Nâng cao năng lực 'kiểm chứng thông tin số'

Hoa hậu Thùy Tiên, Hằng Du Mục và Quang Linh Vlogs bán hàng livestream quảng cáo sản phẩm giả đã bị cơ quan chức năng xử lý gần đây. (Ảnh nhandan.vn)

Khoảng trống nhận thức về quảng cáo số

Trong bối cảnh chuyển đổi số toàn diện đang diễn ra mạnh mẽ, thương mại điện tử trở thành một trong những động lực tăng trưởng kinh tế hàng đầu của Việt Nam. Theo Bộ Công thương, năm 2024 doanh thu thương mại điện tử Việt Nam đạt hơn 25 tỷ USD, với tốc độ tăng trưởng trung bình trên 20%/năm. Trong đó, livestream, quảng cáo bán hàng và tiếp thị qua những cá nhân có ảnh hưởng trên mạng xã hội chiếm hơn 30% tổng giá trị giao dịch.

Tuy nhiên, song song với sự phát triển nhanh là những vấn đề pháp lý, đạo đức nghề nghiệp và chất lượng nội dung. Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết phải đào tạo và cấp chứng chỉ hành nghề cho những người có sức ảnh hưởng trên mạng xã hội, những người đang trở thành “người dẫn dắt xu hướng tiêu dùng số” hiện nay.

Nhận định về vấn đề này, Thạc sĩ Trịnh Thị Thu Hà, Hiệu trưởng Trường cao đẳng Thương mại và Du lịch Hà Nội cho biết: Hiện nay, Việt Nam chưa có khung pháp lý hoặc chương trình đào tạo chính quy dành cho nghề của những người có sức ảnh hưởng trong cộng đồng trong lĩnh vực thương mại điện tử. Phần lớn những người này hoạt động tự phát, thiếu kiến thức về Luật Thương mại điện tử, Luật Quảng cáo, Luật Bảo vệ người tiêu dùng và quy tắc đạo đức nghề nghiệp. Cần phải có đội ngũ những người có sức ảnh hưởng trong cộng động được đào tạo bài bản, có chứng chỉ hành nghề được công nhận để bảo đảm minh bạch và tuân thủ pháp luật.

Thạc sĩ Trịnh Thị Thu Hà cũng cho biết, xu hướng quốc tế cho thấy nhiều nước như Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapore đã ban hành quy chuẩn đào tạo và cấp phép hành nghề cho đội ngũ những người này. Bởi vậy, Việt Nam cần sớm có bước đi tương tự.

Ở khía cạnh khác, Thượng tá, Tiến sĩ Đào Trung Hiếu, chuyên gia tội phạm học nhận định: Một trong những nguyên nhân gốc rễ của hiện tượng quảng cáo sai sự thật là thiếu kỹ năng nhận diện thông tin và hiểu biết pháp luật. Theo khảo sát năm 2023 của Bộ Giáo dục và Đào tạo, chỉ 28% số học sinh, sinh viên Việt Nam được học hoặc nghe nói về kỹ năng “kiểm chứng thông tin số”. Trong khi đó, nhóm tuổi 18 - 35 lại là đối tượng tiêu dùng trực tuyến lớn nhất. Do đó, cần tích hợp các nội dung như: Giáo dục truyền thông số trong nhà trường, bổ sung mô-đun “nhận diện quảng cáo sai sự thật và tin giả” trong môn Giáo dục công dân, Kỹ năng sống, hoặc Kỹ năng truyền thông... vào chương trình giáo dục và đào tạo xã hội. Học sinh cần được hướng dẫn cách tra cứu nguồn, kiểm tra tính xác thực bằng công cụ AI và website fact-check.

Tiếp đến là đào tạo định kỳ cho doanh nhân, người nổi tiếng hoặc chuyên gia có tầm ảnh hưởng lớn, được doanh nghiệp mời hợp tác quảng cáo; nhà báo và người sáng tạo nội dung. Các trường đại học khối kinh tế, luật, truyền thông cần đưa “đạo đức quảng cáo và pháp lý truyền thông” thành học phần bắt buộc. Ngoài ra cần giáo dục người tiêu dùng trưởng thành, tăng cường các chương trình cộng đồng như “người tiêu dùng thông minh 4.0”. Tận dụng truyền hình, podcast, nền tảng video ngắn để truyền tải kiến thức dễ nhớ về “3 không - 4 có”: Không tin mù quáng - Không chia sẻ thiếu kiểm chứng - Không đầu tư theo cảm xúc/ Có kiểm chứng - Có nghi ngờ - Có xác thực - Có báo cáo vi phạm.

