Não bộ của một đứa trẻ bắt đầu học hỏi từ khi nào?

Khi mới chào đời, việc ngậm bình sao cho đúng cũng là một bài học với trẻ. Ảnh: M&C.

Một trong những đặc điểm đặc trưng nhất của bộ não con người là khả năng thiết kế và sử dụng công cụ. Các công cụ đã đồng hành cùng chúng ta kể từ khi con người xuất hiện với tư cách là một giống loài và là một trong những khía cạnh quan trọng trong sự tiến bộ và tiến hóa của chúng ta.

Nhờ có công cụ, con người đã có thể săn bắt và ăn thịt, tuy chậm hơn tương đối so với các loài động vật khác. Sự thay đổi trong chế độ ăn uống, từ chế độ ăn dựa trên hoa quả và lá sang chế độ ăn giàu protein, cho phép cơ thể chúng ta tiêu tốn ít năng lượng hơn cho quá trình tiêu hóa và sử dụng nhiều calo hơn cho hoạt động phiêu lưu đáng kinh ngạc của tư duy.

Tương tự như vậy, lượng protein mà chúng ta hấp thụ cho phép chúng ta biến những suy nghĩ đó thành các kết nối não, giúp não phát triển với tốc độ phi thường. Trong khi con người phát triển trí thông minh, bộ não đã thiết kế ra một công cụ khác giúp cách mạng hóa các khả năng của nó: ngôn ngữ.

Đây là công cụ mang tính quyết định để truyền tải kiến thức về vị trí các đàn động vật, chia sẻ và thiết kế các chiến lược săn bắn, giải thích cách xác định vị trí nguồn nước cho ai đó mà không cần phải đi cùng họ, và dự tính về tương lai với tư cách là một nhóm. Việc thiết kế các công cụ tiếp tục phát triển, giúp loài người chúng ta tiến bộ hơn. Với tư cách là một độc giả, bạn đang có trong tay một công cụ cho phép bạn khám phá những quan điểm khác và học hỏi thông qua trải nghiệm của một người khác đang được giải thích cho bạn qua những từ ngữ này.

Như bạn thấy đấy, các công cụ không hề thay đổi trong suốt quá trình phát triển, cho phép chúng ta tiến bộ và biến những điều khó khăn trở nên dễ dàng. Trong mọi công việc và ngành nghề, con người đều sử dụng công cụ, cho dù đó là búa và đinh, cây lau nhà và xô, găng tay và dao mổ, bảng đen và phấn, hay màn hình và bàn phím.

Tuy nhiên, lại có rất ít công cụ sẵn có cho cha mẹ sử dụng trong việc giáo dục con cái. Có đủ loại dụng cụ để bảo vệ, chăm sóc và di chuyển trẻ sơ sinh, chẳng hạn như xe đẩy, ghế ngồi ôtô, ghế bập bênh, ghế ăn dặm chân cao, bình sữa, yếm, núm vú giả, tã lót, kem bôi hoặc túi đựng để mang núm vú giả, tã lót và kem bôi.

Tuy nhiên, ngoài sách và đồ chơi giáo dục, cha mẹ không có công cụ nào thực sự có thể giúp công việc khó khăn của mình trở nên dễ dàng hơn một chút. Như chúng ta đã đề cập, những thứ như màn hình, bàn phím, bảng đen và phấn là những công cụ cơ bản dành cho luật sư hoặc giáo viên. Mặc dù trong cả hai trường hợp, không có công cụ nào tốt hơn kiến thức.

Đối với một luật sư, công cụ làm việc chính của họ là Bộ luật Hình sự và những nghiên cứu pháp luật. Còn đối với một giáo viên, công cụ làm việc là kiến thức về giảng dạy, tâm lý và sự phát triển của trẻ em. Theo kinh nghiệm của tôi, có năm công cụ có thể hỗ trợ mọi ông bố bà mẹ trong các nhiệm vụ phức tạp khi giáo dục con cái.

Các nhà tâm lý học, các nhà sư phạm và các nhà giáo dục đã sử dụng những công cụ này trong suốt nhiều thế kỷ. Các nhà khoa học thần kinh đã dành nhiều thập kỷ để nghiên cứu nguyên nhân và cách thức hoạt động của chúng. Tôi có thể đảm bảo với bạn rằng nếu được sử dụng đúng cách, chúng hoàn toàn có thể góp phần vào sự phát triển cân bằng của não bộ.

Mặc dù chỉ có chúng trong tay là chưa đủ để biết cách sử dụng. Cần thời gian và sự thực hành để sử dụng tốt những công cụ này, nhưng mọi người đều có thể dùng chúng một cách hiệu quả nếu họ hiểu khi nào nên sử dụng và chú ý, khi nào làm thì đúng, và khi nào thì không nên dùng.

Bạn sẽ học cách sử dụng năm công cụ đặc biệt hữu ích này trong giáo dục trẻ em. Chúng không phải là những công cụ duy nhất chúng ta có, vui chơi và tình yêu thương có lẽ còn quan trọng hơn, nhưng chúng lại là những công cụ mà tôi cảm thấy cần có sách hướng dẫn sử dụng nhất, bởi vì có nhiều bậc phụ huynh đã dùng chúng sai cách.

Álvaro Bilbao/ Thái Hà Books & NXB Lao động