Nâng tầm vị thế xuất khẩu Việt: Từ 'gia công' đến 'thương hiệu'

Nhiều doanh nghiệp Việt đã khẳng định tên tuổi trên bản đồ xuất khẩu toàn cầu

Thách thức nội tại

Câu chuyện thành công của Nafoods Group và AA Corporation là minh chứng rõ nét cho thấy doanh nghiệp Việt hoàn toàn có thể vươn tầm quốc tế nếu biết khai thác lợi thế và sẵn sàng dấn thân.

Ông Nguyễn Mạnh Hùng, CEO Nafoods Group chia sẻ hành trình từ một nhà máy nhỏ tại Nghệ An 30 năm trước đến việc xuất khẩu nông sản tới hơn 70 quốc gia. Với ông, chìa khóa nằm ở việc “mài sắc lợi thế thành mũi nhọn chiến lược”.

Tương tự, ông Nguyễn Quốc Khanh - Chủ tịch Tập đoàn AA Corporation, kể lại chuyến đi mạo hiểm tới Sri Lanka gần 30 năm trước. Từ một doanh nghiệp nhỏ không kinh nghiệm quốc tế, AA Corporation đã "đánh" bại những đối thủ lớn để có mặt tại 40 quốc gia. Bài học rút ra của ông Khanh rất đơn giản: “Thế giới không đáng sợ như ta nghĩ. Năng lực và phẩm chất của doanh nghiệp Việt Nam đủ sức đáp ứng những yêu cầu khắt khe nhất.”

Những câu chuyện này không chỉ truyền cảm hứng mà còn khẳng định: tinh thần dám nghĩ, dám làm và sự chuẩn bị kỹ lưỡng là yếu tố cốt lõi để thành công.

Tuy nhiên, như TS. Lê Duy Bình, Giám đốc Economica Vietnam chỉ ra, bức tranh xuất khẩu vẫn còn nhiều mảng tối. Mặc dù tổng kim ngạch xuất khẩu đạt mức ấn tượng, nhưng tăng trưởng chủ yếu vẫn dựa vào số lượng, trong khi giá trị gia tăng và tỷ lệ nội địa hóa còn thấp.

Theo TS. Lê Duy Bình, hơn 70% tổng kim ngạch xuất khẩu thuộc về các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (FDI). Điều này giúp duy trì tốc độ tăng trưởng nhưng lại đặt ra thách thức về tính bền vững và sự chủ động của nền kinh tế.

Ông Nguyễn Quốc Khanh cũng trăn trở về việc các doanh nghiệp Việt đang "nhường sân nhà" cho FDI, chấp nhận vai trò gia công, hưởng lợi nhuận ở đáy của chuỗi giá trị.

Nhiều ngành hàng chủ lực như dệt may, điện thoại và linh kiện vẫn phụ thuộc lớn vào nguyên vật liệu nhập khẩu. Tỷ lệ nội địa hóa thấp làm giảm hiệu quả lan tỏa của xuất khẩu và hạn chế sự phát triển của công nghiệp hỗ trợ.

"Các doanh nghiệp tư nhân còn hạn chế về quy mô, vốn, công nghệ và nhân lực chất lượng cao, chi phí logistics cao, cơ sở hạ tầng kho lạnh chưa đồng bộ, rào cản về thủ tục, đặc biệt là CO (chứng nhận xuất xứ) và VAT, vẫn còn phức tạp. Ngoài ra, chúng ta thiếu thương hiệu quốc gia đủ mạnh cho nông sản, sự liên kết giữa doanh nghiệp – nông dân – viện trường còn yếu. Hệ thống thể chế về kinh tế xanh, tín chỉ carbon, truy xuất số vẫn chưa hoàn thiện", TS. Lê Duy Bình chia sẻ.

Chuyển mình bằng “tư duy mới”

Để vượt qua những thách thức trên, ông Nguyễn Mạnh Hùng đề xuất một mô hình tăng trưởng xuất khẩu mới, lấy chất lượng, giá trị gia tăng và sự tự chủ làm trọng tâm.

