ năm 2001 đến năm 2002.

Một động thái liên quan khác là bắt đầu Chiến dịch Active Endeavour (chiến dịch chống khủng bố), trong đó lực lượng hải quân NATO được gửi đến để tiến hành các hoạt động chống khủng bố ở Đông Địa Trung Hải. Hoạt động bắt đầu vào tháng 10 năm 2001 và sau đó được mở rộng ra toàn bộ khu vực Địa Trung Hải, kết thúc vào năm 2016.

Các đồng minh NATO cũng đã thực hiện các biện pháp phòng thủ tập thể trong các tình huống khác, bao gồm tham gia nỗ lực của Mỹ để chống lại các tổ chức khủng bố ở Syria, Iraq và Afghanistan cũng như giúp duy trì hòa bình ở Balkan.

Điều này đã thúc đẩy liên minh thực hiện một sự gia tăng đáng kể trong phòng thủ tập thể của mình, bao gồm tăng gấp ba lần quy mô của Lực lượng phản ứng NATO.

Điều 5 liên quan đến việc gia nhập NATO của Ukraine thế nào?

Một hãng truyền thông Mỹ gần đây đã chỉ ra rằng "cam kết phòng thủ chung" của NATO dưới hình thức Điều 5 ngăn đường Kiev gia nhập NATO trong bối cảnh hoạt động quân sự đặc biệt của Nga đang diễn ra ở Ukraine.

Theo nguồn tin này, "bảo đảm phòng thủ chung của Điều 5 là lý do trước đây Phần Lan và Thụy Điển trung lập tìm cách gia nhập NATO và tại sao Ukraine và các quốc gia khác ở châu Âu cũng muốn tham gia".

Tuy nhiên, Ukraine, hiện đang ở giữa cuộc xung đột với Nga, và việc nước này gia nhập khối "sẽ buộc tất cả 31 quốc gia thành viên NATO phải tăng cường phòng thủ quân sự, có khả năng châm ngòi cho một cuộc chiến tranh rộng lớn hơn với một quốc gia có vũ khí hạt nhân.

Tiếp sau đó là việc Ukraine bắt đầu thảo luận về các đảm bảo an ninh với Mỹ, điều mà các nước G7 đã cam kết với Kiev sau hội nghị thượng đỉnh NATO diễn ra tại thủ đô Vilnius của Litva vào ngày 11-12/7.

Họ đồng ý rằng mỗi và mọi thành viên G7 sẽ đạt được thỏa thuận với Kiev để cung cấp cho nước này những đảm bảo an ninh và giúp nước này củng cố lực lượng vũ trang.

Ngược lại, Chánh văn phòng tổng thống Ukraine Andrey Yermak mô tả các đảm bảo an ninh cho Kiev là "các cam kết dài hạn cụ thể", hoặc "các định dạng và cơ chế hỗ trợ được phát triển rõ ràng". Ông này nói rằng những đảm bảo như vậy "sẽ được duy trì cho đến khi Ukraine trở thành thành viên NATO".

Trong khi đó, phát ngôn viên Điện Kremlin Dmitry Peskov đã cảnh báo rằng các kế hoạch của G7 "có khả năng rất nguy hiểm" và có thể được coi là sự xâm phạm an ninh của Nga, điều sẽ khiến Moscow phải đáp trả tương xứng.

Ông Peskov nhấn mạnh rằng việc cung cấp "bất kỳ đảm bảo an ninh nào cho Ukraine" có nghĩa là các nước G7 "thực sự phớt lờ nguyên tắc quốc tế về tính không thể chia cắt của an ninh".

Trước khi tiến hành chiến dịch đặc biệt, Nga đã cố gắng tránh xung đột với Ukraine bằng cách đưa ra các đảm bảo hòa bình của riêng mình với NATO, trong bối cảnh các nước phương Tây tăng cường viện trợ quân sự cho Kiev.

Tổng thống Nga Vladimir Putin năm ngoái cho biết phương Tây về cơ bản đã phớt lờ các đề xuất của Điện Kremlin về an ninh khu vực, đồng thời cho biết thêm rằng Mỹ đã không đáp ứng ba đề xuất chính do Nga đưa ra.

"Chúng tôi đã không thấy ba yêu cầu chính của mình được xem xét thỏa đáng: ngừng mở rộng NATO, từ chối sử dụng các hệ thống vũ khí tấn công gần biên giới Nga và trả lại cơ sở hạ tầng quân sự của khối ở châu Âu như năm 1997", ông Putin nhấn mạnh vào thời điểm đó.

Điều này được đưa ra sau khi Moscow nhận được phản hồi bằng văn bản của phương Tây đối với các đề xuất liên quan đến an ninh khu vực mà Nga đưa ra vào tháng 12 năm 2021.

Đặc biệt, các đề xuất này bao gồm lập trường của Moscow về việc chấm dứt căng thẳng hiện có với NATO, đồng thời nhấn mạnh rằng liên minh nên từ bỏ ý tưởng kết nạp Ukraine làm thành viên mới của mình.

Trong hội nghị thượng đỉnh Vilnius, các nhà lãnh đạo NATO đã đồng ý về gói ba yếu tố để đưa Ukraine đến gần hơn với liên minh.

Yếu tố đầu tiên bao gồm việc tạo ra một chương trình hỗ trợ cho Ukraine để có thể chuyển đổi sang các tiêu chuẩn của NATO. Yếu tố thứ hai là thành lập Hội đồng NATO-Ukraine, và yếu tố thứ ba sẽ rút ngắn quá trình gia nhập của Kiev.

Tuy nhiên, không có lời mời chính thức nào được liên minh gửi tới Ukraine, quốc gia mà nhiều người cho rằng sẽ khó có thể gia nhập NATO trong tương lai gần.

Đầu năm 2023, Tổng thống Putin lưu ý rằng "có vẻ như các đối tác phương Tây của Kiev đã thực sự quyết định gây chiến với Nga cho đến người Ukraine cuối cùng", một điều cho thấy rõ ràng mục tiêu có thể có của phương Tây là đưa Ukraine vào NATO.

Kiên Bùi