Nâng cao năng lực số trong đào tạo nhân lực ngành thương mại, dịch vụ

Công nghệ và hội nhập đang định hình lại thị trường lao động

Trong bối cảnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu rộng, ngành thương mại - dịch vụ đang đóng vai trò then chốt trong sự phát triển kinh tế của Việt Nam, đặc biệt là trong lĩnh vực công nghiệp và thương mại. Tuy nhiên, để đáp ứng nhu cầu nhân lực chất lượng cao, việc nâng cao năng lực số và công nghệ cho đội ngũ lao động ngành này trở thành yêu cầu cấp thiết. Sự thay đổi nhanh chóng của công nghệ, đặc biệt là Cách mạng công nghiệp 4.0, đòi hỏi nguồn nhân lực không chỉ có kỹ năng chuyên môn mà còn phải thành thạo công nghệ số và ngoại ngữ, đồng thời sở hữu tư duy dịch vụ chuyên nghiệp để cạnh tranh trên thị trường toàn cầu.

Theo ông Nguyễn Tri Vũ, Phó Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Thương mại Đà Nẵng, từ thực tiễn đào tạo tại trường, ông đánh giá, nhu cầu nhân lực ngành thương mại - dịch vụ trong những năm tới, đặc biệt tại Đà Nẵng, sẽ tiếp tục tăng trưởng mạnh. Giai đoạn 2025-2030, các nhóm ngành như kinh doanh thương mại, thương mại điện tử, xuất nhập khẩu, logistics, marketing, quản trị kinh doanh, cùng với du lịch, lữ hành, dịch vụ nhà hàng - khách sạn và dịch vụ cá nhân, sẽ là những lĩnh vực cần lượng lớn lao động.

Trường Cao đẳng Thương mại Đà Nẵng là một trong những trường có thế mạnh đào tạo ngành thương mại - dịch vụ. Ảnh: Đỗ Nga

"Dự báo cho thấy, nhu cầu nhân lực qua đào tạo chiếm khoảng 85% tổng nhu cầu, trong đó trình độ đại học chiếm 18%, cao đẳng 16%, trung cấp 28% và sơ cấp nghề 21%. Điều này phản ánh rõ nhu cầu lớn về lao động chất lượng cao, có kỹ năng thực hành, trong bối cảnh công nghệ và hội nhập đang định hình lại thị trường lao động" - ông Vũ nhấn mạnh.

Cũng theo ông Vũ, tại Đà Nẵng, với vai trò trung tâm kinh tế - du lịch miền Trung, nhu cầu nhân lực thương mại - dịch vụ rất lớn. Ngành du lịch đặt mục tiêu đón hơn 11,9 triệu lượt khách lưu trú trong năm 2025 và trở thành trung tâm du lịch chất lượng cao của Đông Nam Á vào năm 2030. Hiện tại, ngành này có khoảng 50.000 lao động, nhưng mỗi năm cần thêm 5.500 lao động mới.

Tuy nhiên, theo ông Vũ, nguồn nhân lực du lịch tại đây đang đối mặt với tình trạng "vừa thừa, vừa thiếu": thừa lao động lớn tuổi, chưa qua đào tạo chuyên môn và thiếu lao động có kỹ năng chuyên môn, nghiệp vụ và ngoại ngữ cơ bản.

Tương tự, ngành thương mại điện tử, với quy mô thị trường dự báo đạt 63 tỷ USD vào năm 2030, gấp gần 3 lần năm 2024, đang đối mặt với "nút thắt" thiếu hụt nhân lực chất lượng. Hiện, chỉ khoảng 30% lao động trong ngành được đào tạo bài bản, trong khi doanh nghiệp "khát" nhân sự có kiến thức tổng hợp về kinh tế, công nghệ thông tin, quản trị và ngoại ngữ.

Ông Vũ nhấn mạnh, trong bối cảnh hiện nay, doanh nghiệp thương mại - dịch vụ yêu cầu nhân lực phải có cả ba loại kỹ năng: chuyên môn, công nghệ và kỹ năng mềm, bao gồm ngoại ngữ. Sự phát triển của kinh tế số tại Đà Nẵng, với trọng tâm vào công nghệ thông tin, càng làm nổi bật nhu cầu nhân sự thương mại điện tử, nhưng số lượng sinh viên tốt nghiệp từ các ngành liên quan vẫn chưa đáp ứng được thực tế thị trường. Điều này đặt ra nhiều thách thức trong công tác đào tạo của trường nói chung và nhiều trường đại học, cao đẳng trên cả nước nói chung.

Nâng cao năng lực số và công nghệ là yêu cầu bắt buộc

Chỉ ra những yêu cầu đặt ra cho ngành hiện nay, ông Tô Xuân Giao, Phó Trưởng Văn phòng Thường trực Hiệp hội Giáo dục nghề nghiệp và Nghề công tác xã hội Việt Nam (VAVET&SOW), cho rằng, ngành thương mại - dịch vụ đang đối mặt với những yêu cầu mới khắt khe hơn trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu. Để phát triển bền vững, việc nâng cao chất lượng nhân lực, đặc biệt là thu hẹp khoảng cách giữa thành thị và nông thôn là bài toán cấp thiết.

