Nga bất ngờ chấp nhận đảm bảo an ninh kiểu NATO cho Ukraine

Ngày 17-8, Reuters dẫn thông báo từ nhiều chính phủ châu Âu cho biết một loạt lãnh đạo hàng đầu khu vực sẽ đồng hành cùng Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky trong chuyến đi Mỹ. Đây được coi là bước đi bất thường nhưng cần thiết, diễn ra chỉ ít ngày sau hội nghị thượng đỉnh Alaska giữa Tổng thống Mỹ Donald Trump và Tổng thống Nga Vladimir Putin.

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky (trái) và Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen trong cuộc gặp tại thủ đô Brussels (Bỉ) ngày 17-8. Ảnh: X

Phái đoàn châu Âu dự kiến có Thủ tướng Anh Keir Starmer, Thủ tướng Đức Friedrich Merz, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron, Thủ tướng Ý Giorgia Meloni, Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen và Tổng thống Phần Lan Alexander Stubb. Việc tập hợp nhiều gương mặt lãnh đạo cùng lúc cho thấy sự lo lắng gia tăng trong nội bộ châu Âu trước cách tiếp cận mới của ông Trump đối với chiến sự Ukraine.

Châu Âu thận trọng sau bài học tháng 2

Nguồn tin của Kyiv Independent cho biết, các lãnh đạo châu Âu sẽ có mặt tại Nhà Trắng khi ông Trump công bố nội dung thảo luận với ông Putin hôm 15-8. Việc này được cho là nhằm bảo đảm Ukraine không bị đặt trong tình thế đơn độc khi làm việc với Washington.

Hồi tháng 2-2025, Tổng thống Zelensky từng có chuyến công du Mỹ nhưng được xem là thất bại ngoại giao. Tại buổi gặp đó, ông Trump và Phó tổng thống JD Vance đã công khai chỉ trích nhà lãnh đạo Ukraine, khiến ông rơi vào thế khó xử. Truyền thông Mỹ khi ấy còn mô tả Zelensky như bị “đuổi về”. Sau sự kiện, viện trợ quân sự của Mỹ cho Ukraine bị tạm ngưng, khiến quan hệ song phương xấu đi rõ rệt.

Ông Zelensky gặp ông Trump tại New York, Mỹ vào tháng 9-2024. Ảnh: REUTERS

Với kinh nghiệm đó, giới lãnh đạo châu Âu lần này muốn sát cánh cùng Zelensky để củng cố vị thế cho Kiev trước bàn đàm phán. Ông Camille Grand-cựu quan chức cấp cao NATO, đánh giá: “Thượng đỉnh Alaska khiến nhiều người ở châu Âu lo ngại, bởi ông Trump dường như đồng tình với một số quan điểm của ông Putin. Châu Âu không muốn để Ukraine một mình đối diện kịch bản tương tự”.

Sự hiện diện của Tổng thống Phần Lan Alexander Stubb trong đoàn cũng được chú ý. Ông Stubb có quan hệ cá nhân thân thiện với ông Trump, từng được mời chơi golf ở Florida trước khi Trump nhậm chức tổng thống nhiệm kỳ hai. Ngoài ra, Tổng thư ký NATO Mark Rutte-người có kênh tiếp xúc riêng với ông Trump cũng có khả năng tham gia.

Nga bất ngờ chấp nhận đảm bảo an ninh kiểu NATO

Một diễn biến gây chú ý song song là tuyên bố ngày 17-8 của ông Steve Witkoff-Đặc phái viên của Tổng thống Trump. Theo đó, Tổng thống Putin đã chấp thuận để Washington đưa ra cơ chế bảo đảm an ninh cho Ukraine theo mô hình tương tự Điều 5 của NATO. Điều khoản này quy định một cuộc tấn công nhằm vào một thành viên sẽ được coi như nhằm vào toàn khối, qua đó kích hoạt cơ chế phòng thủ chung.

