Nâng tầm đối ngoại đa phương: Lựa chọn chiến lược tất yếu trong bối cảnh toàn cầu biến động

Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Tô Lâm phát biểu tại phiên Thảo luận chung cấp cao Đại hội đồng Liên hợp quốc Khóa 79, ngày 24/9/2024. (Nguồn: TTXVN)

Quá trình lấy ý kiến nhân dân về Dự thảo Báo cáo chính trị Đại hội XIV thể hiện sinh động nguyên tắc "dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng". Điều này phản ánh sự chia sẻ trách nhiệm của toàn xã hội trong việc định hình tầm nhìn phát triển quốc gia. Phân tích các góp ý từ giới chuyên gia và các tầng lớp nhân dân cho thấy sự đồng thuận về yêu cầu nâng cao vị thế quốc tế của Việt Nam thông qua con đường phát triển mạnh mẽ, bền vững, phù hợp với xu thế toàn cầu và lợi ích dân tộc.

Như Dự thảo đã chỉ rõ, “cục diện thế giới đang chuyển biến nhanh, phức tạp chưa từng có”, các thể chế đa phương truyền thống suy yếu, cạnh tranh chiến lược giữa các nước lớn gay gắt, trong khi các thách thức toàn cầu ngày càng phức tạp. Trong bối cảnh này, định hướng "đẩy mạnh và nâng tầm đối ngoại đa phương" của Dự thảo Báo cáo Chính trị Đại hội XIV thể hiện tầm nhìn chiến lược, phù hợp với xu thế phát triển tất yếu của quan hệ quốc tế.

Đối ngoại đa phương không chỉ là công cụ nhằm mở rộng quan hệ quốc tế mà đã trở thành trụ cột quan trọng trong chính sách đối ngoại của các quốc gia nhỏ và vừa như Việt Nam để duy trì môi trường hòa bình, bảo vệ chủ quyền và phát triển đất nước. Kinh nghiệm từ Singapore, Hàn Quốc hay các nước ASEAN cho thấy, các quốc gia biết tận dụng hiệu quả các diễn đàn đa phương luôn tạo được chỗ đứng vững chắc và nâng cao ảnh hưởng trong quan hệ quốc tế, bất chấp giới hạn về quy mô và tiềm lực.

Dự thảo nhấn mạnh việc "chủ động tham gia xây dựng, định hình các thể chế đa phương" - đây là bước tiến quan trọng từ tư duy "tham gia" sang "định hình" luật chơi. Việt Nam đã chứng minh năng lực này qua vai trò Chủ tịch ASEAN 2020 và Ủy viên không thường trực Hội đồng Bảo an LHQ nhiệm kỳ 2020-2021. Tuy nhiên, để thực hiện thành công định hướng này, việc làm rõ thêm một số nội dung trong Dự thảo sẽ góp phần nâng cao tính khả thi và hiệu quả của chính sách đối ngoại đa phương.

Thứ nhất, việc xây dựng chiến lược đa phương có trọng tâm, trọng điểm là yếu tố quyết định trong bối cảnh nguồn lực có hạn. Các quốc gia thành công trong đối ngoại đa phương như Singapore hay Thụy Sĩ đều tập trung nguồn lực cho một số cơ chế đa phương then chốt (ASEAN, LHQ, APEC, và hợp tác Mê Công), đồng thời xác định rõ cam kết và trách nhiệm cụ thể trong từng cơ chế. Chiến lược này tạo nên sự khác biệt lớn so với cách tiếp cận dàn trải, phân tán nguồn lực.

Thứ hai, chất lượng nguồn nhân lực chuyên về đối ngoại đa phương đóng vai trò then chốt. Canada và New Zealand đã chứng minh hiệu quả của mô hình xây dựng đội ngũ chuyên gia am hiểu sâu sắc về các thể chế quốc tế, có khả năng đàm phán và xây dựng liên minh linh hoạt. Thành công của các quốc gia này gắn liền với việc đầu tư bài bản vào chương trình đào tạo đặc thù, kèm theo chế độ đãi ngộ phù hợp tạo động lực phát triển đội ngũ chuyên gia.

Thứ ba, sự kết nối chặt chẽ giữa đối ngoại đa phương với lợi ích phát triển trong nước là điều kiện tiên quyết. Estonia là minh chứng điển hình khi tận dụng hiệu quả các diễn đàn số toàn cầu để thúc đẩy chuyển đổi số quốc gia. Bài học kinh nghiệm này cho thấy mục tiêu tham gia các thể chế đa phương cần gắn liền với chiến lược phát triển kinh tế-xã hội của quốc gia, tạo ra giá trị gia tăng cụ thể cho người dân.

Chủ tịch nước Lương Cường chủ trì Lễ đón chính thức các Trưởng đoàn tại Lễ mở ký Công ước của Liên hợp quốc về chống tội phạm mạng tại Hà Nội, ngày 25/10/2025. (Ảnh: Thành Long)

Thực tiễn quốc tế cũng cho thấy xu hướng xây dựng mạng lưới đối tác đa phương linh hoạt dựa trên lợi ích chung trong các vấn đề cụ thể (climate club, health alliance...) đang mang lại hiệu quả cao hơn so với cách tiếp cận dựa trên cấu trúc tổ chức cứng nhắc. Phương thức này cho phép các quốc gia hợp tác linh hoạt, giải quyết hiệu quả các thách thức toàn cầu như biến đổi khí hậu, an ninh y tế.

Việc chuyển hóa vai trò tại các diễn đàn đa phương thành lợi ích cụ thể cho phát triển trong nước đang là thách thức lớn. Nhiều quốc gia đã thành công khi gắn việc tham gia các diễn đàn quốc tế với năng lực triển khai trong nước và khả năng huy động nguồn lực quốc tế hỗ trợ thực hiện các dự án phát triển.

Đối ngoại đa phương trong giai đoạn tới cần tích hợp chặt chẽ với ngoại giao kinh tế, ngoại giao văn hóa và ngoại giao công nghệ. Mô hình thành công của Hàn Quốc khi kết hợp chính sách "Vành đai công nghệ" với hoạt động tại các diễn đàn đa phương về chuyển đổi số là minh chứng sinh động cho xu hướng này.

Trong bối cảnh luật pháp quốc tế đang đối mặt với nhiều thách thức từ chủ nghĩa đơn phương, việc "đề cao, bảo vệ và phát huy vai trò của Hiến chương Liên hợp quốc" mang ý nghĩa đặc biệt quan trọng đối với các quốc gia nhỏ như Việt Nam. Đây chính là "lá chắn pháp lý" quan trọng bảo vệ chủ quyền và lợi ích quốc gia trước các hành động đơn phương từ các nước lớn.

Phát triển đối ngoại đa phương theo định hướng của Dự thảo không chỉ phù hợp với bối cảnh mới mà còn kế thừa xuất sắc tư tưởng đối ngoại Hồ Chí Minh. Khi Việt Nam đang hướng tới mục tiêu trở thành nước phát triển vào năm 2045, việc nâng tầm đối ngoại đa phương sẽ tạo động lực mạnh mẽ để hiện thực hóa khát vọng này trong một thế giới đầy biến động nhưng cũng không ít cơ hội.

TS. Đỗ Khương Mạnh Linh