Cấp chứng chỉ nghề cho “người dẫn dắt tiêu dùng số”

Thực tế chứng minh, hoạt động quảng bá trong thương mại điện tử mang lại lợi ích rất lớn, nâng cao hiệu quả truyền thông, tiếp cận khách hàng nhanh, xây dựng niềm tin thương hiệu. Tuy nhiên, trong môi trường số, việc bảo đảm tính trung thực, minh bạch và trách nhiệm pháp lý trở thành vấn đề sống còn để bảo vệ người tiêu dùng và duy trì uy tín thương hiệu. Theo ông Vũ Tuấn Cương, chuyên gia AI & Kinh tế số, Viện Ứng dụng Khoa học Công nghệ và Luật pháp (STLA), những người có ảnh hưởng trong marketing cần có bằng cấp chuyên môn để quảng bá và bán sản phẩm trong các ngành đặc thù. Đối với các chương trình phát sóng trực tiếp đòi hỏi trình độ chuyên môn cao (như y tế, tài chính, luật và giáo dục), người dẫn chương trình phải có bằng cấp chuyên môn tương ứng và báo cáo bằng cấp của mình cho nền tảng phát sóng trực tiếp. Khi bán các sản phẩm như thuốc, thiết bị y tế, thực phẩm chức năng và thực phẩm công thức y tế, đặc biệt thông qua phát sóng trực tiếp, nếu người dẫn chương trình là người bán, người đó phải có bằng cấp hoặc giấy phép hành chính tương ứng theo quy định của pháp luật.

Theo Thạc sĩ Nguyễn Hồng Bách, Viện trưởng Ứng dụng Khoa học Công nghệ và Luật pháp, cần đẩy mạnh tuyên truyền, đào tạo và nâng cao nhận thức cho doanh nghiệp, người có ảnh hưởng trong cộng động và người tiêu dùng có sức ảnh hưởng trong cộng đồng. Họ là những người cần được phổ biến kiến thức pháp luật về quảng cáo, thương mại điện tử để nhận diện, tuân thủ tốt hơn.

Để triển khai hiệu quả hoạt động này, Trường cao đẳng Thương mại và Du lịch Hà Nội phối hợp với Viện Ứng dụng Khoa học công nghệ và Luật pháp (STLA) cùng Trung tâm Giám sát chất lượng và Phòng chống Hàng giả (CQSAC) xây dựng mô hình đào tạo thực hành gắn với cấp chứng chỉ hành nghề dành cho những cá nhân có sức ảnh hưởng trong cộng đồng. Theo Thạc sĩ Trịnh Thị Thu Hà, các đơn vị phối hợp đảm nhận vai trò hướng dẫn chuẩn pháp lý, tiêu chuẩn đạo đức nghề nghiệp và giám sát nội dung quảng bá, trong khi Trường cao đẳng Thương mại và Du lịch Hà Nội phụ trách xây dựng chương trình, tổ chức giảng dạy, kiểm tra-đánh giá và cấp chứng chỉ nghề.

Chương trình mang lại lợi ích thiết thực cho nhiều bên, trong đó người học được hành nghề hợp pháp, hiểu rõ pháp luật và đạo đức nghề nghiệp. Doanh nghiệp có thêm nguồn nhân lực chất lượng, góp phần bảo vệ người tiêu dùng và uy tín thương hiệu. Cơ quan quản lý Nhà nước giảm vi phạm trong thương mại điện tử, quảng cáo sai lệch, gian lận thương mại, đồng thời nâng cao hiệu quả quản lý thông qua hệ thống dữ liệu chứng nhận hành nghề.

Có thể khẳng định, đào tạo và cấp chứng chỉ hành nghề cho các cá nhân, người tiêu dùng có ảnh hưởng trong lĩnh vực thương mại điện tử là xu hướng tất yếu, không chỉ đáp ứng yêu cầu về pháp lý và đạo đức nghề nghiệp, mà còn mở ra cơ hội việc làm chất lượng cao cho thế hệ trẻ. Việc tăng cường đào tạo, chuẩn hóa năng lực và cấp chứng nhận hành nghề sẽ hình thành mô hình mẫu mực kết hợp giữa đào tạo - thực hành - giám sát - chứng nhận, góp phần xây dựng một thế hệ người có ảnh hưởng chính trực, am hiểu pháp luật, sáng tạo và có trách nhiệm xã hội trên môi trường số.

BÍCH LIÊN