Nếp tan Mường Phăng: Từ giống lúa truyền thống đến đặc sản địa phương

Thăm cánh đồng nếp tan đang kỳ dồn nhựa sống nuôi bông chắc hạt, chín vàng, ông Lường Văn Đại, Trưởng bản Phăng 1 chia sẻ: “Nếp tan niên vụ dài. Năm nào cũng vậy, sau 6 tháng chăm bón, giữa tháng 11, các gia đình mới đồng loạt gặt hái. Cả bản có 78 hộ, hầu như nhà nào cũng có diện tích trồng nếp tan với tổng diện tích khoảng 15ha”.

Cánh đồng lúa nếp tan vẫn đang kỳ nặng hạt.

Ông Đại giải thích, lý do bà con gắn bó với giống lúa này bởi nếp tan không chỉ phục vụ cho bữa ăn thường ngày, mà còn là nguyên liệu chính để làm "khảu hó" thờ cúng tổ tiên trong các dịp lễ, tết, hay những dịp vui của gia đình, bản làng.

Cây lúa nếp tan Mường Phăng cứng cáp, cao trội so với các giống lúa thông thường. Gạo nếp tan hạt tròn, chắc mẩy, màu trắng đục. Khi đồ thành xôi, hạt bóng, không dính tay, dẻo, ngọt thơm tự nhiên. Qua bao thời gian, bao thế hệ người Thái Mường Phăng, giống lúa này vẫn giữ nguyên được hương vị vốn có. Trước đây, lúa nếp tan chủ yếu được người dân trồng để phục vụ nhu cầu của gia đình và làm quà biếu khách quý. Giờ đây, từ giống lúa truyền thống, nếp tan Mường Phăng đã trở thành một đặc sản - hàng hóa được thị trường săn đón. Với năng suất ổn định đạt 54 - 56 tạ/ha và có giá thành cao, nếp tan mang lại thu nhập tốt cho người dân.

Hạt gạo nếp tan ngắn, mẩy, màu trắng đục, khi nấu lên bóng và dẻo, thơm.

Bà Tòng Thị Hồng, bản Phăng cho biết: “Thóc nếp tan Mường Phăng có giá 16.000 - 20.000 đồng/kg, giá gạo 35.000 - 42.000 đồng/kg. Cao hơn nhiều so với các giống lúa gạo thông thường. Hơn nữa nếp tan rất được ưa chuộng, nhu cầu thị trường cao, nhiều người tìm mua. Ngoài sử dụng trong gia đình thì bán vừa được giá vừa dễ”.

Với giá trị kinh tế và vị thế đặc sản, xã Mường Phăng cũ (trước khi sắp xếp chính quyền địa phương 2 cấp, sáp nhập thành xã mới) đã xác định phát triển nếp tan trở thành sản phẩm OCOP tiêu biểu của địa phương. Diện tích gieo cấy nếp tan ở Mường Phăng luôn được duy trì và mở rộng, hiện đạt trên 60ha, hình thành vùng trồng tập trung ổn định.

Xã Mường Phăng hiện có khoảng 60ha diện tích lúa nếp tan niên vụ 2025.

Đặc biệt, để bảo tồn nguồn gen quý, vụ năm 2025 này, Sở Khoa học và Công nghệ phối hợp với UBND xã Mường Phăng triển khai đề tài phục tráng giống lúa nếp tan trên diện tích thí điểm 2.500m² (2 hộ dân). Ông Lò Văn Diện, hộ tham gia mô hình, cho biết: “Thực hiện chương trình phục tráng, từ giống nếp tan bản địa vụ trước, gia đình tôi đã tham gia tự tay ngắt chọn kỹ càng từng bông to, chắc hạt, từ nhiều ruộng nếp tan trong xã để làm giống gieo vụ này. Hiện ruộng lúa phục tráng đang phát triển tốt, không sâu bệnh, hạt mẩy. Đây hứa hẹn sẽ là nguồn giống chất lượng cho vụ lúa tới”.

Theo ông Trịnh Doãn Hoàng, Trưởng phòng Kinh tế xã Mường Phăng, địa phương đang phối hợp chặt chẽ với ngành chuyên môn để thực hiện hiệu quả công tác phục tráng, chọn lọc giống lúa nếp tan. Các hộ dân cũng được hướng dẫn canh tác đúng kỹ thuật, lựa chọn giống tốt để giữ vững chất lượng hạt gạo. Cùng với đó, xã hướng tới đẩy mạnh quy hoạch vùng trồng, quảng bá sản phẩm, giới thiệu đặc sản nếp tan Mường Phăng ra thị trường, hướng tới xây dựng thương hiệu nông sản đặc trưng của địa phương.

Nếp tan được định hướng quy hoạch nâng diện tích, chất lượng trở thành nông sản - đặc sản tiêu biểu của địa phương.

Nếp tan Mường Phăng hôm nay không chỉ là sản vật quý của vùng đất lịch sử, mà còn là minh chứng cho sự đổi thay trong tư duy sản xuất của người nông dân. Giữ gìn, phát huy giá trị giống lúa truyền thống, Mường Phăng đang khẳng định vị thế của mình trên bản đồ nông sản đặc sản Điện Biên.

Nguyễn Hiền