Tổng thống Putin đã gặp đặc phái viên Mỹ Steve Witkoff tại Matxcơva vào tuần trước. Ảnh: REUTERS

“Chúng tôi đã đạt được một nhượng bộ quan trọng. Đây là lần đầu tiên Nga đồng ý để Mỹ đưa ra bảo đảm an ninh như vậy”- ông Witkoff nói, đồng thời cho biết tiến triển này khiến ông Trump từ bỏ ý định chỉ thúc đẩy một lệnh ngừng bắn ngắn hạn, thay vào đó tìm kiếm một thỏa thuận hòa bình toàn diện.

Tuy nhiên, các chi tiết cụ thể về cơ chế này chưa được công bố. Cho đến nay, phía Nga vẫn im lặng trước phát biểu của ông Witkoff. Một số nhà ngoại giao châu Âu tỏ ra thận trọng, cho rằng khó hiểu khi ông Putin đồng ý với một điều mà Moscow từng kiên quyết phản đối, bởi chính nguyện vọng gia nhập NATO của Kiev là một trong những lý do khiến Nga phát động chiến dịch quân sự năm 2022.

Phản ứng và lo ngại từ châu Âu

Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen ngày 17-8 tuyên bố hoan nghênh ý tưởng bảo đảm an ninh cho Ukraine, đồng thời khẳng định EU sẵn sàng đóng góp phần của mình. Tuy nhiên, bà nhấn mạnh chỉ một cơ chế “đáng tin cậy và có thể thực thi” mới đem lại sự ổn định lâu dài.

Năm 2019, Ukraine đã đưa mục tiêu gia nhập NATO vào hiến pháp. Đến tháng 9-2022, Kiev chính thức nộp đơn xin gia nhập khối này, bất chấp cảnh báo từ Nga.

Thủ tướng Starmer (trái) trò chuyện với Tổng thống Zelensky ở London hôm 14-8. Ảnh: AP

Tại hội nghị thượng đỉnh NATO ở Washington cuối năm 2024, các nước thành viên khẳng định “tương lai kết nạp Ukraine là không thể đảo ngược”, nhưng không đưa ra lời mời cụ thể. Trong khi đó, ông Trump nhiều lần tuyên bố bác bỏ khả năng này vì cho rằng gây bất lợi cho Mỹ.

Các chuyên gia nhận định nếu Nga thực sự đồng ý cho Mỹ bảo đảm an ninh kiểu NATO, đây sẽ là bước tiến lớn về mặt ngoại giao. Nhưng vấn đề còn lại là điều kiện đi kèm, đặc biệt khi Moscow được cho là đã đề nghị “đóng băng” tiền tuyến nếu Ukraine nhượng lại toàn bộ vùng Donetsk. Ông Zelensky đã thẳng thừng bác bỏ yêu cầu này trong cuộc điện đàm với ông Trump sau thượng đỉnh Alaska.

Phép thử cho quan hệ Mỹ-Ukraine

Cuộc gặp ngày 18-8 tại Washington được đánh giá là một phép thử quan trọng không chỉ với quan hệ Mỹ-Ukraine, mà còn với toàn bộ an ninh châu Âu. Nếu ông Trump và các lãnh đạo EU tìm được tiếng nói chung, điều này có thể mở ra cơ hội hướng tới một khuôn khổ hòa bình bền vững.

Hệ thống phòng không Viktor của quân đội Ukraine. Ảnh: Militarnyi

Ngược lại, nếu Tổng thống Mỹ tiếp tục gây sức ép buộc Kiev nhượng bộ, Ukraine sẽ phải đối diện nguy cơ bị cô lập, trong khi châu Âu sẽ đứng trước một trật tự an ninh đầy bất định sát biên giới.

Giới quan sát cho rằng sự hiện diện đồng loạt của lãnh đạo châu Âu lần này phản ánh quyết tâm không để Ukraine đơn độc, đồng thời cho thấy nỗ lực duy trì ảnh hưởng phương Tây trong tiến trình hòa bình. Dù vậy, việc Nga nhượng bộ đến mức nào và Mỹ sẽ triển khai cam kết ra sao vẫn còn là câu hỏi lớn chưa có lời giải.

PHẠM NGỌC