Ông Nguyễn Mạnh Hùng đề xuất đồng kiến tạo chuỗi giá trị nông sản xanh, xây dựng vùng nguyên liệu bền vững, ứng dụng công nghệ (AI, IoT, blockchain) để truy xuất minh bạch và phát triển kinh tế tuần hoàn. Nhà nước đầu tư hạ tầng "cứng" (cảng cạn, kho lạnh thông minh), doanh nghiệp đảm nhận hạ tầng "mềm" (quản trị, công nghệ).

Nhà nước và doanh nghiệp cùng chia sẻ chi phí để xây dựng thương hiệu quốc gia cho các ngành hàng chủ lực và xây dựng các khu nông nghiệp công nghệ cao, hình thành các doanh nghiệp tiên phong toàn cầu mang thương hiệu Việt.

Ông Nguyễn Quốc Khanh cho rằng, các doanh nghiệp cần thoát khỏi "vùng an toàn" của lợi nhuận trong nước, chấp nhận rủi ro để vươn ra quốc tế, nâng cao giá trị biên và phát triển bền vững.

Các doanh nghiệp cần hiểu thị trường, hiểu đối tác và tôn trọng văn hóa quốc gia, lập kế hoạch rõ ràng, quản lý rủi ro và sẵn sàng thích nghi và linh hoạt thay đổi chiến lược, mô hình kinh doanh để phù hợp với những biến động không ngừng của thị trường toàn cầu.

Ông Khánh kiến nghị Nhà nước hỗ trợ bảo trợ hội chợ xúc tiến, tổ chức các buổi đối thoại, trở thành "cánh tay nối dài" thực sự cho doanh nghiệp.

Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu có nhiều biến động, mô hình tăng trưởng xuất khẩu dựa vào quy mô và gia công đang dần bộc lộ những hạn chế. Theo TS. Lê Duy Bình, đã đến lúc Việt Nam cần một chiến lược mới, đột phá hơn, tập trung vào chiều sâu, chất lượng và khả năng tự chủ. Đây là ba trụ cột chính để đưa xuất khẩu Việt Nam lên một tầm cao mới, bền vững và hiệu quả hơn.

"Để thoát khỏi “bẫy gia công” và giữ lại nhiều hơn giá trị sản xuất, việc phát triển công nghiệp hỗ trợ là yêu cầu cấp thiết. Thay vì chỉ nhập khẩu nguyên liệu, linh kiện trung gian để lắp ráp, các doanh nghiệp Việt Nam cần tăng cường năng lực tự cung ứng", TS. Lê Duy Bình cho hay.

Từ lâu, Việt Nam đã được biết đến là một công xưởng sản xuất thuê cho thế giới. Tuy nhiên, sự phụ thuộc này đang khiến Việt Nam đánh mất cơ hội tạo ra giá trị gia tăng khổng lồ từ thương hiệu. Chuyển dịch từ chiến lược "gia công, sản xuất thuê" sang "sáng tạo, sở hữu và làm chủ thương hiệu" là con đường duy nhất để nâng cao vị thế. Thương hiệu không chỉ là công cụ tiếp thị, nó là tài sản chiến lược, là niềm tin của khách hàng và là bảo chứng cho khả năng cạnh tranh bền vững của doanh nghiệp Việt trên thị trường quốc tế.

Theo TS. Lê Duy Bình, trong bối cảnh thế giới ngày càng chú trọng đến phát triển bền vững, các yêu cầu về môi trường, lao động và truy xuất nguồn gốc đang trở thành rào cản kỹ thuật quan trọng. Việc đầu tư mạnh vào đổi mới công nghệ, nâng cao tiêu chuẩn chất lượng sản phẩm không chỉ là tuân thủ quy định mà còn là yếu tố sống còn để thâm nhập và mở rộng thị phần tại các thị trường khó tính như EU, Mỹ hay Nhật Bản. Các cam kết về kinh tế xanh và kinh tế tuần hoàn không phải là gánh nặng mà là cơ hội để các doanh nghiệp Việt Nam khẳng định năng lực, tạo ra sự khác biệt và bứt phá trên bản đồ xuất khẩu toàn cầu.

TS. Lê Duy Bình, trong giai đoạn tới, doanh nghiệp Việt Nam cần đóng vai trò tiên phong trong thay đổi mô hình tăng trưởng xuất khẩu. Sự tiên phong không chỉ thể hiện ở việc tìm kiếm thị trường mới, mà còn ở tư duy mới.

Hồng Hạnh