Ông Giao phân tích, nguồn nhân lực ngành thương mại - dịch vụ cần hội tụ ba nhóm năng lực cốt lõi: Năng lực số và công nghệ - đây là yêu cầu bắt buộc. Nhân lực phải thành thạo các công cụ như phần mềm quản lý bán hàng (POS), hệ thống quản lý quan hệ khách hàng (CRM), nền tảng thương mại điện tử, marketing số và phân tích dữ liệu. Khả năng thích ứng với công nghệ mới là yếu tố "sống còn" trong bối cảnh chuyển đổi số.

Kỹ năng mềm và tư duy dịch vụ chuyên nghiệp: Trong thị trường cạnh tranh, chất lượng dịch vụ giữ vai trò then chốt. Kỹ năng giao tiếp đa văn hóa, giải quyết vấn đề, trí tuệ cảm xúc và tư duy sáng tạo giúp nhân sự đặt khách hàng làm trung tâm.

Kiến thức chuyên môn sâu và liên ngành: Ngoài nghiệp vụ (bán hàng, logistics, du lịch), nhân lực cần hiểu biết về kinh tế quốc tế, luật thương mại, marketing và chuỗi cung ứng toàn cầu, đặc biệt là các hiệp định thương mại tự do (FTA) và xu hướng tiêu dùng xanh, bền vững.

Để đáp ứng nhu cầu cấp thiết này, các giải pháp đồng bộ cần được triển khai, ông Nguyễn Tri Vũ chia sẻ, Trường Cao đẳng Thương mại Đà Nẵng đang tập trung tăng cường liên kết với doanh nghiệp để tạo việc làm bền vững, đặc biệt cho sinh viên vùng khó khăn.

"Nhà trường đã ký kết hợp tác với hơn 50 doanh nghiệp tại Đà Nẵng và các tỉnh lân cận, triển khai chương trình thực tập có lương và hỗ trợ việc làm sau tốt nghiệp. Đối với sinh viên vùng khó khăn, trường cung cấp học bổng, hỗ trợ chi phí học tập và tổ chức các lớp học kỹ năng số, ngoại ngữ miễn phí. Ngoài ra, trường đang đẩy mạnh ứng dụng công nghệ trong đào tạo, như mô hình lớp học trực tuyến và thực hành trên các phần mềm quản lý hiện đại" - ông Vũ thông tin.

Nâng cao năng lực số và công nghệ cho đội ngũ lao động ngành thương mại - dịch vụ đang trở thành yêu cầu cấp thiết. Ảnh: Đỗ Nga

Đề xuất các giải pháp chiến lược để thu hẹp khoảng cách nhân lực thành thị - nông thôn, theo ông Tô Xuân Giao, cần thực hiện 4 giải pháp trọng tâm.

Một là, số hóa giáo dục và đào tạo: Đẩy mạnh chương trình E-learning, cung cấp khóa học ngắn hạn về kỹ năng số, ngoại ngữ và nghiệp vụ dịch vụ cho lao động nông thôn. Các trường đại học, cao đẳng tại thành phố cần hợp tác với trung tâm giáo dục thường xuyên, hội nông dân, hội phụ nữ để triển khai hiệu quả.

Hai là, xây dựng "vệ tinh" đào tạo tại chỗ: Khuyến khích doanh nghiệp lớn đầu tư trung tâm đào tạo thực hành tại nông thôn, khu công nghiệp, vừa đào tạo vừa tạo việc làm tại chỗ, giảm áp lực di cư.

Ba là, chính sách thu hút và hỗ trợ: Đề xuất ưu đãi thuế, đất đai cho doanh nghiệp dịch vụ đầu tư nông thôn, đồng thời hỗ trợ học phí, chi phí sinh hoạt cho thanh niên nông thôn tham gia đào tạo nghề.

Bốn là, phát triển hạ tầng số: Mở rộng internet băng thông rộng và mạng 4G/5G đến vùng sâu, vùng xa, tạo điều kiện tiếp cận học tập và việc làm trực tuyến.

Để nâng cao chất lượng đầu ra gắn với việc làm bền vững, ông Giao nhấn mạnh đến sự thay đổi căn bản trong giáo dục như gắn kết "nhà trường - doanh nghiệp". Theo đó, doanh nghiệp cần tham gia xây dựng chương trình học, cử chuyên gia giảng dạy và tạo cơ hội thực tập, tiếp nhận sinh viên sau tốt nghiệp.

Đồng thời, đào tạo theo năng lực, chuyển từ đào tạo kiến thức sang rèn luyện năng lực thực hành qua dự án thực tế. Bên cạnh đó, xây dựng hệ sinh thái học tập mở với các khóa học ngắn hạn, chứng chỉ vi mô, giúp người lao động cập nhật kỹ năng liên tục.

“Với sự đồng bộ giữa chính sách, giáo dục và doanh nghiệp, Việt Nam hoàn toàn có thể xây dựng đội ngũ nhân lực thương mại - dịch vụ đủ sức cạnh tranh toàn cầu, góp phần đưa ngành công thương vươn xa trong kỷ nguyên số” - ông Giao nói.

Đỗ Nga